دستپخت فرهنگی دولت اردوغان روی آنتن GEM
انتخاب بازیگران، موضوعات و دیگر جذابیت های بصری نشان می دهد که این سریالها قصد دارند نوجوانان و جوانان را مخاطب خود قرار دهند. سریالهای تلویزیونی یکی از کم خرجترین سرگرمی هاست. طبق آخرین آماری که مسئولان فرهنگی کشور اعلام کرده اند میانگین تماشای تلویزیون در ایران نزدیک به 5 ساعت است که در این میان نوجوانان و جوانان و همچنین زنان خانه دار بیشترین سهم از تماشای تلویزیون را به خود اختصاص داده اند.
سرویس فرهنگی«فردا»: کمتر از 5 سال است که شبکه های ماهواره ای برونمرزی اقدام به نمایش سریالهایی با دوبله فارسی برای مخاطبان فارسی زبان کرده اند. این اقدام که ابتدا از سوی شبکه ماهوارهای «فارسی 1» انجام شد در مدت زمان کوتاهی در میان سایر تلویزیونهای خارج از کشور مرسوم گردید. در حال حاضر بسیاری از این شبکه ها در کنار پخش برنامه های دیگر خود بخش ویژه ای را به سریال اختصاص داده اند یا شبکه ای جداگانه برای سریال در نظر گرفته اند که در تمام طول روز سریالهای ارزان قیمت ترکی و کلمبیایی را نمایش میدهد. رواج سریالهای دوبله فارسی در بین شبکه های ماهوراه ای برون مرزی این سئوال را در ذهن ایجاد میکند که این همه توجه به سریال به چه دلیل است و چرا این شبکه ها بیشترین زمان خود را به سریال اختصاص داده اند.
تاثیرگذاری رمز رواج سریال
در اینجا اولین سئوالی که برای هر مخاطبی پیش می آید این است که چرا در سالهای اخیر ژانر سریال این همه با استقبال روبه رو شده است. برای پاسخ به این سئوال بد نیست که مختصری درباره ویژگیهای تلویزیون صحبت شود. تلویزیون نسبت به رسانه های دیگر ویژگی هایی دارد که مخاطبان زیادی را به خود جلب میکند. این رسانه به خاطر جذابیتهای تصویری نسبت به رادیو و رسانه های مکتوب مخاطبان بیشتری دارد. از طرف دیگر در برابر رسانه ای مثل سینما نیز تلویزیون از قدرت بیشتری برخوردار است زیرا بیننده برای تماشای یک فیلم مجبور است وقتی را تعیین کند و سر یک ساعت مقرر به سینما برود و این در صورتی است که هزینه بلیط سینما و رفت و آمد و... را داشته باشد اما تلویزیون در همه جا و همه زمانی در دسترس است. به همین دلیل رسانه تلویزیون بسیار فراگیرتر از سینما و دیگر رسانه هاست. «همه جا» و «همه زمان» در دسترس بودن، قدرت تاثیرگذاری تلویزیون را بیشتر میکند. به همین دلیل است که با وجود رواج رسانه های متنوع هنوز در بسیاری کشورها تلویزیون حرف اول را میزند. همچنین رسانه تلویزیون به خاطر در دسترس بودن یک آسیب جدی را به دنبال دارد و آن اینکه چون اقشار متفاوت جامعه تلویزیون نگاه میکنند پس برنامه ها طوری انتخاب میشوند که مورد فهم و پسند همه مردم باشد و به همین دلیل تلویزیون نسبت به دیگر رسانهها، محتوای سطحی تری را انتقال میدهد.
از طرف دیگر ژانر سریال نسبت به دیگر ژانرهای تلویزیونی از قدرت تاثیرگذاری بالایی برخوردار است. فیلم سینمایی تنها دو ساعت از وقت یک بیننده را میگیرد یا اخبار برای مدت 30 دقیقه میتواند کسی را مخاطب قرار دهد اما سریال که روایتی تکه تکه شده است روزها و حتی ماهها مخاطب را بهدنبال خود میکشاند و مخاطب برای اینکه آخر داستان را بفهمد کل سریال را دنبال میکند. به این ترتیب سریال فرصت این را دارد که پیام مورد نظر خود را در طول هفته ها و ماهها و به آرامی در ذهن مخاطب پرورش دهد.
از طرف دیگر سریال به طور کلی و سریالهای شبکه های ماهوارهای به طور خاص برای کشاندن مخاطب به دنبال خود دست به انواع و اقسام جذابیتها میزنند. استفاده از بازیگران جوان و زندگی های لوکس از جمله این جذابیت هاست.
تا اینجا مشخص شد که ویژگی های تلویزیون و ژانر سریال فرصت هایی را در اختیار برنامه سازان قرار میدهد تا نهایت تاثیرگذاری را داشته باشند و علت رواج سریال تلویزیونی در سالهای اخیر را میتوان در ویژگی های خود این ژانر جستجو کرد. اکنون بد نیست کمی هم به مخاطب شناسی این سریالها بپردازیم.
مخاطب کیست؟
برای پاسخ به این سئوال که مخاطب این سریالها کیست بهتر است بهصورت موردی به بررسی این سریالها بپردازیم. در میان شبکه های موجود، کانال «جم» بیش از دیگران به دنبال پخش سریالهای روز است. جم تلویزیونی است که در بسیاری از کشورهای خاورمیانه دفتر دارد. سریالهای این شبکه سریالهای ساخت ترکیه هستند که در این کشور دوبله و برای مخاطبان ایرانی و افغانی و دیگر فارسیزبانان خاورمیانه به نمایش درمیآیند. نگاهی به سریالهای این شبکه نشان می دهد که «عشق»، «رابطه با جنس مخالف»، «پول» و «شهرت» موضوعات عمده ای است که این سریالها برای خود انتخاب کردهاند.
در این سریالها همچنین بازیگران نقش اول زن و مرد جوان هستند و اکثر بازیگران و نقشآفرینان اصلی داستانها را نیز جوانان تشکیل میدهند. به علاوه لوکیشنهایی که برای فیلمبرداری این سریالها انتخاب شده است اغلب خانه های ویلایی است و بازیگران جوان این سریالها در کاخها داستان سریال را پیش میبرند، با ماشینهای گرانقیمت رفت وآمد میکنند و به طور کلی زندگی مرفهی دارند.
اما دلایل نمایش این سریالها توسط شبکه جم برای مخاطبان فارسی زبان چیست؟ بد نیست نگاهی داشته باشیم به یکی از سریالهای این شبکه. یکی از سریالهای جنجالی شبکه جم سریال «عشق و جزا» بود. این سریال نیز مانند دیگر سریالهای ترکی دارای تمام ویژگی هایی که قبلا به آن اشاره شد، است.
عشق و جزا داستان زن و شوهری به اسم «چیچک» و «ساواش» است که هر دو به هم خیانت کردهاند و ساواش عاشق دختری به اسم «یاسمین» و چیچک عاشق مردی به اسم «هاکان» است. نکته جالب توجه این سریال این است که خیانت این زن و شوهر به یکدیگر در تمام داستان واکنشی به سنتها و آداب و رسوم گذشته نمایش داده میشود یعنی چیچک و ساواش که در پی اجبار خانواده و آداب و رسوم سنتی با یکدیگر ازدواج کردهاند به هم خیانت میکنند.سریال علاوه بر خیانت این دو به هم پر از خرده روایت های مشابه است و داستان اصلی سریال را عشقهای مثلثی و ضربدری شخصیتها به هم پیش میبرد و نه چیز دیگر. همچنین در این سریال خشونتهایی مثل آدمکشی به تصویر در میآیند و دروغگویی و پنهان کاری به اشکال مختلف در آن دیده میشود.
انتخاب بازیگران، موضوعات و دیگر جذابیت های بصری نشان میدهد که این سریالها قصد دارند نوجوانان و جوانان را مخاطب خود قرار دهند. نوجوانان و جوانان همچنین به خاطر داشتن وقت کافی و نداشتن دغدغه های معیشت بیش از دیگران به دنبال سرگرمی هستند و سریالهای تلویزیونی یکی از کم خرجترین سرگرمی هاست. طبق آخرین آماری که مسئولان فرهنگی کشور اعلام کرده اند میانگین تماشای تلویزیون در ایران نزدیک به 5 ساعت است که در این میان نوجوانان و جوانان و همچنین زنان خانه دار بیشترین سهم از تماشای تلویزیون را به خود اختصاص داده اند.
نکته دیگری که در اینجا باید به آن اشاره شود این است که جوانی دوران پرسشگری است. در جوانی دغدغه های ذهنی بسیاری در رابطه با موضوعات گوناگون برای فرد ایجاد میشود که نیاز دارد به آنها پاسخی درخور ارائه کند. به همین دلیل سازندگان این سریالها فرصت را مغتنم شمرده و به سئوالاتی مثل رابطه با جنس مخالف، رابطه جنسی و سنتها پاسخهای دلخواه خودشان را میدهند. پاسخهایی که هدفمند طراحی شدهاند و میخواهد الگوی زندگی لیبرالی و سرمایه دارانه را در میان مخاطبان جوان خود ترویج کنند. بد نیست در اینجا بخشی از مصاحبه ای را که « مرات یلدریم» بازیگر نقش ساواش در سریال عشق و جزا با یک نشریه یونانی انجام داده است، مرور کنیم. یلدریم در بخشی از این مصاحبه درباره نقش خود میگوید: « ساواش داستان مردی است که اسیر سنتهای قبیلهاش میشود و بعد از مرگ برادرش مجبور میشود با بیوه اش ازدواج کند. این فیلم جنبه سیاهی از خانواده های ترکیه و رسم و رسوماتشان را نشان میدهد.» او در پاسخ به خبرنگار که از دلیل رواج این سریال در کشورهای خاورمیانه پرسیده است، میگوید:« زنان در ترکیه وضعیت مشابهی با زنان کشورهای عربی و خاورمیانه دارند. این سریال چون به مشکلات خانوادگی میپردازد که مشابهاش را در این کشورها هم داریم بسیار مورد توجه قرار گرفته است.... این سریال مورد استقبال زنان قرار گرفته چون مردان زیادی در خاورمیانه دو همسر دارند و موضوع این سریال مورد توجه زنان قرار گرفته است!» او همچنین اضافه میکند:« چون مردم ترکیه هم مانند مردم این کشورها مسلمان هستند این سوال برای زنان پیش می آید که چرا مردان ترکیه با زنان خود مهربانند ولی مردان آنها با آنها اینگونه رفتار نمی کنند!» این جملات به خوبی قصد سازندگان این سریال برای تاثیرگذاری بر خانوادهها و سنتهای جوامع خاورمیانه را نشان میدهد.
در این سریال زنان و مردان نامحرم به راحتی با هم ارتباط برقرار میکنند و زنان بدون اینکه ازدواج کرده باشند باردار میشوند. شاید تماشای صحنه هایی از این دست در کوتاه مدت باعث تغییر رفتار جوان نشود و او را به کارهایی مشابه آنچه بازیگران انجام میدهند تشویق نکند اما اولا موضوعی مثل ارتباط با جنس مخالف را در اولویت های فکری نوجوانان و جوانان قرار میدهد و ثانیا برای این موضوع، الگوی رفتاری پیشنهاد میکند. همذات پنداری نوجوانان و جوانان با شخصیتهای سریال یا طرفداری کردن از یک شخصیت در برابر شخصیت دیگر خود نشانی از تایید کردن یک الگوی رفتاری در برابر الگوی رفتاری دیگر است.
جیب گشاد سرمایه داری برای کشورهای خاورمیانه
تا اینجا بیشتر به تاثیرات بلندمدت سریالهای ماهوارهای از جمله سریالهای ترکی پرداختیم اما نباید فراموش کرد که در کنار تاثیرات بلندمدت، این سریالها تاثیرات کوتاه مدتی هم دارند که اولا از نظر اقتصادی و ثانیا از نظر فرهنگی مهم است.
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه وارد شدن به جریان سرمایه داری جهانی برای ترکیه از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. به این ترتیب سیاستهای بازار آزاد ضرورت داشتن صنعت فیلم و سینما قوی را تشدید میکند. فروش کالا در کشورهای در حال توسعه نیاز به تبلیغات گستردهای دارد که برای مثال آمریکا آن را با هالیوود پیش میبرد. دولت «رجب طیب اردوغان» که مجری سیاستهای آمریکایی اقتصادی در کشور خود است در پیروی از ارباب خود دست به راه اندازی دستگاه عریض و طویل فیلمسازی زده است و با توجه به ویژگیهایی که پیش از این برای کشورهای هدف ترکیه برشمرده شد، ژانر سریال انتخاب شده است.
بیشتر بازیگران سریالهای ترک در کنار بازیگری، مدل کالاهای مختلف هم هستند و به این ترتیب جوانان در عرصه ذهن گرفتار الگوهای فکری و رفتاری سریالها میشوند و در عرصه عین لباسها و وسایل بازیگران آنها را با خود حمل میکنند. در نهایت سیاستهای نئولیبرالی آمریکا در منطقه از طریق ترکیه به خوبی دنبال میشود.
با این حال برخورد قهری و قضایی با شبکههای ماهوراه ای راهکار کافی به نظر نمیرسد بلکه ایجاد کردن دغدغه های درست برای جوانان و همچنین ارائه دادن پاسخهای صحیح و جذاب برای آنها، نوجوانان و جوانان را در برابر هجوم این سریالها مصون خواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید