لوح‌های هخامنشی همچنان در آمریکا

فارس: 8 هزار و 29 لوح سالم و شکسته که خطوط منقوش آن قابل خواندن بود به موسسه شرق‌شناسی امانت داده شد 10 هزار و 800 قطعه نیز شکسته و غیر قابل خواندن بود. در مجموع به طور تخمینی 15 تا 20 هزار لوح سالم و شکسته وجود دارد که 7500 تا 10 هزار لوح کامل و بین 10 تا 12 هزار قطعه شکسته و خرد است. الواح هخامنشی ایران بیش از 70 سال است که به بهانه ترجمه و پژوهش در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو باقی مانده است و سیاست‌های آمریکایی اجازه خروج آن‌ها را نمی‌دهد. این الواح در سال 1316 در حفاری مشترک ایران و موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تخت‌جمشید اموال فرهنگی تاریخی ارزشمندی به دست آمد که طبق قانون مصوب سال 1309 این اموال به دست آمده و از کاوش‌های باستانی‌شناسی بین ایران و دانشگاه شیکاگو تقسیم شد. الواح هخامنشی بخشی از این اموال بود که سهم دولت ایران شد و برای مدت سه سال به منظور انجام پژوهش‌های گسترده به مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به امانت داده شد. این الواح که گل نوشته‌های عصر هخامنشی با خطوط میخی و عیلامی بود نیاز به خوانده شدن توسط خط‌ شناسان و کارشناسان مؤسسه شرق شناسی شیکاگو داشت. 8 هزار و 29 لوح سالم و شکسته که خطوط منقوش آن قابل خواندن بود به موسسه شرق‌شناسی امانت داده شد 10 هزار و 800 قطعه نیز شکسته و غیر قابل خواندن بود. در مجموع به طور تخمینی 15 تا 20 هزار لوح سالم و شکسته وجود دارد که 7500 تا 10 هزار لوح کامل و بین 10 تا 12 هزار قطعه شکسته و خرد است. آمریکا بازگرداندن الواح را در سال 1383 متوقف کرد مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در سال 1327 تعداد 179 لوح را به ایران پس داد و در سال 1350 نیز 37 هزار و 74 خرده الواح را مسترد کرد. مطالعات مؤسسه شیکاگو تا پس از سال 1350 نیز ادامه داشت و در سال 1383 نیز 300 لوح دیگر را به موزه ملی ایران ارسال کردند. مؤسسه شرق شناسی شیکاگو وعده داده بود باقی‌مانده الواح را نیز در نوبت‌های بعدی پس از پایان مطالعات پس می‌دهد. حراج به بهانه تأمین غرامت کشته‌شدگان انفجار بیت‌المقدس اما به ناگاه در سال 1385 وکلای 9 نفر از اتباع ایالات متحده آمریکا با وارد کردن اتهام واهی حمایت ایران از تروریسم و تأمین سلاح جهت حماس در جریان بمب‌گذاری 1997 اسرائیل، نزد یکی از محاکم ایالت شیکاگو در آمریکا طرح دعوی کردند و در غیاب ایران به عنوان طرف دعوی موفق به اخذ حکم محکومیت ایران به پرداخت مقادیر کلانی غرامت به شاکیان پرونده شدند که به منظور اجرای این حکم، وکلای شاکیان پرونده در پی توقیف و صدور حکم حراج اموال فرهنگی تاریخی ایران که در موزه‌ها و موسسات آمریکایی از جمله مؤسسه شرق شناسی شیکاگو نگهداری می‌شدند برآمدند تا مبلغ حاصل از حراج اشیاء تاریخی به آنان تحویل داده شود. مؤسسه شرق‌شناسی به محض صدور حکم توقیف موقت الواح و در برخورد با پرونده اجرای حکم غرامت مربوط به پرونده کشته‌ شدگان انفجار اسرائیل و با صرف 400 هزار دلار مانع از صدور حکم حراج الواح شد اما دادگاه اعلام کرد که مؤسسه شرق شناسی در موقعیت دفاع از حقوق ایران نیست و دولت ایران خود باید با ثبت دادخواست اعتراض و ورود رسمی به روند قضایی از موضع خود دفاع کند. آغاز پیگیری‌های قضایی ایران به محض این اتفاق، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با رایزنی با وزارت خارجه و مرکز حقوقی ریاست جمهوری پس از جلسات متعدد با شورای عالی امنیت ملی نسبت به استخدام وکیل بومی برای پیگیری این پرونده اقدام کرد. توماس کورکوران؛ وکیل آمریکایی منتخب ایران در دادگاه شیکاگو لایحه مخالفت ایران با توقیف الواح را در حدود قانون مصونیت‌های حکومت‌های خارجای ایالت متحده آمریکا مصوب 1976 میلادی نزد دادگاه مربوطه در ایلینتویز شیکاگو را تنظیم کرد و رسماً ایران وارد روند قضایی بازگشت الواح ایرانی شد و بارها جلسه استماع دادگاه برگزار شد بدون آنکه هیچ تصمیم یا حکمی از سوی قاضی صادر شود. حرکت‌های مردمی و اعتراض 500 استاد دانشگاه جهان به رئیس جمهور آمریکا در سال 1385 همزمان با داغ شدن طرح موضوع حراج الواح هخامنشی در آمریکا، کمیته مردمی استرداد اموال فرهنگی تاریخی توسط عباس سلیمی نمین؛ مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران و جمعی از متخصصان در بخش‌های حقوقی، علمی و تاریخی تشکیل شد که با پرپایی نشست‌ها و گفت‌وگوهای مؤثر با چهره‌های دخیل در این موضوع تلاش کردند موضع‌گیری‌ خوبی از سوی ایران درباره بازگشت الواح هخامنشی شکیل گیرد. از سوی دیگر بهمن ماه سال 1387، بیش از 500 نفر از اساتید دانشگاه‌های بزرگ دنیا و بسیاری از دانشمندان ایران‌شناس و باستان شناس از سراسر جهان نامه اعتراض‌آمیزی را خطاب به رییس جمهور آمریکا درباره اقدام غیرقانونی دانشگاه شیکاگو نسبت به عدم بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران و جلوگیری از مصادره این الواح به امضا رساندند. در بخشی از این نامه آمد: «فارغ از بحث‌های حقوقی مربوطه، ما باستان‌شناسان امضا کننده از کشورهای مختلف اروپایی، اقیانوسیه و آمریکا تاکید می‌کنیم که الواح هخامنشی جزء مجموعه دارایی‌های فرهنگی یک کشور است و نباید به عنوان دارایی‌های عمومی و متد اول قلمداد شوند که در نتیجه ارزش‌های مالی آن بتواند برای مقاصد پرداخت خسارت حقوقی مورد بهره‌برداری قرار گیرد، اشیایی عتیقه و ارزشمند متعلق به میراث فرهنگی ایران در واقع متعلق به کل جامعه بشریت بوده و در نتیجه باید در اختیار عموم مردم باقی بماند.» این اساتید عمدتاً مربوط به دانشگاه‌های‌ هاروارد، شیکاگو، پنسیلوانیا، سیدنی، کمبریج، آکسفورد، تهران، تربیت مدرس، بولونیا، رم، هامبورگ، کیل، آکادمی علوم اتریش، تورنتو، مرکز تحقیقات ملی فرانسه، کلمبیا و میشیگان بودند. محتوای نوشته‌های این الواح چیست؟ این لوح‌ها بر خلاف دیگر کتیبه‌های هخامنشی تخت‌جمشید که بیانیه‌ها و گفتارهایی رسمی برای همگان و برای آیندگان بوده برای خواندن عموم نوشته و عرضه نشده‌ بوده‌ و در واقع اسناد داخلی و حسابداری کارکنان تخت‌جمشید و یک بایگانی اداری بوده‌اند. الواح بازگوکننده رویدادهای رسمی و حکومتی و سیاسی نیستند بلکه در کنار آگاهی‌های فراوان دیوانی و اداری اطلاعات فراوانی از زندگی روزمره و روزگار مردمان عصر هخامنشی در اختیار ما می‌گذارند. به موجب این لوح‌ها ما امروز می‌دانیم که سازندگان تخت‌جمشید را بردگان تشکیل نمی‌دادند بلکه مردان و زنان آزاده‌ای بوده‌اند که به اندازه تخصص خود و کاری که انجام می‌دادند دستمزد می‌گرفتند. به آنان نه تنها دستمزدی شایسته که گاه پاداش، هدیه و کمک هزینه نیز پرداخت می‌شده است. آنان می‌توانستند به هنگام پیمان زناشویی هنگام زایش نوزادی تازه‌رسیده در جشن‌ها و بیماری‌ها از این پاداش برخوردار شوند. زنان در تخت‌جمشید نه تنها کار می‌کردند، بلکه پابه‌پای مردان در کارهای تخصصی و مدیریت شرکت داده می‌شدند. نوجوانان به کارآموزی می‌پرداختند و کودکان در ساعت‌های کاری والدین در کودکستان تخت‌جمشید نگهداری و تربیت می‌شدند. لوح‌ها حاکی از آن است که پرداخت نهایی و ریزه‌کاری‌های سنگ‌نگاره‌های باشکوه تخت‌جمشید بیشتر دستاورد هنر و توانایی‌های زنان هخامنشی است. آخرین پیگیری‌ها برای بازگشت الواح علی‌رغم تمام جنجال‌ها بر سر مالکیت الواح ایرانی که تنها به منظور ترجمه متون آن بیش از 70 سال است به دانشگاه شیکاگو امانت داده شده است عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر این گِل نوشته‌های امانت داده شده اعلام کرده است:"ترجمه متون الواح ایرانی از سال 1980 در آمریکا متوقف شده است." این زبان‌شناس و پژوهشگر این الواح و گِل نوشته‌های امانت داده شده به شیکاگو ادامه می‌دهد: علت این وقفه در ترجمه نیز به دلیل فوت هلک، استاد بنده و مترجم این الواح بوده البته موضوع مشکلات مالی هم دخیل بوده است. در آخرین اخباری که درباره الواح هخامنشی منتشر شده است می‌توان به فروردین‌ماه سال 1390 رجوع کرد که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در اطلاعیه‌ای حکم دادگاه آمریکا به نفع ایران را موفقیتی بزرگ برای میراث فرهنگی کشور توصیف و بر پیگیری مجدانه‌ اقدامات تا بازگشت کامل این الواح به کشور تأکید کرد. در این اطلاعیه آمد: «سرانجام تلاش‌های مجدانه و پیگیرانه خدمتگزاران مردم شریف و بزرگوار ایران در عرصه‌ میراث فرهنگی در ماجرای الواح هخامنشی ایران که بیش از 70 سال به بهانه ترجمه و پژوهش در مؤسسه‌ شرق‌شناسی شیکاگو باقی مانده بود و در سال‌های اخیر نیز با تلاش‌های رذیلانه و سوءاستفاده‌های محافل صهیونیسم بین‌الملل، به پرونده‌ای با ماهیت کاملا سیاسی علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بدل شده بود، در آغاز سال جدید به ثمر نشست و با حکم جدید دادگاه آمریکایی، انشاءالله در آینده‌ای نزدیک شاهد بازگشت این مواریث کهن به موطن اصلی خود خواهیم بود.» رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز فروردین 1390 از مأموریت موزه‌ ملی ایران برای تشکیل کمیته‌ فنی با هدف پیگیری و بازگرداندن الواح هخامنشی از شیکاگو (آمریکا) به ایران خبر داد و اعلام کرد که تاکنون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حدود 500 تا 600 هزار دلار هزینه مستقیم به وکلایی که این قضیه را پیگیری می‌کردند، پرداخت کرده است. پیگیری پرونده بازگشت الواح هخامنشی از آمریکا به ایران حدود 2 سال است که مسکوت مانده است، اما امید غنمی، مدیر کل حقوقی سازمان میراث فرهنگی روز گذشته در آخرین اظهار نظر خود اعلام کرده است که «دو روش برای استرداد آثار تاریخی به کار گرفته می‌شود ابتدا از طریق دیپلماتیک و با همکاری وزارت امور خارجه با کم‌هزینه‌ترین و کم‌دردسرترین روش، آثار را به کشور بر‌‌گردانیم و در اقدام دیگر روش قضایی را برای استرداد آثار تاریخی مورد استفاده قرار می دهیم. اما مهم‌ترین نکته‌ای که در این پروسه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد، این است که نخست ما باید مطمئن باشیم ایران 80 تا 90 درصد برنده‌ دادگاه‌های استرداد اموال تاریخی خواهد بود.» علی‌رغم خوش‌بینی‌های مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در طی این سالها، دولت‌های نهم و دهم هم نتوانستند موفقیت بازگشت الواح هخامنشی از چنگ سیاست‌های شوم آمریکایی‌ها به ایران را در تاریخ به نام خود ثبت کنند.