نخل‌های تهران از کی برای امام حسین (ع) قامت بستند؟

خبرگزاری ایسنا: شاید نتوان تاریخی دقیق از حضور نماد نخل در مراسم‌های عزاداری عنوان کرد، اما ان چه مهم است استفاده دیرینه از این نماد در دسته‌های عزاداری است. به خصوص شهرها و آبادی‌های اطراف کویر مرکز ایران از جنوب خراسان تا سمنان،دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نائین و شاخص‌ترین منطقه در استفاده از نخل را می‌توان استان یزد دانست؛ به گونه‌ای که شاید غلو نباشد اگر بگویند در هیچ آبادی نیست که یک یا چند نخل امام حسین(ع) در آن یافت نشود. اما در این میان شهری مانند تهران چه نقشی در استفاده از نخل در مراسم‌های عزاداری دارد؟شهری که از دوره قاجار به بعد به مرور رشد کرد و توسعه یافت و شاید از همان زمان بود که برخی از هیئت‌های تهرانی نماد تابوت امام حسین (ع) را در روز عاشورا در جلوی دسته‌های عزاداری خود حرکت می‌دادند. علیرضا زمانی، پژوهشگر تهران قدیم، از تاریخ حرکت نخل در دسته‌های عزاداری تهران و مهمترین نخل‌های باقی مانده از گذشته تهران به ایسنا توضیح می‌دهد. او می‌گوید: شهر تهران پس از آن که به پایتختی انتخاب می‌شود، مهاجرت از شهرهای مختلف به آن آغاز می‌شود و هر کدام از قومیت‌ها و گروه‌های جدید در گوشه‌ای از این شهر ساکن می‌شوند و به مرور محله‌های جدیدی مانند «عودلاجان» و «سنگلج» شکل می‌گیرد و محله‌های قدیمی مانند «چال میدان» هم رشد پیدا می‌کنند. در «اودلاجان» محله‌های کوچکتری مانند «سادات»، «حیاط شاهی»، «مروی»، «دروازه شمیران» و «عربها» شکل می‌گیرد و «دباغ خانه» و «درخونگاه» نیز در قالب محله‌ای کوچکتر در «سنگلج» ایجاد می‌شود.

زمانی با تاکید بر این که از مراسم نخل گردانی قدیم تهران اطلاعات زیادی در دست نیست، ادامه می‌دهد: نخل تکیه «درخونگاه» در محله سنگلج یادگار آن دوران است. این نخل متعلق به یکی از هیئت‌های محله «چال میدان» بود. اما به دلیل بروز اختلافاتی که بین اعضای این دو هیئت روی داد، محل این اختلاف و درگیری نزدیک تکیه «درخونگاه» بود. وقتی خبر به ناصرالدین شاه رسید، دستور توقیف نخل هیئت «چال میدان» را در تکیه «درخونگاه» داد.

این دانشجوی کارشناس ارشد تاریخ اسلام با بیان این که این نخل به یکی از نمادهای آیینی تهران تبدیل شده است و بعدازظهر تاسوعا، بسیاری از تهرانی‌ها برای گرفتن حاجت به تکیه درخونگاه می‌روند و شمعی زیر این نخل تاریخی روشن می‌کنند، تاکید می‌کند: به جز این نخل، نخل‌های تکیه «نیاوران»، «دربند» و «حصاربوعلی» نیز مورد توجه هستند، تا سال‌های پیش که مراسم نخل گردانی در این تکایا برگزار می‌شد، اما امروز به داخل تکیه‌ها محدود شده است. وی می‌افزاید:مراسم نخل گردانی به تکیه‌های تهران منحصر نبود و در تکایای «شمیران» هم چنین مراسمی برگزار می‌شد، هر چند نخل های تکایای شمیران به بزرگی نخل‌های تکیه درخونگاه نبودند. او نخل را نمادی از تابوت و عماری امام حسین (ع) می‌داند که در روز عاشورا به وسیله اهالی روستاهای شمیران، در جلوی دسته‌های تکیه حمل می‌شدند و می‌گوید: هر کس نمی‌توانست زیر این نخل برود، معمولا سادات برای حمل زیر نخل می‌رفتند،چون شمیرانی‌ها معتقد بودند؛تابوت سیدالشهدا را فقط باید از نسل سادات بلند کنند. برای مثال در «دربند» خاندان «میری‌ها» که از سادات هستند معمولا زیر نخل می‌رفتند و یک یا دو نفر هم بالای نخل قرار می‌گرفتند که وظیفه هدایت آن را بر عهده داشتند. وی با بیان این که روی نیزه بالای نخل‌ها نیز سیب‌هایی قرار داشت که مردم اعتقاد داشتند هر کس از این سیب بخورد،نذرش ادا می‌شود، ادامه می‌دهد: معمولا نخل گردانی در روز عاشورا از تکیه تا قبرستان روستای شمیران انجام می‌شد و پس از فاتحه‌خوانی و عزاداری در کنار قبر درگذشتگان روستا، به تکیه برمی‌گشتند. زمانی با بیان این که امروزه نخل گردانی روز عاشورای تکایای شمیران تنها به داخل تکیه‌ها محدود شده است، ادامه می‌دهد: از میان نخل‌های تکایای شمیران نیز فقط نخل‌های تکایای «شمیران»، «دربند» و «حصاربوعلی» باقی است. نخل گردانی تکیه درخونگاه نیز تا دهه ۲۰ ادامه داشت،اما از آن زمان دیگر این مراسم اجرا نمی‌شود.