رقابت ناسالم حضورم را در سینما کمرنگ کرد

سرویس فرهنگی « فردا »: کارگردانی وسوسه‌ای است که سراغ برخی بازیگران می‌آید و آنها دوست دارند برای یک بار هم که شده روی صندلی فیلمسازی بنشینند و این مسئولیت را تجربه کنند. مهشید افشارزاده هم که زمانی بازیگر بلندآوازه و پرکاری در سینمای ایران بود، از وقتی‌ به گفته خودش به دلیل «رقابت ناسالم» از بازیگری دور شد، تصمیم گرفت توانایی‌اش را در فیلمسازی محک بزند.

شما در دهه 60 و 70 جزو بازیگران پرکار سینما بودید، اما در دهه 80 فقط در یک فیلم (عیار 14/ پرویز شهبازی) ظاهر شدید. دلیل این غیبت و کم کاری چه بود؟

رقابت ناسالم. در این شرایط انسان ها منافع خود را در گرو شکست دیگران و شکست خود را نتیجه موفقیت دیگران می دانند و به همین دلیل تلاش می کنند برد و باخت را بر محیط کاری حاکم کنند و موفقیت را برای دیگران به عنوان یک مفهوم مثبت نبینند. به عقیده پزشکان، انسان در درون خود زمینه های خودخواهی و خودشیفتگی را دارد. به این ترتیب زمانی که در محیطی با زمینه رقابت قرار می گیرد، پیروزی برایش اولویت پیدا می کند و جو غالب در محافل کاری اش توهم و تنگ نظری می شود.

به عنوان یک بازیگر دوست داشتید در دهه 80 و 90 کارتان را شروع می کردید یا از همین سرنوشت رضایت دارید؟

در دهه 70 داستان های خانوادگی با محوریت مردان ساخته می شد. نقش زنان در حد رهگذران یک ماجرا بود و بازیگران زن مجالی برای نشان دادن توان تکنیکی و استعداد خود پیدا نمی کردند. بجز چند سینماگر محدود کسی به سناریوهای با محوریت زنان نمی پرداخت. فیلمی که بیش از حد ذوق زده ام کرد، «بچه های طلاق» بود که در آن نقش محوری داشتم یا حضورم در پنج نقش متفاوت فیلم «افسانه آه» که نقش آفرینی موفقی هم داشتم، هیچ گاه دیده نشد. چون در آن زمان، ایفای نقش در فیلم های اول و دوم مورد ارزیابی داوران قرار نمی گرفت و نگاه به یک فیلمساز زن که درباره سرنوشت زنان ایرانی فیلم می ساخت، نگاه مثبتی نبود. همیشه باورم این بوده که کار فرهنگی باوجود مشکلات زیادی که در مقاطع مختلف زمانی با آن دست به گریبان بوده، همچنان به حیاتش ادامه می دهد و در میان مردم جایگاه مناسبی پیدا می کند. امیدوارم دولتمداران به سینما و تئاتر به عنوان یک ضرورت فرهنگی و اجتماعی نگاه کنند.

تفاوتی بین شیوه بازیگری آن سال ها با این دوران هست؟

خیلی ها سینما را با بازیگرهایش می شناسند و چنانچه فیلمی هنرپیشه محبوبی نداشته باشد، از خیر آن می گذرند. بازیگری از یک سو متکی به توانایی های ذاتی و تاثیر آن بر بیننده است و از طرف دیگر متکی به دانش و مهارت های آموزشی است. گاهی محبوبیت به دلیل داشتن قدرت بازیگری است و گاهی به دلیل چهره ای قابل قبول و خوش سیما. در آن موقع تعداد ما بازیگرهای جوان به انگشتان یک دست هم نمی رسید. در آن زمان بازیگری که در فیلم تجاری بازی می کرد، دیگر پیشنهادی مبنی بر همکاری در فیلم های هنری نداشت که مثل امروز برای فروش فیلم های هنری از بازیگرهای چهره و پرمخاطب استفاده می کنند. امروزه با حضور نیروهای جوان، دستمزدها شکسته شده و کیفیت بازی هم تغییر کرده است. در اروپا و آمریکا صنعت سینما وجود دارد، اما ما اینجا صاحب صنعت نیستیم و فقط فیلم می سازیم.

رفتن به سراغ کارگردانی دلایل شخصی داشت یا علتش کم کاری در بازیگری بود؟

سال ها قبل سودای فیلمسازی را در سر داشتم، ولی آن زمان رشته سینما در دانشگاه ها وجود نداشت. من هم برای تحصیل هنر ناچار شدم تئاتر بخوانم. به بازیگری اصلا فکر نکرده بودم و به شکلی کاملا تصادفی بازیگر شدم. با این که کسب عنوان و نقش بستن چهره ام روی جلد مجلات مرا خوشحال می کرد، ولی همان دوران سعی کردم سینما را از خود سینما یاد بگیرم. آنچه سر صحنه فیلم ها آموختم، در هیچ دانشکده ای تدریس نمی شود. پس از مدت کوتاهی نقش های خوب پیشنهادی کاهش یافت، این بود که تصمیم گرفتم فیلمسازی و خلاقیت های بیشتر را تجربه کنم.

ساخت پنج ستاره چگونه پیش آمد؟

آقای سمواتی تهیه کننده فیلم، فیلمنامه پنج ستاره را حدود ده سال پیش خوانده بود و وقتی من این اثر را برای کارگردانی به ایشان پیشنهاد کردم با موافقتشان روبه رو شدم. می خواستم فیلمی بسازم که مردم را با خود همراه کند، چراکه معتقدم فیلمی که نتواند مخاطب را جذب کند به اثر هنری تبدیل نمی شود. برای این کار از فاکتورهایی استفاده کردم که پس از مشورت با تهیه کننده و مشاور به آنها رسیدم، البته مشاورم ابتدا خیلی موافق با هنرپیشه های حرفه ای نبود، اما به هر حال بعد تجاری سینما هم برای هر تهیه کننده ای مهم است. آنها پیشنهادهایی دادند که من با آنها موافقت کردم؛ زیرا به هر حال، بازیگر ویترین و ملاک انتخاب فیلم توسط مخاطب است.

چطور شد از شهاب حسینی در نقش اصلی مرد استفاده کردید؟

از ابتدا شهاب حسینی را برای ایفای نقش رضا مدنظر داشتم، دلیل این انتخاب هم شخصیت ایشان و حجب و حیایی بود که همواره در رفتار و کلامش داشت. بنابراین اصرار داشتم ایشان در این کار حضور داشته باشد که تهیه کننده هم پذیرفت و بعد براساس این انتخاب سایر بازیگران را هم برای نقش های مختلف انتخاب کردیم که همگی بخوبی از عهده نقش هایشان برآمدند.

درباره گرفتگی صدای او در فیلم هم توضیح می دهید؟

زمان فیلمبرداری پنج ستاره مصادف بود با مساله آلودگی شدید هوای تهران و به همین دلیل صدای شهاب حسینی هم بشدت گرفته بود. البته در برخی روزهای فیلمبرداری صدای ایشان کمی بهبود پیدا می کرد، اما دوباره مشکل صدا برمی گشت. این موضوع در بخشی از فیلم هم مطرح می شود. با این که فیلمبرداری در روزهای مختلف انجام می شد، تلاش کردیم راکوردها و تداوم لحن صدا را حفظ کنیم.

اما این گرفتگی صدا کارکرد درستی در قصه پیدا نمی کند.

اتفاقا در صحبت هایی که جلوی سینما با مردم انجام داده ام، همه متفق القول گفتند چقدر صدای رضا متناسب با شخصیت اوست و بجا استفاده شده و برداشتشان این بود که صدای رضا بسختی به گوش مسئولان می رسد.

چه شد برای نقش محوری این فیلم یعنی مریم از بازیگر تازه واردی به نام دیبا زاهدی استفاده کردید؟

ابتدا به دنبال بازیگر دختری در گروه سنی 18 سال بودم که نداشتیم و بازیگران دختر موجود هم همگی بالای 25 سال بودند و نمی توانستند نقش یک دختر هجده ساله را بازی کنند، تا این که مشاورم دیبا زاهدی را به من معرفی کرد و من هم پس از مواجهه با چهره معصوم این بازیگر و تست هایی که از او گرفتم، او را برای نقش مریم مناسب دیدم. او از نظر چهره، فیزیک و شخصیت بسیار به نقش مریم نزدیک بود. زاهدی پیش از این قرار بود نقشی در فیلم «دربند» داشته باشد که این اتفاق نیفتاده بود.

موضوع حضور آمیتاب باچان چگونه پیش آمد؟

در فیلمنامه ابتدایی قرار بود همه اتفاقات محوری فیلم در بستر یک مجلس مجلل عروسی در هتل رخ دهد که به دلیل مشکلات برای نشان دادن چنین مجلسی تصمیم گرفتیم آن را به مهمانی حضور آمیتاب باچان در هتل تغییر دهیم که البته در خلال فیلم همین مساله موقعیت های طنزی را هم به وجود آورد. برای حضور او در فیلم مکاتباتی هم با مدیر برنامه های این بازیگر داشتیم و متوجه شدیم حضور این بازیگر در فیلم هزینه های بسیاری به دنبال خواهد داشت و به همین دلیل تنها از نام او برای پیشبرد خط داستان استفاده شد.

پنج ستاره فیلمی است که با محوریت حضور چند زن در یک هتل رقم می خورد؛ زنانی که با توجه به شرایط سخت مالی مجبور به کار کردن در محیط های کارگری مانند بخش خانه داری یک هتل و تحمل مسئولیت سنگین زندگی هستند. چه اندازه برای رسیدن به این شخصیت ها به دنبال مابه ازاهای بیرونی بودید و با توجه به تم اجتماعی اثر چه تحقیقاتی در این زمینه انجام دادید؟

ابتدا مطالعاتی درباره پست های کاری در یک هتل داشتم؛ مثلا رضا در فیلمنامه ابتدایی یک پیانیست بود که در لابی هتل پیانو می زند و محتشم که نقش آن را سحر قریشی بازی کرد یکی از مشتریان ثروتمند هتل بود که من اینها را به مدیران بخش های مختلف هتل مثل معاونت پذیرش و معاونت خانه داری تغییر دادم.

درباره خدمه هم بسیار تحقیق کردم و دیدم بسیاری از آنها از جنوبی ترین مناطق شهر برای کار به هتل های پنج ستاره می آیند و توجیه بیشتر آنها این است که با انتخاب این شغل برای مدتی از فضای زندگی شخصی دور می شویم و انگار در هتل در یک فضای رویایی کار می کنند. در این مشاهدات حتی در بین خدمه با خانمی با مدرک فوق لیسانس فیزیک هم مواجه شدم. در مجموع، شرافت کاری آنها برای من بسیار جذاب بود، بنابراین فکر کردم بستر داستان را به بهانه حضور مریم در هتل کمی تغییر دهم تا بیشتر با زندگی آنها درگیر شویم.

یکی از نکات بارز فیلم ذکر نکات آموزشی و اخلاقی بویژه به واسطه شخصیت مریم و شرایط زندگی او به عنوان یک دانشجو در خانواده ای کارگری است. چه اندازه طرح این مباحث برای شما دغدغه بود؟

متأسفانه در جامعه فعلی بکرات شاهد رفتارهای نابجا از سوی جوان ترها هستیم. چند سال پیش قصد داشتم مستندی درباره زندگی شاهرخ و سمیه که آن روزها بشدت خبرساز شده بودند، بسازم که موفق نشدم، اما همیشه به دنبال یافتن دلایل این ناهنجاری ها بوده و هستم. در پنج ستاره هم سعی کردم با فاصله گرفتن از شعارگویی، انسان هایی را نشان دهم که با وجود همه مشکلات به شئون انسانی پایبندند. در اینجا لازم است از نقش ملیحه با بازی خیره کننده بهناز جعفری یاد کنم که با وجود همه ناهنجاری های شخصیتی از بستر خانواده ای پر از مشکلات بیرون آمده و مدام با مسائل روحی و جسمی دست و پنجه نرم می کند، اما او هم مانند دیگر زنان خدمه پایبند به ارزش های انسانی است و فقر مالی موجب نمی شود خطایی از او در روند کارش سر بزند. این خدمه انسان های بسیار شرافتمندی هستند و من سعی کردم به شکلی زیر پوستی این مهم را نشان دهم.

بتازگی در نشست خبری فیلم گفتید صحبت با بازیگران حرفه ای کار سختی است. چرا؟ شخص خاصی مدنظرتان است؟

کار بازیگر درک و همذات پنداری با نقشی است که بازی می کند. خوشبختانه همه اساتید بازیگری که در این فیلم بازی می کردند، کاراکترهایشان را دوست داشتند. لحن همه آنها ساده و متناسب با فضای داستان است و همین صمیمیت و صفا هم آنها را دوست داشتنی می کند. اگر می گویم کار با آنها سخت بوده، به دلیل حجب و حیای خودم است که مثلا به استادی بگویم شما کمی مهربان تر بازی کنید یا... ضمن این که یک بازی خوب به فیلمنامه هم بستگی دارد؛ چراکه اگر در فیلمنامه یک موقعیت یا دیالوگ اشتباهی وجود داشته باشد، بازیگر نمی تواند آن قسمت را درست بازی کند. دکوپاژ، تدوین و سایر موارد هم نقش بسیاری در ایفای نقش دارد.

به نظر شما که بتازگی به جرگه فیلمسازان زن ایران پیوستید، بهترین فیلمساز زن ایران کیست؟

همه کارگردانان زن ایران موفق هستند و از فیلم هایشان استقبال خوبی شده است. ما باید به مخاطب میلیونی فکر کنیم. اگر فیلم های ایرانی به نیاز روز مردم پاسخ بدهد و فیلمسازان شخصی گرایی را در قالبی آبرومندانه و همه گیر به بیننده عرضه کنند، تماشاگران را برای پرداخت پول مجاب خواهند کرد. باید به همه قبولاند نیاز شخصی برای ساختن فیلم یک نیاز کلی است. این یک ضرورت اجتماعی است که همگان باید آن را درک کنند، همان طور که فیلمسازان ما آن را عمیقا درک کرده اند.

چه برنامه های جدیدی برای ادامه فعالیت سینمایی تان دارید؟

من بشدت به ژانر اجتماعی علاقه مندم و قطعا روند فیلمسازی ام را در همین ژانر ادامه خواهم داد. با این حال هنوز فیلمنامه بعدی را برای ساخت فیلم انتخاب نکرده ام.

منبع: جام جم آنلاین