نقاشی امامان اشکالی ندارد اما نه آثار بازاری سخیف/ مسئله کنونی ما تصویر معصوم در سینما است
اين امر منع ذاتي ندارد. اهل سنت اين مسئله را حرام دانسته اند و اين باعث شده كه تحت تاثير آن در ساخت فيلم ناگزير با تصويرهاي ضمني معصومين نشان داده شوند.
سرویس فرهنگی فردا: نگارگری ايراني يكي از با شكوه‌ترين عرصه‌های ظهور اعتقادات دینی در زندگی مردم بوده كه از طريق ترسيم پرده هاي مصيبت كربلا ارتباط با عموم مردم را شروع كرد. نقاشي پرده هاي مذهبي بخش مهمي از نقاشي هاي سبك هنر عامه بوده كه اغلب موضوعي مذهبي داشتند. این در ادامه دیگر هنرهايي بود به علت سر و كار داشتن با عامه مردم به مرور زمان تبديل به روشي براي بيان اعتقادات ديني شدند، در واقع هنر زباني براي بيان وقايع گوناگون از جمله وقايع مربوط به معصومين از گذشته بوده است و آنچه در هنر ديني به شدت مورد توجه است اين است كه اين هنر در خدمت شهوت و نفسانیات قرار نگيرد. امروزه نيز بسياري از وقايع مذهبي همچون عاشورا توسط هنرمندان به تصوير كشيده و در مراسم هاي روضه خواني نيز از تصاويري استفاده مي شود. درباره اين موضوع با حجت الاسلام علیرضا قائمي نيا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سردبیر فصلنامه ذهن و مولف کتاب «تجربه دینی و گوهر دین» گفتگويي را انجام داده ايم که در ادامه می خوانید:
فردا: بکارگیری هنری مثل تصويرگري تا چد حد با محدودیت های شرعی مواجه است؟ چنین هنری چطور در روضه خواني داراي جايگاه شده است؟
قائمی نیا: جايگاهي كه مي توان براي هنر تصويرگري در روضه خواني متصور شد بسيار وسيع بوده و منعي براي اين امر وجود ندارد، اين مسئله كه موضوعات مربوط به معصومين به تصويردر آید، نوشته شود و یا حتي اجرا شود بلااشكال است به عنوان مثال ايفاي نقش معصومين(ع) موضوعي قابل بحث است و نظرات موافق و مخالف بسياري دارد اما من معتقدم كه اين امر منع ذاتي ندارد. اهل سنت اين مسئله را حرام دانسته اند و اين باعث شده كه تحت تاثير آن در ساخت فيلم ناگزير با تصويرهاي ضمني معصومين نشان داده شوند. در نقاشي چهره معصومين(ع) نيز كه جنبه خيالي دارد چنانچه تصويري غير مجسم باشد كه فاقد حجم بوده اشكالي وجود ندارد تنها موردي كه منع شده ساخت مجسمه است .
فردا: پس ماجرای تمثال ها و تصاویری که از ائمه علیهم السلام کشیده شده و الان با محدودیت مواجه است چه می شود؟
قائمی نیا: در اين زمينه چنانچه هنرمند اهل، شئونات را رعايت كند و اهل معرفت به خصوص اهل الهام و اشراق باشد در ايجاد اثر تاثيرگذار است، چنانچه مرحوم استاد والي با الهام دروني و رويايي كه از حضرت علي(ع) ديدند در مدت زمان 20 سال تمثال حضرت را ترسيم كردند كه اين اثر قابل مقايسه با ساير آثاري كه از حضرت وجود دارد نيست بنابراين هنرمندان بايد از كشيدن آثار بازاري و سخيف در اين حوزه خودداري كنند. بنابراين در مجالس روضه خواني كه با نصب پرده هايي از تصاوير وقايع مربوط به ائمه انجام مي شود نيز با رعايت مسائل گفته شده هيچ منعي وجود ندارد و نقاشي پرده هاي مذهبي بخش مهمي از سبك هنر عامه است .
فردا: اما در گذشته فرهنگي ما از مجسم كردن مفاهيم قدسي پرهيز داشتند و به اشكال انتزاعي مي رسيدند، در حال حاظر چه مي توان گفت آيا شرايط تغيير كرده است يا از ابتدا دچار سوء تفاهم بوديم؟
قائمی نیا: اين سخن قابل قبول نيست، هنر در تمامي ادوار وجود داشته است. به عنوان مثال در شعر كه منشاء تمامي هنرهاست تصوير هم ديده مي شود و از قديم هم شعرگويي وجود داشته پس اين سخن درست نيست و تنها مسئله اين است كه در فرهنگ ديني ما نقاشي در تصويرهاي صوري و ظاهري مورد تاكيد نيست و اسلام مجسمه سازي را منع مي كند همانطور كه ساخت مجسمه پيامبر اكرم (ص) مورد پذيرش نيست و علت آن نيز نزديكي اين مسئله با بت پرستي است. بنابراين در گذشته براي ترسيم مفاهيم قدسي غير از مجسمه از شعر، موسيقي، معماري و نقاشی استفاده مي كردند. همانطور كه مساجد دنياي اسلام زيباترين جلوه هاي تصويري را ايجاد كرده است. بايد ذكر كنم كه بين فرهنگ مسيحيت و اسلام فرق است، تصاويري كه در مساجد كشيده مي شوند صورت انسان و حتي صورت قديسين ديده نمي شود زيرا معتقد هستيم در محل عبادت انسان هيچ صورتي نبايد باشد اما در كليساها مجسمه و تصاوير صور انساني ديده مي شود. لذا ما از ابتدا هم با هنرمان مضامین دینی را استفاده به تصویر می کشیدیم. در دوره کنونی تنها تفاوت در هنر سينما است. این هنر در گذشته وجود نداشته و امیدوار هستيم هنرمندان در اين بخش نيز
تصاويري درست از مفاهيم قدسي را بيان كنند .
فردا: نمونه هاي گذشته اين تصويرگري (نقاشي قهوه خانه) را چطور ارزيابي مي كنيد؟
قائمی نیا: نقاشي قهوه خانه اي نيز رشته اي از نقاشي سنتي ايران است كه قصه ها اساطيري، مذهبي و ديني را تصوير مي كشد در واقع در اين نقاشي همراه با حفظ ارزش هاي هنر مذهبي و سنتي ايران، به ضرورت نياز و خواست مردم و باورهاي آنها واقعه مورد نظر به تصوير كشيده مي شود. البته در اينجا ذكر اين نكته نيز ضروري است كه ذائقه اسلام صرف نظر از بحث تحريم ها در اين جهت است كه انسان كمتر به تصاوير نگاه كند و در فضاي زندگي و عبادت خود كمتر از تصاوير انساني استفاده كند. در استفاده از نقاشي قهوه خانه اي نيز اسلام امر و نهي ندارد .
فردا: با توجه به مراتب آماده سازي شنوندگان در روضه خواني، آيا مواجه يكباره با تصوير فاجعه اي چون قتلگاه خطر عادي شدن براي بيننده را ندارد؟
قائمی نیا: مسلم است كه در روضه خواني از طريق زبان و ذهن تصويري براي مخاطب ايجاد مي شود كه در صورت هنرمندانه و درست انجام گرفتن اين امر باعث عادي شدن مسئله براي مخاطب نمي شود. اگر نقاشي و تصويري که براي ترسيم واقعه اي همچون كربلا كشيده مي شود هنرمندانه و با تبحر باشد نه تنها عادي شدن را همراه ندارد بلكه باعث جاودانگي هم مي شود. به عنوان مثال برخي شمايل هاي سطح پايين از امام حسين (ع) كشيده شده كه غير هنرمندانه است و اگر انجام نشود بهتر است .
فردا: بهترين شكل تجسم در روضه خواني چيست؟
قائمی نیا: براي پاسخ به اين پرسش نخست بايد ديد هنرهايي همچون نقاشي، تئاتر مي تواند در خدمت دين باشد كه پاسخ آن مثبت است. براي اينكه تجسم براي مخاطب به بهترين شكل انجام شود - منهاي در نظر گرفتن نقاشي مطلبي كه روحاني بيان مي كند- بايد داراي دو ركن اساسي باشد تا تصويري زيبا منطبق بر واقعيت و اثرگذار مجسم شود. نخست اينكه روحاني بايد بر اسناد واقعه اگاه باشد تا سخني مستند بر واقعيت بيان كند و نكته دوم بيان زبان حال است كه بيان آن عقلا و شرعا اجازه داده شده است.
اگر گوينده اهل معرفت، دين و يقين باشد قطعا زبان حال مناسب را مي گويد، بيان زبان حال از ابعاد هنري ماجراست كه شخص علاوه بر عالم و عارف بودن بايد ذوق هنري هم داشته باشد. در واقع زبان حال براي بخش هايي كه سند وجود ندارد مورد استفاده قرار مي گيرد تا خطوط مياني بين خط هاي مستند را پر كند بنابراين اين تصوير اگر با خصوصيات ذكر شده همراه باشد اثرگذار است در نقاشي نيز براي تجسم واقعه هنرمند بايد متدين باشد و مهمتر از آن هنر را درست بشناسد و زبان هنر را بداند. اگر هنرمند برخورد از نحوه برخورد با حقايق به درستي آگاهي داشته باشد و ضمن آن زبان دين را بداند تصويري خلق مي كند كه در ذهن مخاطب و بيننده اثر تجسمي درست از واقعه ايجاد مي كند .
فردا: مفاهيم قدسي را در چه شرایطی مي توان تصوير كرد؟
قائمی نیا: هيچ مفهوم قدسي وجود ندارد كه نتوان آن را به زبان هنر ترجمه كرد و شرايط نیز همان است كه پیش از این گفته شد، يعني هنرمند علاوه بر آگاهي از مفاهيم قدسي و متدين بودن بايد زبان هنر را بداند و اين دو در اين موضوع لازم و ملزوم يكديگرند در اين صورت از مجردترين مفاهيم قدسي كه همان توحيد است، همه قابل تصوير كردن هستند .
فردا: اين آثار چه تاثيري بر روي مخاطب مي گذارند و چگونه مي توانند در بقاي اين مفاهيم در ذهن مخاطب نقش داشته باشند؟
قائمی نیا: تمامي هنرها زبانی براي بيان مطلبي هستند و با زبان نيز بايد سخن گفت و چه بهتر سخني باشد كه شايستگي گفتن دارد و چه سخني بهتر از ذكر وقايع اولياء و انبياء خدا مي تواند باشد.
بنابراين هنر زباني نيرومند و اثرگذار براي بيان و نقل وقايع مربوط به معصومين(ع)است. زبان بايد در خدمت قصه هاي خوب و حق باشد و بهترين اين قصه ها مربوط به انبياء و دين است و زماني كه اين مضامين از طريق نقاشي براي مخاطب بيان مي شوند ماندگاري و اثرگذاري بيشتري در ذهن او دارند. هنر بهترين وسيله براي انعكاس مفاهيم دینی بوده است و هنرمند به وسيله آن مكنونات قلبي خود را به مخاطب انتقال داده و با او ارتباط برقرار مي كند. اصولا هنر وسيله اي براي گسترش افكار در جامعه است و چه بهتر اين افكار مربوط به معصومين و زندگي آنها باشد .
فردا: هنر اسلامي چگونه در اثر هنری متجلي مي شود؟
قائمی نیا: هنر از طريق موضوع و سوژه (كه ديني و الهي باشد) و همچنين ساختار آن دینی می شود و هنر اسلامی در اثر هنری متجلی می گردد. اگر از لحاظ ساختاري به نحوي كه مورد تاييد دين است بوده و مضموني ديني داشته باشد قطعا خروجي آن اثري ديني مي شود و تاثيري كه اين اثر بر روي مخاطب مي گذارد به مراتب بيشتر است در اين صورت مخاطب با مفاهيم قدسي انس بيشتري گرفته و شوق معنويت در او بالا مي رود. هنر اسلامي در نهايت موجب دينداري بيتشر مخاطب اثر مي شود .
دیدگاه تان را بنویسید