«بایرام پایی» بشارت نوروز برای زنان آذری

فارس: براساس آیین‌های باستانی و آغاز زمزمه‌های بهار مردم، اردبیل نیز آداب و رسوم خاص خود را به مانند «بایرام پایی» و «تکم‌چی» انجام می‌دهند تا به استقبال بهار بروند. این آداب و رسوم یادگار گذشتگان ما و ریشه در پیشینه فرهنگی و تاریخی مردم این دیار دارد، به طوری که آداب مردم اردبیل در برگزاری جشن نوروز توأم با باورهای غنی و برآمده از بینش عمیق گذشتگان در ابداع این شیوه‌‌ها است. «بایرام پایی» الفتی در زایش دوباره بهار از رسوم و آیین‌هایی که هنوز هم با گذشت سال‌ها فراموش نشده و همچنان میان خانواده‌ها رواج دارد، فرستادن عیدی از خانه پدری به خانه دختران شوهر کرده خانواده‌ها است. عیدانه که در زبان محلی «بایرام پایی» معروف است، این رسم در برخی از مناطق استان نه فقط در سال‌های نخست ازدواج، بلکه تا زمانی که پدر و مادر در قید حیات هستند، ادامه دارد. پس از پدر و مادر وظیفه پسر بزرگ خانواده است که این رسم را ادامه دهد. این آیین از 20 روز مانده به عید تا چهارشنبه سوری ادامه دارد. در یکی از شب‌ها غذایی در خانه دایی یا عمو و به ویژه در خانه پدری پخته می‌شود و به همراه عیدی مانند پارچه یا پول نقد به خانه دختر فرستاده می‌شود. این غذای محلی و سنتی ممکن است ماهی پلو، کوکو، مرغ، قیمه یا شیر پلو با ماهی باشد که به تعداد اعضای خانواده دختر پخته شده و در مجمعی مسی گذاشته می‌شود و روی آن نیز پارچه زربافت به رنگ قرمز می‌اندازند و در حالی که بر سر یکی از اعضای خانواده یا فامیل گذاشته شده به در خانه دختر به عنوان بایرام پایی برده می‌شود. سواوستی آیینی در پاسداشت چهارشنبه سوری در گذشته مردم اردبیل و مناطق اطراف فردای چهارشنبه سوری با پوشاندن لباس‌های نو به فرزندانشان و به دست گرفتن کوزه سفالی به رنگ سفید با گل‌های قرمز برای عبور از روی نهر آب که در اردبیل به کناره رودخانه بالقلو چایی می‌رفتند، این مراسم برگزار می‌شود. در برخی مناطق نیز حتی زنان قدیم قیچی به همراه خود می‌برند و آب را به نیت بریدن کدورت‌های سال کهنه قیچی می‌کنند آنان در دل آرزویی می‌کنند و از روی آب می‌پرند و یا از روی سنگ‌های بزرگ داخل رودخانه می‌گذشتند. «قورقا» دیرینه تنقلات در آذربایجان در زمان‌های قدیم که آجیل و تنقلات به فراوانی حال حاضر نبود، خانواده‌ها برای تزئین و نیز براساس سنت‌های گذشتگان خود از گندم به عنوان یکی از اجزای سفره هفت سین استفاده می‌کردند و از چند روز مانده به عید مقداری که می‌خواستند گندم را سه روز در شیر خیس می‌کردند و بعد آن را روی آتش، تفت می‌دادند و این گندم بو داده بسیار خوشمزه می‌شد که برخی از خانواده‌ها علاوه بر گندم نخود و عدس را نیز تفت داده و به صورت خوشمزه آن را آماده برای سفره چهارشنبه سوری و یا عید می‌کردند. تخم مرغ‌های رنگی شانس و یا اقبال در برآورده شدن آرزوها بیشترین چیزی که در عید نوروز به چشم می‌آید، شادی بچه‌ها است که بعد از پوشیدن لباس‌های تازه از چشمان آنها پیدا است. کودکان عید را به دلیل عیدی گرفتن از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هایشان دوست دارند؛ به ویژه تخم مرغ‌های رنگی که با طرح‌های زیبا رنگ شده است. مادربزرگ‌ها تخم‌مرغ‌ها را با پوست پیاز قرمز رنگ می‌کنند، اما این را هم باید دانست که اکنون این تخم‌مرغ‌های رنگی نیز با زندگی شهرنشینی دچار تجمل‌گرایی و مد روز شده است. «تکم‌چی» بشارت‌دهنده بهار پرطراوت اما یکی از رسوم مردم آذربایجان و اردبیل در پایان سال، بشارت بهار از سوی تکم‌چی است که این آیین هنوز هم در بسیاری از روستاها برقرار است. تکم، عروسکی است به شکل حیوان چهار دست و پا که از تکه‌ای چوب ساخته شده و این عروسک با پارچه‌های رنگی و معمولاً قرمز پوشش داده شده و زنگوله‌ای بر گردن آن است. تکم‌چی یا صاحب تکم‌ چوبی صاف را که وسط آن برای گردش تکم سوراخ است به صورت افقی در یک دست خود و با دست دیگر انتهای چوب را که تکم به آن وصل است، نگه می‌دارد و با آن تکم را بالا و پایین می‌برد و به نوعی آن را به رقص در می‌آورد. اشعاری که در تکم‌خوانی دیده می‌شود، اشعار قابل تأمل و به زبان ترکی است که ترجمه آن «تکم ده دارد، کمند دارد و ده دارد، جلوی هر دری برقصد یک نعلبکی قند پاداش دارد» در حقیقت واژه تکم از تکه به معنای بز نر قوی‌هیکل و پیشرو گله گرفته شده است که پیشتر در مناطق آذربایجان این بز به عنوان رأس گله گوسفند اهمیت ویژه‌ای داشته است.