گفتارهایی دل‌نشین از امام موسی صدر پیرامون روزه‌داری/ موهبت همنشینی با برگزیدگان/ در محضر بهجت عارفان: رسول را با رسالتش بشناسيد!/ نوای شورانگیز بنی‌فاطمه در وصف سالار شهیدان

اللَّهُمَّ اجعَلْني فيهِ مِنَ المُستَغْفِرينَ، وَ اجعَلني فيهِ مِن عِبادِكَ الصّالحينَ القانِتينَ، وَ اجعَلني فيهِ مِن اَوْليائِكَ المُقَرَّبينَ، بِرَأفَتِكَ يا اَرحَمَ الرّاحمينَ.

خداوندا! مرا در این روز از توبه کنندگان قرار ده و از بندگان مطیع خود مقرر فرما و هم در این روز مرا از دوستان مقرب درگاه خود قرار ده، به حق لطف و رأفتت، ای مهربان ترین مهربانان عالم!

تفسیر روز از جزء پنجم: موهبت همنشینی با برگزیدگان

وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً (٦٩)

ذالِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللهِ وَ کَفى بِاللهِ عَلیماً (٧٠)

و کسانى که خدا و پیامبر را اطاعت کنند، (در روز رستاخیز) همنشین کسانى خواهند بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده; از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان; و آنها همنشین خوبى هستند. (٦٩)

این موهبتى از ناحیه خداست. و کافى است که او، (از حال بندگان، و نیّات و اعمالشان) آگاه است (٧٠)

یکى از صحابه پیامبر(صلى الله علیه وآله) به نام «ثوبان» که نسبت به آن حضرت محبت و علاقه شدیدى داشت، روزى با حال پریشان خدمتش رسید، پیامبر(صلى الله علیه وآله) از سبب ناراحتى او سؤال نمود، در جواب عرض کرد:

زمانى که از شما دور مى شوم و شما را نمى بینم ناراحت مى شوم، امروز در این فکر فرو رفته بودم که فرداى قیامت اگر من اهل بهشت باشم، مسلماً در مقام و جایگاه شما نخواهم بود، و بنابراین شما را هرگز نخواهم دید.

و اگر اهل بهشت نباشم، که تکلیفم روشن است، بنابراین در هر حال از درک حضور شما محروم خواهم شد، با این حال چرا افسرده نباشم؟!

دو آیه فوق نازل شد و به این گونه اشخاص بشارت داد که افراد مطیع پروردگار در بهشت نیز، همنشین پیامبران و برگزیدگان خدا خواهند بود، سپس پیامبر(صلى الله علیه وآله)فرمود: به خدا سوگند، ایمان مسلمانى کامل نمى شود، مگر این که مرا از خود و پدر و مادر و همه بستگان بیشتر دوست داشته باشد. و در برابر گفتار من تسلیم باشد.(1)

دوستان بهشتى

در این آیه، یکى دیگر از افتخارات کسانى که مطیع فرمان خدا و پیامبر(صلى الله علیه وآله)باشند، بیان شده، و در حقیقت، امتیازاتى را که در آیات قبل گذشت، تکمیل مى کند و آن همنشینى با کسانى است که خداوند، نعمت خود را بر آنها تمام کرده است، مى فرماید:

«کسى که مطیع خدا و رسول او باشد (در رستاخیز) همنشین کسانى خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده است» (وَ مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِمْ).

و همان طور که در سوره «حمد»، بیان شده است، کسانى مشمول این نعمتند که همواره در جاده مستقیم گام برمى دارند و کوچک ترین انحراف و گمراهى ندارند.

آن گاه در توضیح این جمله و بیان کسانى که خداوند نعمت خویش را بر آنها تمام کرده است، به چهار طایفه اشاره مى کند، که در واقع ارکان چهارگانه این موضوع هستند، یعنى «پیامبران، راستگویان، شهیدان و صالحان و اینان رفیق هاى خوبى هستند» (مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً).

بنابراین، گروه هاى چهارگانه عبارتند از:

1 ـ «انبیاء» و فرستادگان مخصوص پروردگار که نخستین گام را براى هدایت و رهبرى مردم و دعوت به صراط مستقیم برمى دارند (مِنَ النَّبِیِّینَ).

2 ـ «راستگویان»، کسانى که هم در سخن راست مى گویند و هم با عمل و کردار صدق گفتار خود را اثبات مى کنند و نشان مى دهند که مدعى ایمان نیستند، بلکه به راستى به فرمان هاى الهى ایمان دارند (وَ الصِّدِّیقینَ).

از این تعبیر روشن مى شود: بعد از مقام نبوت، مقامى بالاتر از مقام صدق و راستى نیست، نه تنها راستى در گفتار، که راستى در عمل و کردار که شامل امانت و اخلاص نیز مى گردد; زیرا «امانت» همان صداقت در عمل است، همان طور که «راستگوئى» امانت در گفتار است.

و در مقابل آن، هیچ صفت زشتى بعد از کفر بدتر از «دروغ و نفاق و خیانت» در سخن و عمل نیست (باید توجه داشت: «صِدِّیق» صیغه مبالغه است و به معنى کسى است که سر تا پا راستى و درستى است).

در بعضى از روایات «صدّیق» به على(علیه السلام) و امامان اهل بیت(علیهم السلام) تفسیر شده است(2) و همان طور که بارها گفته ایم، این گونه تفسیرها بیان مصداق روشن و عالى آیات است و معنى انحصار را نمى رساند.

3 ـ «شهداء» و کشته شدگان در راه هدف و عقیده پاک الهى، و یا افراد برجسته اى که روز قیامت شاهد و گواه اعمال انسان ها هستند (وَ الشُّهَداءِ).(3)

4 ـ «صالحان» و افراد شایسته و برجسته اى که با انجام کارهاى مثبت، سازنده و مفید و پیروى از اوامر انبیاء به مقامات برجسته اى نائل شده اند (وَ الصّالِحینَ).

و به همین جهت، در روایات ما «صالحین» به یاران برگزیده ائمه تفسیر شده است، و این نیز همانند آنچه درباره «صدیقین» گذشت، از قبیل بیان فرد شاخص است.

نکته اى که یادآورى آن در اینجا لازم مى باشد، این است که: ذکر این مراحل چهارگانه ممکن است اشاره به این معنى باشد که براى ساختن یک جامعه انسانى سالم و شایسته، نخست باید رهبران به حق و انبیاء وارد میدان شوند، به دنبال آنها مبلغان صدیق که قول و عمل آنها با یکدیگر هماهنگ است و اهداف آنها را در همه جا پخش کنند.

آن گاه به دنبال این دوران سازندگى فکرى، جمعى در برابر عناصر آلوده و آنهائى که موانع راه حقند، بایستند و قربانى دهند و شهید گردند و محصول این کوشش ها و تلاش ها به وجود آمدن «صالحان» و «اجتماعى پاک و شایسته» است.

روشن است صالحان نیز براى روشن نگاه داشتن مشعل حق نسبت به نسل هاى آینده، همین وظائف سه گانه را انجام خواهند داد، رهبرى مى کنند، تبلیغ مى نمایند، و قربانى مى دهند.

ضمناً از آیات فوق، این حقیقت به روشنى استفاده مى شود که: موضوع معاشران خوب و همنشین هاى با ارزش به قدرى اهمیت دارد که حتى در عالم آخرت براى تکمیل نعمت هاى بهشتى این نعمت بزرگ به «مطیعان» ارزانى مى گردد، و آنها علاوه بر همه افتخارات، همنشینانى همچون پیامبران، صدیقان و شهیدان و صالحان خواهند داشت.

شاید نیاز به تذکر نداشته باشد که: معاشرت مطیعان با این طوائف چهارگانه مفهومش این نیست که آنها در مقام و مرتبه از هر جهت برابر و مساویند، بلکه در عین معاشرت با یکدیگر، هر کدام سهم خاصى (طبق مقام خود) از مواهب و الطاف خداوند دارند، همان طور که فى المثل درختان، گل ها و گیاهانِ یک باغ در عین این که گرد هم هستند و از نور آفتاب و باران بهره مى برند، بهره هاى آنها همانند ارزش هاى آنها یکسان نیست.

* * *

سپس در آیه بعد، براى بیان اهمیت این امتیاز بزرگ (همنشینى با برگزیدگان) مى فرماید: «این موهبتى است از ناحیه خدا، و او از حال بندگان و نیات و شایستگى هاى آنها آگاه است» (ذلِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللّهِ وَ کَفى بِاللّهِ عَلیماً).

البته «ذلِکَ» که اسم اشاره بعید است، در این گونه موارد براى اهمیت و علوّ مقام به کار مى رود.

* * *

و ما هم از آیه فوق الهام گرفته و مى گوئیم:

سپاس پروردگار را که با آن همه عوائقى که در راه انجام کارهاى مثبت وجود دارد، به فضل الهى جلد سوم تفسیر نمونه در اینجا به طرز شایسته اى پایان یافت: ذلِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللّهَ وَ کَفى بِاللّهِ عَلِیْماً!

بار الها! نیات ما را پاک و اعمال ما را پرثمر و خالص براى ذات پاکت گردان.

آمِیْنَ یا رَبَّ العالَمِیْنَ

1 ـ «بحار الانوار»، جلد 22، صفحات 87 و 88 و جلد 65، صفحه 2 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «آلوسى»، جلد 5، صفحه 75، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 5، صفحه 271، ذیل آیه مورد بحث.

2 ـ «کافى»، جلد 2، صفحه 78 و جلد 8، صفحه 35، دار الکتب الاسلامیة ـ «بحار الانوار»، جلد 16،

صفحات 354 و 355 و جلد 24، صفحات 31 و 32 و جلد 25، صفحه 16 و...

3 ـ «شهید» در اصل، به معنى گواه است، منتها گاهى انسان به وسیله سخن، گواهى بر حق مى دهد و گاهى به وسیله عمل و کشته شدن در راه اهداف پاک، گواهى مى دهد.

از مجموعه تفسیر قرآن آیت الله مکارم شیرازی

در محضر بهجت عارفان: رسول (ص) را با رسالتش بشناسید ...

در روايت آمده است: «إِعْرِفُوا اللّه بِاللّه ، وَ الرَّسُولَ بِالرِّسالَةِ.» (1) خدا را به خدا، و رسول را با رسالتش بشناسيد.

جمله ى «إِعْرِفُوا اللّه باللّه » مى خواهد بگويد كه بدانيد خدا از همه ى تعريف ها اَجَلّ وَ اَظْهَر وَ اَعْرَف است، و ممكن است براى ديگران با تعريف انبيا ـ عليهم السّلام ـ اَجَلّ و اَعْرَف شود، و براى عدّه اى از باب «وَ رَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ» (2)؛ (دل هايشان را استوار داشتيم.) باشد. و جمله ى «وَ الرَّسُولَ بِالرِّسالَةِ» مى خواهد بگويد كه رسالتش را ببينيد و از آن پى ببريد كه از جانب خداست، يعنى ببينيد آيا ادّعايى كه مى كند درست است يا خير. چنان كه تورات و انجيل اصلش گوياى آن است كه از خدا نيست، و معلوم است كه اناجيل، حكايتِ بيانات حضرت عيسى ـ عليه السّلام ـ است؛ البتّه انجيل برنابا كه نصارى آن را قبول ندارند چنين نيست. براى نمونه در آن جا آمده است كه:

«برادرم موسى ـ عليه السّلام ـ مى فرمود: معصيت خدا را نكنيد، ولى من مى گويم فكر معصيت را هم نكنيد.» (3) آيا اين كلام سخن آدمى است؟ اين كلام و نامه از خداست و هر نامه اى صاحبش را معرّفى مى كند.

بنابراين، عبارت «وَ الرَّسولَ بِالرِّسالَةِ» يعنى تمام آن چه را كه كتب گذشته دارد به ضميمه ى معجزات ديگر را داراست، ببينيد و خوب هم ببينيد و بعد رسول را بشناسيد. آقايى مى گفت: عيالم بدون داشتن شرافت خانوادگى به من مى گويد: حيف از من كه گرفتار تو هستم! آيا حيف از قرآن نيست كه بر ما نازل شده. ما كه قرآن و شاهنامه در نظرمان فرقى ندارد؟!

1. اصول كافى، ج 1، ص 85؛ بحارالانوار، ج 3، ص 270؛ ج 25، ص 141؛ توحيد صدوق، ص 285.

2.سوره ى كهف، آيه ى 14.

3. اين مطلب در مورد كراهت سوگند راست يادكردن و فكر زنا از حضرت عيسى ـ عليه السّلام ـ نقل شده است. ر.ك: كافى، ج 5، ص 542؛ وسائل الشيعة، ج 20، ص 318؛ بحارالانوار، ج 14، ص 331.

روزه خروج از زندگى روزمره است

نوای شهر رمضان