لشگرها و تیپ های کمیته در دهه شصت / از ناکامی «توکل» تا پیروزی «مرصاد»، عملیاتهای جنگی کمیته را بیشتر بشناسیم +تصاویر

سرویس مقاومت فردا - سید‌احمد حکمت - کميته که اولين نهاد برآمده از انقلاب اسلامي است، ‌ خدمات زیادی براي برپايي نظم و امنيت در سال ‌ هاي پرآشوب کشور انجام داده. بچه ‌ هاي کميته از نيروهاي انقلابي بودند و گوش به ‌ فرمان امام(ره) در صحنه ‌ هاي خطير انقلاب حضور فعال داشتند. جنگ تحميلي يکي از اصلي ‌ ترين اين عرصه ‌ هاست که با توجه به وظيفه اصلي اين نهاد يعني برقراري امنيت شهرها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تقديم بيش از هزار شهيد در راه دفاع از کشور و حضور در قالب تيپ ‌ هاي موسي بن جعفر(ع)، قوامين و لشکر 28 روح ‌ الله گوياي سهم اين نهاد انقلابي در برهه حساس انقلاب است. در متن پيش رو بر نحوه حضور کميته ‌ هاي انقلاب اسلامي در دفاع مقدس نگاهي انداخته ‌ ايم.

جنگِ قبل از جنگ

حضور کميته ‌ هاي انقلاب اسلامي در منطقه جنوب و غرب کشور به پيش از آغاز رسمي جنگ تحميلي يعني زمان غائله ‌ هاي کردستان و آذربايجان باز مي ‌ گردد. در جنوب کشور بيشترين تمرکز نيروهاي دشمن روي تصرف خوزستان بود. بنابراين با اعزام ‌ خرابکار به آن مناطق در جهت نا ‌ امن کردن اوضاع داخلي و منحرف کردن توجه نيروهاي مرزي به داخل و ايجاد رعب و وحشت ميان مردم، درصدد بود زمينه را براي تجاوز همه ‌ جانبه ‌‌ خود آغاز کند.

کميته ‌ هاي انقلاب اسلامي نيز براي مقابله با اين توطئه ‌ ها، با تامين و آموزش کادرهاي اطلاعاتي و استقرار آنها در مناطق حساس، نسبت به شناسايي و دستگيري تيم ‌ هاي خرابکار اقدام مي ‌ کردند. در همين راستا درگيري ‌ هاي زيادي با ضد ‌ انقلاب در شهرهاي خوزستان از جمله خرمشهر و آبادان قبل از آغاز رسمي جنگ صورت مي ‌ گرفت که به تحريک و پشتيباني رزمي ارتش بعث عراق بود.

آغاز تهاجم

با آغاز تهاجم گسترده نيروهاي عراقي، ارتش بعث تمام توان و نيروي خود را براي تصرف ايران به ‌ کار گرفت. بدين ترتيب جنگ تحميلي عراق عليه ايران که هشت سال به طول انجاميد رسما شروع شد. در تهاجم اوليه، سومار، نفت ‌ شهر، قصر ‌ شيرين، مهران و چند شهر ديگر در جبهه مياني و در جبهه ‌ هاي جنوب، شهر بستان اشغال و سوسنگرد به محاصره درآمد. ارتش عراق تهاجم به خاک ايران و اجراي عمليات ايذايي در منطقه شمال غرب را به احزاب منحله «کومله» و «دموکرات» سپرده بود. آن ‌ ها تمام توان خود را براي تصرف خوزستان و دستيابي به منابع نفتي آن استان به ‌ کار گرفته بودند.

دشمن با پيشروي در جبهه ‌ هاي جنوب، قصد تصرف شهرهاي دزفول، شوش، خرمشهر، آبادان و اهواز را داشت که با مقاومت ‌ هاي مردمي در قالب سپاه و کميته مواجه شد. سرانجام پس از 34 روز مقاومت نيروهاي خودي، خرمشهر به ‌ دست دشمن افتاد و نيروهاي عراقي در 19 مهرماه 59 با عبور از رودخانه کارون، آبادان را به محاصره خود درآورند. نيروهاي کميته در دو عمليات «هويزه» و «توکل» همراه ساير نيروها و در برخي عمليات ‌ ها به ‌ صورت پراکنده به دفاع از ميهن پرداختند.

پس از پيام امام خميني(ره) مبني بر حضور گسترده مردم در جبهه ‌ هاي نبرد حق عليه باطل، مسئولين کميته ترتيبي اتخاذ کردند که پاسداران کميته بتوانند در کنار انجام ديگر ماموريت ‌ هاي خود، در جبهه ‌ هاي جنگ هم حضور فعال داشته باشند. تا قبل از آن، حضور پرسنل کميته در جنگ بيشتر به ‌ صورت انفرادي و غير ‌ سازماني در کنار ديگر نيروها بود اما با سازماندهي امور نيروهاي کميته در قالب گردان، تيپ و نهايتا لشکر در طول جنگ تحميلي، اين نيروها در کنار ساير رزمندگان اسلام در عرصه ‌ هاي نبرد عليه دشمن خارجي به انجام وظيفه پرداختند.

گردان موسي بن جعفر ‌ (ع)

بر ‌ اساس گزارش نشريه «نگهبان انقلاب اسلامي»، ارگان رسمي کميته انقلاب اسلامي در 23 مهرماه 59، اولين اعزام بزرگ پاسداران کميته تهران از مناطق چهارده ‌ گانه به جبهه ‌ هاي نبرد صورت گرفت. نيروهاي اعزامي به فرماندهي سيدمصطفي سيدآقا در قالب گردان موسي بن جعفر ‌ (ع) سازماندهي و در جبهه ‌ هاي ‌ خرمشهر و آبادان با هماهنگي ژاندارمري خرمشهر در منطقه مستقر شدند. نيروهاي کميته در اوايل جنگ علاوه بر جبهه ‌ هاي جنوب، به غرب کشور و کردستان اعزام مي ‌ شدند؛ به ‌ نحوي که مي ‌ توان گفت پاسداران کميته در اکثر عمليات ‌ هايي که در منطقه غرب و جنوب صورت مي ‌ گرفت در کنار ديگر نيروها- ‌ خصوصا سپاه پاسداران انقلاب اسلامي- حضوري فعال داشتند و بيشتر به ‌ عنوان «خط ‌ شکن» عمل مي ‌ کردند و پس از آن با شرکت در عمليات ‌ هاي زير در کنار ديگر رزمندگان به فعاليت پرداختند.

عمليات توکل

عمليات «توکل» در بيستم دي ماه 59 با هدف شکستن محاصره آبادان و آزادسازي خرمشهر انجام شد. در اين عمليات علاوه بر نيروهاي ارتش، ژاندارمري، سپاه پاسداران خرمشهر و نيروهايي از کميته انقلاب اسلامي، فدائيان اسلام و پيشمرگان کرد مسلمان تحت فرماندهي ستاد اروند شرکت فعال داشتند. پس از انجام ناموفق عمليات آفندي توکل، از روز 21 دي ماه 59 وضعيت کلي منطقه عمليات آبادان- ماهشهر به حالت قبل از اجراي حمله بازگشت و الزاما نيروهاي فرماندهي اروند وضعيت پدافندي را پذيرفتند. براساس گفته ‌ هاي حجت ‌ الاسلام و ‌ المسلمين باقر کني، قائم ‌ مقام کميته ‌ هاي انقلاب اسلامي با روزنامه کيهان در 30 بهمن 59، حدود 96 نفر از نيروهاي کميته در ماه ‌ هاي آغازين جنگ در نبرد با دشمن به شهادت رسيدند و 31 نفر نيز مجروح شدند.

عمليات ثامن ‌ الائمه ‌ (ع)

با محاصره شدن آبادان و علي ‌ رغم فرمان امام خميني ‌ (ره) مبني بر شکستن حصر آبادان در 14 آبان 59، شرايط منطقه و آرايش نيروهاي دشمن و بسياري عوامل ديگر موجب شد قضيه آزادسازي آبادان تا مهرماه60 به درازا بينجامد. سرانجام عمليات ثامن ‌ الائمه(ع) با هدف شکستن حصر آبادان در تاريخ 5 مهر 60 با رمز «نصر من الله و فتح قريب» در شرق رودخانه کارون آغاز شد و پس از 48 ساعت نبرد، نيروهاي مشترک ارتش و سپاه که نيروهاي انتظامي اعم از کميته، ژاندارمري، شهرباني و نيروهاي مردمي نيز در اين عمليات تحت نظر سپاه بودند، تمامي مواضع دشمن را درهم کوبيدند و اهداف عمليات تامين شد.

تشكيل تيپ موسي بن جعفر ‌ (ع)

حضور نيروهاي رزمي كميته ‌ هاي انقلاب اسلامي در مناطق غربي و جنوبي كشور تا اوايل سال 62 بيشتر به ‌ صورت غير ‌ سازماني و در نهايت به استعداد يك گردان به نام گردان موسي بن جعفر ‌ (ع) و در كنار ديگر نيروهاي نظامي و انتظامي در مناطق عملياتي، ماموريت ‌ هاي محوله را انجام مي ‌ داد. پرسنل اعزامي كميته تا اين سال به ‌ عنوان كادر گردان ‌ ها و لشکرهايي كه در جبهه ‌ ها بودند خدمت مي ‌ كردند يا به ‌ عنوان مامور به خدمت در جبهه با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و ديگر نيروهاي رزمنده همكاري مي ‌ كردند اما از لحاظ تعداد اعزام ‌ ها و نفرات به جبهه ‌ ها، علي ‌ رغم نداشتن سازمان رزمي و با توجه به استعداد نيروهاي كميته و ماموريت گسترده ‌ آنان در سراسر كشور كه بسيار درخور توجه و قابل تأمل است، نشان از احساس مسئوليت فرماندهان و پرسنل كميته ‌ هاي انقلاب اسلامي در قبال دفاع از انقلاب و آرمان ‌ هاي آن داشت؛ به ‌ طوري كه از آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ايران تا سال 62، حدود 14 هزار نفر از اعضاي كميته ‌ هاي انقلاب اسلامي به جبهه ‌ ها اعزام شدند و تنها در سال 61، آمار اعزام حدود 5 هزار نفر بوده.

بنا ‌ بر گفته مسئول اعزام نيروهاي كميته، در آن سال با توجه به ماموريت ‌ هاي مختلف كميته در داخل شهرها و به ‌ دليل اينكه نوبت اعزام تمامي كميته ‌ ها حفظ شود، اعزام داوطلبين كميته ‌ ها به ‌ صورت قرعه ‌ كشي بوده و تنها حدود 10 درصد از آنها را به جبهه اعزام مي ‌ كردند ‌ كه پس از طي دوره آموزش يك ‌ ماهه و تشكيل پرونده به جبهه ‌ ها اعزام مي ‌ شدند. علاوه بر اقدامات فوق، نيروهاي كميته در امر تداركات و ارسال كمك ‌ هاي نقدي و جنسي مردم به جبهه ‌ ها و اعزام نيروهاي متخصص و متعهد كه مورد نياز شديد جبهه ‌ ها بود، تلاش شايان توجهي انجام مي ‌ دادند.

درخواست ‌ هاي متعدد پرسنل كميته انقلاب براي اعزام به جبهه ‌ هاي نبرد، نبود تشكيلات منسجم براي اعزام داوطلبان به جبهه، عدم وجود يك سازمان رسمي قوي و كارآمد از نيروهاي كميته در مناطق عملياتي و در ‌ راستاي تحقق فرامين رهبر ‌ انقلاب، باعث شد فرماندهي وقت كميته، حجت ‌ الاسلام فلاحيان دستور تشكيل و سازماندهي يك تيپ رزمي را صادر كند. در اوايل سال 62 تيپ مذكور از لحاظ تشكيلاتي شكل گرفت و به دستور وي، فرماندهي تيپ مذكور را سيد ‌ مجتبي عبداللهي بر ‌ عهده گرفت. اين تيپ در تاريخ 28 ارديبهشت ماه 62 در پادگان لشکرك تشكيل و در قالب چهار گردان سازماندهي شد و با نام «تيپ موسي بن جعفر ‌ (ع)» به دستور فرماندهي محترم سپاه پاسداران انقلاب اسلامي به قرارگاه مستقر در منطقه غرب كشور اعزام شد. تيپ موسي بن جعفر(ع) به ‌ وسيله مربيان ارتشي تعليمات نظامي و جنگي لازم را ديده بودند. حدود 10 درصد از نيروهاي رسمي و ذخيره كميته ‌ هاي سراسر كشور در اين تيپ شركت داشتند و مدت ماموريت آن چهار ماه بود كه تا اواخر سال 65 به طول انجاميد. بنابر آمار ويژه ‌ نامه هفته جنگ روزنامه جمهوري اسلامي، تا تاريخ 7 مهر ماه 62، 554 نفر از پرسنل كميته شهيد، 1326نفر مجروح و جانباز، 73 نفر مفقودالاثر و 30 نفر اسيرشده ‌ بودند.

اعزام به غرب کشور

تيپ موسي بن جعفر ‌ (ع) پس از اعزام به غرب، در پادگان ابوذر سر ‌ پل ذهاب، گيلانغرب و قصر ‌ شيرين مستقر شدند. محور پدافندي خدابخشي در قالب چندين تپه كه حدود 25 كيلومتر مرز را پوشش مي ‌ داد به تيپ محول و وظيفه پدافند را عهده ‌ دار شد. تيپ مذكور به ‌ صورت يك واحد كامل در منطقه مشغول فعاليت شد و تمامي امور تداركاتي، پشتيباني، موتوري و ترابري، تعميرات و ادوات، مهندسي رزمي، ديده ‌ باني توپخانه، بهداري رزمي، گردان رزمي، آموزش نظامي، اطلاعات عمليات و... را به مدت دو سال يعني تا سال 64 كه در آن منطقه مستقر بودند، خود نيروهاي پاسدار كميته كه مامور به خدمت در تيپ مي ‌ شدند انجام مي ‌ دادند. اين تيپ موفق شد در چندين مورد حركت ‌ هاي دشمن بعثي را در منطقه متوقف کند و علاوه بر آن با شركت در عمليات ‌ هاي مختلف از جمله عمليات ‌ هاي والفجر 4 و 5، عمليات تپه كله ‌ قندي، سومار و پاكسازي مناطق و ارتفاعات دالاهو و... ضمن حفظ خط تحويلي در منطقه قصرشيرين، ضربات زيادي بر دشمن وارد آورد كه در ادامه به شرح هر يك از اين عمليات ‌ ها مي ‌ پردازيم.

درخشش تيپ و ماموريت جديد

اين تيپ پس از شايستگي ‌ هايي كه در منطقه از خود نشان داد، در سال 65 طي ماموريت محوله از سوي فرماندهي كل كميته، به منطقه شلمچه اعزام شد. پس از آن نيز در مرحله ديگري در سال 66 با تشخيص فرماندهي وقت كل كميته، ماموريتي در برخي از نقاط داخلي كشور مانند سيستان و بلوچستان، تهران، يزد و خراسان به اين تيپ واگذار شد. پس از آمدن اين تيپ از منطقه غرب و جبهه ‌ هاي جنگ، تعدادي از نيروهاي داوطلب كميته به استعداد يك گردان و با نام «گردان كربلا» جهت انجام عمليات چريكي در خاك عراق، پس از آموزش ‌ هاي لازم به «قرارگاه رمضان» سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در مريوان اعزام شدند. آنها وظيفه داشتند با همراهي ديگر رزمندگان در مدتي كه در داخل خاك عراق به ‌ سر ‌ مي ‌ برند، مناطقي از محل تجمع نيروها و ادوات نظامي دشمن را شناسايي و ضرباتي به آنها وارد آورند .

عمليات نامنظم فتح 7

اين عمليات در ادامه مجموعه عمليات ‌ هاي فتح كه بيشتر در مناطق كردنشين عراق و تحت نظر قرارگاه رمضان شروع شده بود، در تاريخ 7/4/66 با رمز «يا فاطمه الزهرا ‌ (س)» در منطقه عملياتي شمال عراق (حلبچه، شانه ‌ دري و اربت) و با هدف انهدام تاسيسات نظامي و اقتصادي دشمن در اين مناطق انجام شد. رزمندگان تحت امر قرارگاه رمضان متشكل از تيپ 75 ظفر نيروي زميني سپاه، نيروهاي چريكي كميته و نيروهاي مبارز كرد عراقي در پاسخ به تحركات عراق در خليج فارس و بمباران مناطق كردنشين، با عبور از مناطق كوهستاني به دشمن بعثي هجوم بردند و شهر «سيدصادق» را به تصرف خود درآوردند و مراكز دولتي از جمله سازمان امنيت، مخابرات، گمرك و تعدادي از پايگاه ‌ هاي نظامي اين شهر را منهدم كردند و شمار زيادي از خودروهاي نظامي دشمن را به آتش كشيدند.

رزمندگان در حمله به شهر«كاني ‌ پانكه» و ورود پيروزمندانه به آن شهر، مراكز حزب بعث، اداره امن ‌ العالم، گمرك، شهرداري، يك كارخانه و شش پايگاه نظامي را در آنجا به آتش كشيدند. در هجوم به پادگان نظامي اين شهر، انبار توپخانه قدرتمند نيروي زميني سپاه و ارتش در حمله به منطقه سراب سلمان موفق شدند ضربات سنگيني را به دشمن وارد آورند و بيش از 550 نفر آنها را به هلاكت برسانند و چندين خودرو و تجهيزات نظامي آنها را به آتش بكشند.

در ادامه عمليات، شهر حلبچه نيز مورد هجوم قواي اسلام قرار گرفت و پادگان مركز جيش ‌ الشعبي منهدم شد و شمار زيادي از افراد مستقر در آن كشته يا زخمي شدند. نيروهاي تحت امر قرارگاه رمضان، يگان ‌ هاي عراقي ‌ اي كه قصد نفوذ به شهر حلبچه را داشتند در مدخل شهر متلاشي ‌ كردند.

سازماندهي تيپ قوامين

با حساس ‌ تر شدن جنگ و لزوم شركت فعال ‌ تر نيروها در مناطق جنگي و متعاقب آن دستور رهبر كبير انقلاب براي حضور گسترده در جبهه ‌ ها و دفاع از انقلاب اسلامي، ضرورت سازماندهي يک تيپ ديگر در کنار تيپ موسي بن جعفر ‌ (ع) احساس شد. بنابراين به ‌ دنبال سخنان آقاي هاشمي رفسنجاني رياست وقت مجلس و نماينده امام در شوراي عالي دفاع، يك تيپ از نيروهاي كميته به ‌ نام «قوامين» به فرماندهي محمود جاپلقي در تاريخ 10/12/64 تشكيل و به سپاه پاسداران انقلاب اسلامي معرفي شد.

اين تيپ در منطقه جنوب در خط مقدم منطقه جزيره مجنون و فاو مستقر شد. تيپ قوامين مسئوليت پدافند يك محور را در قالب دو گردان در شهر فاو به ‌ عهده گرفت و شركت در عمليات ‌ هاي مختلف را با دو گردان آفندي انجام ‌ داد. تيپ قوامين با شركت در عمليات ‌ هاي كربلاي 4 و 5 علاوه بر اينكه برگ زريني در تاريخ اين تيپ بر جاي گذاشت و افتخاري ديگر براي كميته ‌ هاي انقلاب اسلامي رقم زد، شهدا و مجروحين زيادي را در اين راه تقديم انقلاب کرد كه يك نمونه آن شهيد مقيسه بود كه با وجود اينكه در جبهه يك پايش قطع شده بود، باز در عمليات فاو شركت ‌ كرد و شهيد شد.

لشکر 28 روح ‌ الله

لشکر 28 روح ‌ الله در تاريخ اول بهمن 65 با ادغام دو تيپ موسي بن جعفر(ع) و قوامين و نيروهاي اعزامي جديد زير نظر نيروي زميني سپاه رسما كار خود را شروع كرد. در اين زمان علاوه بر حضور دو گردان از لشکر روح ‌ الله در خط پدافندي فاو كه در عمليات كربلاي 5 نقشي فعال داشتند، بلافاصله محوري در قالب دو گردان به ‌ عهده نيروهاي لشکر روح ‌ الله گذاشته شد و از تاريخ 26 ارديبهشت ‌ ماه 66 لشکر روح ‌ الله علاوه بر پدافند از خط جزيره «ام ‌ الطويل»، پدافند جزيره ماهي (فياض) و قسمتي از جزيره بوارين را از تيپ ‌ هاي جواد ‌ الائمه(ع) و بعثت تحويل گرفت. همچنين توپخانه لشکر در محورهاي عملياتي جنوب، فعاليت خود را عليه قواي بعثي شروع كرد. به ‌ طور كلي مي ‌ توان گفت در اين زمان نقش كميته همانند اوايل انقلاب- اما اين بار در جنگ- به اوج خود رسيد. طي سال ‌ هاي 65 تا پايان جنگ، لشکر روح ‌ الله ضمن حضور در صحنه ‌ هاي مختلف عملياتي جنوب و غرب، در عمليات ‌ هاي بيت ‌ المقدس 4 تا 7 نقش مهم و حياتي داشت.

عمليات كربلاي 5

سپاه پاسداران انقلاب اسلامي عمليات كربلاي 5 را در ساعت دوي بامداد 19/10/65 با رمز «يا زهرا(س)» در منطقه شلمچه و شرق بصره، با هدف آزاد ‌ سازي شلمچه، جزاير و مناطق شرق بصره، انهدام ماشين جنگي عراق، پاسخ مناسب به شرارت ‌ هاي ‌ دشمن در بمباران مناطق مسكوني و استفاده از سلاح ‌ هاي شيميايي آغاز كرد. عمليات كربلاي 5، از 19 دي ماه 65 تا 18 اسفند همان سال در چند مرحله به اجرا درآمد و در تمام مراحل با پيروزي نيروهاي خودي پايان يافت. تيپ قوامين كه در اين زمان مواضع شمالي جبهه فاو را پدافند مي ‌ كرد، يكي از گردان ‌ هاي خود به ‌ نام «قمر بني ‌ هاشم ‌ (ع)» را پس از دو ماه آموزش مداوم و فعاليت بسيار، براي شركت در عمليات كربلاي 5 به منطقه شلمچه اعزام كرد. اين گردان همانند تمام نيروهاي كميته در عمليات ‌ هاي مختلف، تحت امر سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و نيز تحت نظر قرارگاه كربلا وارد عمليات شدند.رزمندگان در همان ساعات اوليه عمليات، خط دشمن را شكستند و با انهدام تعداد زيادي از تانك ‌ هاي دشمن، عده كثيري از سربازان عراقي را به هلاكت رساندند. نيروهاي جان ‌ بر ‌ كف كميته در اين عمليات حدود 20 شهيد تقديم انقلاب کردند كه اين شهدا اغلب در مناطق عملياتي شلمچه به شهادت رسيدند.

عمليات مرصاد

در روزهاي انتهايي جنگ که منافقين از جبهه غرب به کشور هجوم آوردند، پس از تقاضاهاي مکرر نيروهاي کميته، بالاخره با اعزام نيروهاي اين نهاد موافقت شد. در پي اعلام موافقت، ظرف 48 ساعت تعداد نيروهاي اعزام شده آنقدر بالا رفت که خطر کمبود نيرو در شهرها باعث شد اعلام نياز به نيروي جديد صادر نشود.

منابع:

*تاریخ شفاهی کمیته‌های انقلاب اسلامی، سید‌علی هاشمی و‌ مهدی رنجبر،‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی

*روز‌شمار جنگ، ج 2بحران در خوزستان

*علی سمیعی، کارنامه توصیفی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس، تهران، نسل کوثر، چاپ سوم، 82

*نشریه «نگهبان انقلاب اسلامی»، شماره 16، 7 آبان ماه 59

*روزنامه «جمهوری اسلامی ایران»، 7 مهرماه 62

*نشریه «جوانان» شماره 1015، دوشنبه 14 مهرماه 65

منبع: همشهری پایداری - شماره 163