علی رهبری: نگویید اُپرا بگویید تعزیه

برای آشنایی بیشتر با موسیقی تعزیه و یافتن راهی برای رونق این هنر، پای صحبت‌های علی رهبری مدیر هنری ارکستر سمفونیک تهران نشستیم.

علی رهبری درباره ارتباطش با موسیقی محرم می‌گوید: من بچه شهر ری هستم. کسی که مانند من در محیطی مذهبی و نزدیک حرم زندگی کرده، در مقایسه با کسی که در بالای شهر بوده طور دیگری بزرگ شده و با فضاهای مذهبی آشنایی دارد. از بچگی ساعت‌ها به حرم شاه‌عبدالعظیم می‌رفتم و آیینه‌های حرم را نگاه می‌کردم. ما تعزیه می‌رفتیم و در تمام سینه‌زنی‌ها شرکت می‌‌کردیم.

وی ادامه می‌دهد:‌ فراموش نکنید که من در 19 سالگی «نوحه‌خوان» را نوشته‌ام. درست 10 سال پیش از انقلاب اسلامی ایران. این قطعه داستان عاشوراست و نخستین بار در اتریش اجرا شد.

رهبری درباره علت اجرا نکردن قطعه «نوحه‌خوان» با ارکستر سمفونیک تهران می‌گوید: این قطعه را در ارکستر سمفونیک تهران اجرا نمی‌کنم چرا که من هم‌اکنون در این ارکستر مدیر هنری هستم و نمی‌خواهم تصور شود که از مقامم سواستفاده کرده‌ام. اگر روزی مقام نداشته باشم این قطعه را اجرا می‌کنم.

این رهبر ارکستر با اشاره به ارتباط دین اسلام و موسیقی می‌گوید: کمتر دینی پیدا می‌کنید که اینقدر ارتباطش با موسیقی و ریتم نزدیک باشد. ریتم‌هایی که در سینه‌زنی هستند را وقتی می‌شنوید، حتی از ریتم‌های موسیقی سنتی ما، سنتی‌ترند. این فرهنگ بزرگ ملی است و بسیار مهم است. برخی این بزرگی را نمی‌فهمند و گمان می‌کنند موسیقی فقط با ساز زدن است.

وی ادامه می‌دهد: تعزیه خوانی که ما در بچگی می‌دیدیم برای خودش نمایش بزرگی بود و بیشتر از سخنرانی درباره عاشورا بر روی بچه‌ها اثر می‌گذاشت؛ چون تئاتر بود، اسب واقعی می‌آمد و شمر واقعی می‌آمد و بچه‌ها دنبالش می‌کردند، قَرَنی و طبل و شیپور و طبل کوچک نواخته می‌شد. همه این‌ها در کنار هم می‌شود اُپرا.

رهبری تاکید می‌کند: اثر مذهبی این نمایش بر روی بچه‌ها بسیار بیشتر از این است که به صورت تئوری برایش داستان تعریف کنی. تعزیه‌هایی که ما می‌دیدیم هنوز که هنوز است در ذهن من جای دارند. به خصوص در روز عاشورا و در جایی به نام دولت آباد، اسب‌ها چنان گرد و خاکی به پا می‌کردند و بازیگران چنان صحنه‌ها را بازسازی می‌کردند و آتش زدن خیمه‌ها چنان تاثیری بر روی من و دیگر بچه‌ها داشت که تا کنون هم این تاثیر باقی مانده است. این را می‌گویند ترکیب تئاتر و موسیقی، نگویید اُپرا چرا که برخی از آدم‌های ناوارد، می‌گویند اُپرا غربی است و ما آن را نمی‌خواهیم.

وی با اشاره به کم‌رنگ شدن تعزیه در روزگار امروز می‌گوید: حیف که تعزیه دیگر جایگاه گذشته را ندارد. ارکستر سمفونیک تهران در این شب‌ها اُپرای عاشورا را اجر می‌کند و این قدم بزرگی است تا تعزیه‌ی ملی را به صورت مُدرن در سالن کنسرت به مردم ارائه کنیم.

رهبری با اشاره به تغییراتی که در نوحه‌خوانی‌ها ایجاد شده، تاکید می‌کند: زمان فرق کرده و امروزه همه چیز دیجیتال است. نوحه‌خوانی که در گذشته تمام نوحه‌ها را حفظ بود الان موبایل دستش می‌گیرد و متن نوحه بر روی موبایلش هست. در گذشته نوحه‌خوان باید صدای خیلی خوبی می‌داشت و میکروفن و بلندگو نبود اما الان همه این امکانات هست. به نظرم این تغییر همراه با زمان طبیعی است. 200 سال دیگر همه چیز شکل دیگری خواهد داشت.

آهنگساز قطعه «نوحه‌خوان» می‌گوید: به هر حال اگر حواسمان باشد می‌توان کاری کرد که تعزیه‌خوانی به اُپرای ملی ما تبدیل شود. تعزیه‌خوانی تنها به همین گونه‌ی مذهبی هم ختم نمی‌شود، اگر به صورت تئاتر و اُپرای ملی به آن نگاه کنیم می‌توان داستان‌هایی مانند رستم و سهراب را هم در همین قالب اجرا کرد.

رهبری در پاسخ به این پرسش که پیشنهاد شما برای احیای تعزیه چیست، می‌گوید:‌ پیشنهادم این است که به جای پرداختن به چند نفری که خودشان را در حوزه تعزیه معروف کرده‌اند، برویم سراغ جوانان با استعدادی که موسیقی سنتی خوانده‌اند و با موسیقی غربی هم آشنا هستند. این جوانان که در رشته موسیقی از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند در حال حاضر بی‌کارند. بین همین دانشجویان مسابقه بگذاریم تا قطعه‌هایی برای تعزیه بنویسند و در نهایت بهترین قطعه‌ها را اجرا کنیم.

وی ادامه می‌دهد: اشتباه بزرگی در چند دهه گذشته شده است که به چند نفر آدم معروف چسبیده‌اند و این‌ها همچنان معروف و معروف‌تر شده‌اند. استعدادهایی در ایران هست که فارغ‌التحصل دانشگاه‌ها هستند و با تشویق و حمایت مالی می‌توانند قطعه‌هایی برای تعزیه بنویسند که موجب رونق این هنر شود.

مدیر هنری ارکستر سمفونیک تهران وقتی با پیشنهاد اجرای اُپراهای مذهبی در میادین بزرگ شهر مواجه می‌شود، می‌گوید: ما اول باید مردم را عادت دهیم تا باور کنند که یک ارکستر سمفونیک هم می‌تواند کار مذهبی انجام دهد. فکر می‌کنم که به یک‌باره به داخل خیابان رفتن ممکن است باعث ایجاد سوءتفاهم شود. باید مدتی این کارها را در تالار وحدت اجرا کنیم و وقتی که دیدیم کارها خوب انجام می‌شود باید اجرا را به میان مردم ببریم. به نظرم این کارها را برای سال آینده می‌توان برنامه ریزی کرد.