فردا؛ آخرین فرصت قبله یابی آسان

ایسنا: معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام راحل اعلام کرد که فردا سه‌شنبه 25 تیر ماه تنها روزی است تا پایان سال، که می‌توانید در هر نقطه کشور به آسانی قبله را مشخص کنید. چون در آن روز دقیقاً خورشید موقع زوال ظهر مکّه، برابر با ساعت 13:57 به وقت ایران بر بالای مکّه قرار می‌گیرد. حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی خسروی در ادامه این مطلب که آن را جماران منتشر کرده، آورده است: در آن لحظه هر کس از هر نقطه ای در روی زمین رو به خورشید بایستد به سمت کعبه ایستاده است. در آن هنگام سایۀ هر میلۀ عمود بر زمین یا سایۀ ستون‌ها و نبش دیوارهای عمودی و سایۀ چارچوب‌های عمودی پنجره‌ها همه خط قبله را نشان می‌دهند. اگر در قبلۀ محل سکونت خود تردید دارید روز سه‌شنبه، سه دقیقه به ساعت 2 بعد از ظهر که همزمان با اذان ظهر مکه است اقدام کنید. و با خطی که روی سایه شاخص می‌کشید قبله دقیق منزل خود را مشخص نمایید. توضیح این‌که خورشید همیشه از یک نقطه طلوع نمی‌کند. هر روز نقطه طلوع و غروب خورشید در افق با روز دیگر متفاوت است. خط فرضی استوا را که کمربند وسط زمین است به عنوان نقطه صفر در نظر بگیرید خورشید در سال دو روز دقیقاً از بالای خط استوا عبور می‌کند. یک بار اول بهار که اعتدال بهاری نامیده می‌شود و یک بار در اول پاییز که اعتدال پاییزی است. خورشید از اول بهار تا اول پاییز به مدت شش ماه، از افق نیمکره شمالی طلوع می‌کند و شش ماه دیگر یعنی پاییز و زمستان از افق نیمکره جنوبی. در طول شش ماه که در نیمکره شمالی است دو بار از روی مکه می‌گذرد. شما اگر افق اطراف زمین را که به صورت دایره است به چهار قسمت تقسیم کنید. قسمت شمال شرقی آن از نقطه آغاز خط استوا تا قطب شمال 90 درجه خواهد بود. خورشید در روز اول فروردین از نقطه صفر خط استوا طلوع می‌کند و تقریباً هر چهار روز به اندازه یک درجه از خط استوا فاصله می‌گیرد و از نقطۀ بالاتر طلوع می‌کند. پس از سه ماه به آخرین میل خود می‌رسد و در روز اول تابستان از نقطه میل نهائی که 23 درجه و 25 دقیقه (حدود23 درجه و نیم) است طلوع خواهد کرد. از آن روز به بعد سیر بازگشت به سمت خط استوا را در پیش خواهد گرفت؛ بنابراین شهرهایی که درفاصله خط استوا و نقطه میل نهائی(23درجه و نیم) هستند دوبار خورشید از سمت رأس افق آن‌ها خواهد گذشت. مانند مکّه مکرمه که عرض جغرافیایی آن از خط استوا 21 درجه و 25 دقیقه است. خورشید یک بار موقع رفتن به سوی میل نهائی در روز هفتم خرداد وقتی از نقطه 21 درجه طلوع می کند از سمت رأس افق مکّه می گذرد و پس از حدود 24 روز به آخرین نقطه طلوع در روز اول تیر ماه می‌رسد. و مجدداً موقع مراجعت پس از 24 روز که مصادف با 25 تیر ماه است باز از افق 21 درجه طلوع کرده و موقع عبور از نصف‌النهار مکه دقیقاً روی کعبه قرار می‌گیرد. در این دو روز موقع ظهر کعبه سایه ندارد. گفتنی است خورشید هیچ‌گاه از روی ایران نمی‌گذرد و هرگز در ایران سایه محو نمی‌شود؛ زیرا کشور ایران در عرض جغرافیایی بالاتر از 23 درجه قرار دارد. تهران در عرض 35 درجه، آبادان در عرض 30 درجه و چابهار که یکی از جنوبی‌ترین شهرهای ایران است در عرض 25 درجه قرار گرفته است؛ بنابراین حتی در روز اول تیرماه و در آخرین میل کلی خورشید که نزدیکترین سیر خود را نسبت به کشور ایران دارد باز هم از روی هیچ شهری از ایران رد نمی‌شود. به هر حال دو روز در سال ( هفتم خرداد و 25 تیر) خورشید موقع زوال ظهر بر بالای شهر مکه است. اذان ظهر مکّه به وقت ایران با محاسبه این‌که ساعت رسمی در بهار و تابستان یک ساعت جلو کشیده می‌شود دقیقاً در هفتم خرداد ساعت 13:48 و در بیست‌وپنجم تیرماه ساعت 13:57است. باید توجه داشت سایه شاخص تنها در همان دقیقه سمت قبله را نشان می‌دهد. سایه شاخص در چند دقیقه زودتر یا دیرتر از وقت مذکور، خصوصاً در شهرهای مرکزی و شمالی ایران از سمت قبله منحرف خواهد بود. روش دیگر روش سادۀ دیگر برای قبله یابی که در طول سال قابل استفاده است از طریق دایرۀ هندیه است. این روش نیاز به هیچ ابزار رصدی ندارد. کافی است که شما تنها عرض و طول جغرافیایی شهر خود و شهر مکّه را بدانید . این روش به زبان ساده چنین است: ابتدا در روی زمین مسطح که مانعی از تابش نور آفتاب بر آن نباشد مانند پشت بام، دایره‌ای رسم می‌کنیم. در مرکز دایره یک میله مستقیم به عنوان شاخص که طول آن کمتر از شعاع دایره باشد عمود بر زمین نصب می‌نماییم. در اوایل روز سایه شاخص بلند است و از محیط دایره خارج شده است. منتظر می‌مانیم تا با بالا آمدن خورشید به تدریج سایه کوتاه‌تر شود و به داخل دایره وارد شود. نقطه‌ای از محیط دایره را که سایه شاخص در لحظه ورود به داخل دایره مماس با آن بوده علامت‌گذاری می‌کنیم ((A سپس دایره را رها کرده، به کار و زندگی خود می‌پردازیم بعد از ظهر بر می‌گردیم وقتی سایه شاخص از طرف دیگر از دایره خارج می‌شود آن نقطه را هم علامت‌گذاری می‌کنیم. با یک خط مستقیم این دو نقطه را به یکدیگر متصل می‌کنیم. سپس از مرکز دایره خط مستقیمی را عمود بر آن وتر رسم کرده و از هر طرف ادامه می‌دهیم تا دایره را به دو قسمت مساوی تقسیم کند (خط EF) این خط همان نصف النهار و خط زوال است. آن‌گاه از مرکز دایره، خطی افقی که عمود بر خط نصف‌النهار باشد رسم می‌کنیم(خط DC) که به نام خط اعتدال یا خط استوا نامیده می‌شود. اکنون دایره به چهار قسمت مساوی تقسیم شده و هر یک از این چهار قسمت- بسته به موقعیت ما نسبت به شهر مکّه- عملیات تحصیل قبله را فراهم می‌کند. این دایره معروف به دایرۀ هندیه است. به عنوان مثال کشور ایران در شمال شرقی شهر مکه است پس باید برای یافتن قبله از قسمت جنوب غربی دایره استفاده کنیم. فرضاً اگر ساکن شهر مقدس مشهد هستیم، این دایره را در آن شهر ترسیم می‌کنیم. می‌دانیم همیشه طول جغرافیایی شهر مکه مکرمه از نقطۀ صفر گرینویچ 39 درجه و 50 دقیقه است و عرض آن از خط استوا 21 درجه و 25 دقیقه می‌باشد. طول شهر مشهد مقدس 59 درجه و 35 دقیقه و عرض آن 36 درجه و 20 دقیقه است. ابتدا طول جغرافیایی شهر مشهد را از طول مکه کسر می‌کنیم و به اندازه ما به‌التفاوت آن‌ها از نقطه E که محل اتصال خط نصف النهار در جنوب است به سمت مغرب جدا کرده علامت می‌زنیم. و به همین میزان از شمال خط نصف‌النهار نیز جدا می‌کنیم. این دو نقطه را با خط مستقیم MNبه هم متصل می‌کنیم. سپس به اندازه مابه‌التفاوت عرض مکه و عرض مشهد از دو نقطه خط اعتدال به سمت جنوب اندازه گرفته و خط GH را رسم می‌کنیم. این دو خط یکدیگر را در نقطه R قطع می‌کنند. خطی که از مرکز دایره هندیه به آن نقطه متصل می‌شود(خط OR) خط سمت قبله خواهد بود.