سازمان وکالت، راهکاری برای روزهای سخت/ سازمانی که ۱۳ قرن شیعه را بیمه کرد/ نقش امام حسن عسکری در اداره و بلوغ شیعیان

سرویس فرهنگی فردا: بعد از آخرین توقیع شریف امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به پیشگاه آخرین نائب خاصشان جناب علی بن محمد سمری و آغاز غیبت کبری حضرت مهدی سلام‌الله علیه پایان کار دستگاه ویژه و سازمان‌یافته اما پنهانی خاندان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام رسما اعلام شد و شیعیان از این پس برای دست یافتن به احکام و معارف دینی خویش باید به طرق دیگری متوسل می‌شدند.

این دستگاه ویژه که توسط ائمه اطهار و از زمان امام صادق علیه السلام و بر روی کار آمدن بنی عباس برای پیگیری امور اعتقادی شیعیان و رسیدگی به وضعیت مالی و پرداخت وجوهات شرعی تنظیم شده بود بعدها به «سازمان وکالت» شهرت یافت.

سازمان وکالت شامل افرادی می‌شد که از ناحیه اهل بیت مسئولیت اخذ وجوهات شرعی شیعیان و صرف آن برای حل مشکلات افراد نیازمند در بین شیعیان و همچنین حل مشکلات اعتقادی و دفع شبهات پیرامون مسائل گوناگون دینی را بر عهده داشتند.

این سازمان که «تقیه» را به عنوان اصل اساسی و درون‌مایه تمامی فعالیت‌های خود مفروض انگاشته بود به صورت طبیعی به جریانی در برابر دستگاه سیاسی خلفای جور بنی عباس تبدیل شد و در برابر انحرافات و مدعیان دروغینی که به اسم اهل بیت دست به قیام علیه دستگاه حکومتی بنی عباس می‌زدند به شدت به مقابله می‌پرداخت.

وکلای ائمه اطهار در واقع حلقه‌های واسطه‌ای بودند که بین شیعیان و حضرات معصومین ارتباط برقرار می‌کردند. البته در این سازمان که حالتی هرم‌گونه نیز داشت هریک از وکلا به میزان توانایی های خود در دسترسی و مدیریت صنف‌های مختلف شیعیان نقشی را بر عهده می‌گرفت به‌گونه‌ای که حتی برخی از وکلا دارای رابطه‌ی مستقیم با امام معصوم نبودند یا حتی برخی از اصحاب خاص معصومین که شاید از جمله مهمترین روات احادیث هم محسوب می‌شدند (همچون جناب زُرارَة بن اَعْیَن) در این سازمان به دلیل ویژگی‌های روحی یا عدم دسترسی به امکانات و یا عدم وجود توانایی‌های پذیرش این مسئولیت جایگاهی در سازمان وکالت نداشتند.

نقش امام عسکری در تکامل سازمان وکالت

سازمان وکالت در زمان امامین عسکرین حالتی ویژه به خود گرفت و علاوه بر وظایف قبلی دارای ماموریت‌های جدیدی شد. در زمان این دو امام بزرگوار وکلای اهل بیت بخاطر سختگیری‌ها و شدت فشار دستگاه جور بر اهل بیت گاهی به عنوان محافظان حضرت و سنگرهای دفاعی در برابر فضای خفقان‌الود حکومت بنی عباس تبدیل می‌شدند. وظیفه دیگر وکلا ایجاد آمادگی در شیعیان برای آغاز عصر غیبت و عدم حضور فیزیکی امام معصوم در جامعه بود. حضرت امام حسن عسگری علیه السلام باید شیعیان را از طریق وکلای مورد اعتماد خویش هم به راه و روش‌های رجوع به فقها و روات احادیث که مورد وثوق اهل بیت بودند آشنا می‌کرد و هم باید آنها را از خطر انحرافات و بدعت‌ها و پیدا شدن نواب و وکلای دروغین بر حذر می‌داشت. مواردی از عزل و نصب‌های سری امام حسن عسکری برای معرفی وکلای مورد اعتماد و وکلای دروغین و یا وکلایی که در مسئولیت به اهل بیت خیانت می‌نمودند از شدت تیزهوشی امام در زمان خفقان و سرکوب شدید بنی عباس خبر می‌دهد.

ایشان سازمان وکالت را با تاکتیک تقیه به اوج دوران پختگی و آمادگی برای حضور در عصر غیبت رساندند. راه برای رجوع معتمدانه شیعیان به پیشگاه نواب اربعه در عصر غیبت صغری با مجاهدت‌های امام مظلوم و سرافرازی صورت گرفت که گاهی برای حفظ جان مبارک خود مجبور می‌شد تا در غالب نامه‌ به شیعیان آنها را از سلام کردن به امامشان در مسیری که برای رفتن به دارالخلافه باید طی می‌نمودند به جهت تقیه بر حذر میداشت.

با شروع غیبت کبرای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و صدور توقیع آخر ایشان و مرگ جناب علی‌بن‌محمد سمری فعالیت سازمان وکالت هم به پایان رسید و وکلای امام در شهرهای مختلف، از دریافت وجوه مالی مربوط به امام و همچنین ادعای ارتباط با امام زمان خودداری کردند.