نمايشگاه مطبوعات خانوادگي: اقبال يا اغوا؟

ايسنا: در يادداشت انتظامي آمده است: «نخستين نمايشگاه مطبوعات خانوادگي كه امروز افتتاح شد في نفسه مي تواند منشاء اثر باشد و از اين حيث شايسته قدرشناسي است بويژه براي ما كه عادت كرده ايم نيمه خالي ليوان را ببينيم و با ديده پوشي از كارهاي خوب، فقط نقاط ضعف را بازگويي و حتي بزرگنمايي كنيم. خانواده مطبوعات (و رسانه ها) به قدري بزرگ شده است كه عبارت كلي مطبوعات از فرط كليت ، در بعضي حيطه ها كارايي خود را از دست داده است . امروز گونه شناسي مطبوعات بر حسب نوع مخاطب ، موضوع ، جغرافيا ، مديوم، دوره انتشار و حتي سابقه مي تواند درست مثل يك منشور، بخشي از آن كليت را نمايندگي كند و به تصوير كشد . ضمن آن كه در هر يك از اين تقسيم بندي ها ، اشتراكاتي وجود دارد كه سبب مي شود علاوه بر خروج از سيطره ديگر اعضاي قدرتمند اين خانواده و لذا بهتر ديده شدن ، آسيب شناسي بهتري نيز صورت پذيرد . معمولا در همايش هاي عمومي (از جمله نمايشگاه سالانه مطبوعات) قدر و منزلت گونه هاي مختلف رسانه به حاشيه مي رود ؛ در حالي كه هر گروه از آنها در جاي خود ، نقش و كاركرد و كار ويژه موثري دارد. مگر مي توان تاثير رسانه هاي محلي را در توسعه ملي ناديده گرفت ؟ مگر جايگاه نشريات تخصصي بويژه دانشگاهي در توليد علم ،‌ انكارشدني است؟ مگر بنگاه هاي مطبوعاتي كه با فهمي درست از تقسيم كار ،‌ جلوه اي از مديريت صحيح رسانه اي هستند قابل چشم پوشي اند؟ مگر رسانه هاي ورزشي پاسخگوي بخش بزرگي از نياز و انرژي جوانان نيستند؟ مگر چند رسانه اي ها كه فقط به وجه سنتي و مكتوب بسنده نكرده اند، بي تاثيرند؟ و بر همين سياق ، مگر نشريات اجتماعي، دامنه وسيعي از مطبوعات را شامل نمي شوند ؟ يكي از ابتكارات خوب معاونت مطبوعاتي وزارت ارشاد جايگزيني عبارت «نشريات خانوادگي» به جاي «نشريات عامه پسند» يا «زرد» است . اگرچه عبارت «نشريات عامه پسند» ‌نه تنها ضدارزش و ناپسند نيست و يك گونه ي قابل اعتنا در مطبوعات را تشكيل مي دهد اما از آنجا كه باز هم ممكن است نزد عده اي، عبارتي تحقيرآميز تلقي شود ، بناچار لباسي نو بر تن آن شده است. سوژه ها، ادبيات و دايره واژگاني اين گروه نشريات و حتي فرم و گرافيك آن به پسند عمومي جامعه و متوسط آن نزديكتر است و لذا دليلي ندارد بخواهد دغدغه هاي فرهيختگان را دنبال كند و ارتقاي آگاهي نخبگان را هدف گذاري نمايد. هريك ، كاركردي جداگانه دارند ، همچنان كه هر گلي بويي دارد. نه از منظر حاكميتي و نه از منظر علوم ارتباطات ،‌ نبايد و نمي توان حكم بر حاكميت يك گونه داد . حتما به خاطر داريد كه راه اندازي روزنامه «جام جم» با سيطره مطبوعات سياسي،‌ همزماني داشت. سكه آن دوران ، سياست بود و چهره هاي افراطي ، به دليل آن كه «بازي ساز» آن ميدان بودند ترجيح مي دادند مطبوعات ، فقط مساوي سياست تعريف شود و با خودكامگي ، هر مطبوعه اي را كه به اين تلقي رايج تن نمي داد عملا و با تحقير از زمره مطبوعات خارج مي دانستند. از آنجا كه روزنامه جام جم رويكردي عمدتا اجتماعي و فرهنگي داشت، يكي از همين چهره ها در همان اوايل انتشار روزنامه به من گفت سازمان صدا و سيما با انتشار اين روزنامه درصدد ديپلوتيزه كردن جامعه است . او حق داشت كه نگران باشد زيرا ظهور اين روزنامه با پشتوانه قدرتمند آن به حاكميت گزاره « مطبوعات = سياست» پايان مي داد. گزاره اي كه اولا مردم را دلزده كرده بود و ثانيا تئوري هاي ارتباطي را به چالش كشيده بود زيرا قرار نيست اگر من و شما حوزه اي (مثلا سياست) را ترجيح مي دهيم يا بازي آن ميدان را بلديم به نحوي سياستگذاري كنيم كه مطبوعات فقط همان بازنمايي را داشته باشند . به عبارت بهتر، همچنان كه علم ،‌ ورزش ،‌ زندگي ، سرگرمي ، سينما ، تلويزيون و... بخشهايي از زندگي مردم را تشكيل مي دهند به همان ميزان بايد بپذيريم بخشي از مطبوعات، تصويرگر آن نياز باشند . اين نامگذاري از دو حيث قابل اعتناست : 1) اگرچه واقعيت درگرو الفاظ نيست اما اين نامگذاري جديد مي تواند ضمنا تكريم نهاد خانواده را نيز نمايندگي كند و به ضرورت توجه جدي به اين خاستگاه اصيل، ارجاع دهد. «خانواده» كوچكترين واحد اجتماعي و هسته اوليه آن است. يكي از دلايل اصلي سرگشتگي غرب را در فروپاشي اين نهاد مي توان جست و شايد هم بالعكس ، اما در هر صورت اين دو شاخص يا نشانه، رابطه اي هم افزا را مي سازند . راه صيانت از ارزشهاي جامعه و حفظ سنت هاي آن تلاش براي بقاي اين هسته است . نشريات خانوادگي و اجتماعي مي توانند به اين گردهمايي (خانواده) ياري رسانند زيرا نشريات خانوادگي كه زير مجموعه حوزه اجتماعي به شمار مي آيند ،‌ وقتي وارد يك خانواده ( با تعريف : پدر، مادر ، فرزندان و حتي پدربزرگ ها و مادربزرگ ها) مي شوند هريك از اعضاء را به نحوي درگير مي سازند. از اين حيث حتي روزنامه هاي پرتيراژ كشور كه علاوه بر سياست ، ساير حوزه ها را جدي مي گيرند نيز مي توانند خانوادگي قلمداد شوند . 2) سالها بود نشريات عمومي به دليل همسايگي با رسانه هاي زرد به چوب آنان نواخته مي شدند . چه بسيار نشرياتي كه در موضوعاتي مثل جدول ، سرگرمي ، آشپزي، زنان ، كودك ، مسائل عمومي خانواده و ... انتشار مي يابند كه در نبود تقسيم بندي و گونه شناسي جامع ، ‌ناخواسته يا از سركژتابي و بي مهري در گروه «زرد» تقسيم بندي مي شدند؛ حال آن كه زردي، صفتي است كه نه فقط دامان نشريات اجتماعي بلكه حتي سياسي، اقتصادي و هنري را نيز مي تواند بگيرد زيرا از مدل خاصي تبعيت مي كند. مقاله «زرد پررنگ ، زرد كم رنگ» را در اينجا ملاحظه فرماييد ضمنا زردها فقط در رسانه نيستند . سياست ، هنر ، مديريت و ... نيز ممكن است زرد باشد . ابتذال در كمين زردهاست زيرا براي جلب اقبال به اغواي مخاطب رو مي آورند و از اين جهت مورد انتقاد آناني هستند كه قصد فعاليت سالم دارند. برپايي چنين نمايشگاهايي همچنان كه گفته شد قطعا به نمود بيشتر اين اجزاي مهم مي انجامد، مايه دلگرمي گردانندگان آنها مي شود ، ‌شيوه هاي اقتضايي به كار بسته مي شود و مخاطب را درگير مي كند . البته كسي سرخوشانه مدعي خوب بودن حال مطبوعات نيست زيرا : اولا ، وفور فرزند در خانواده مطبوعات و بي توجهي قبلي به آمايش سرزميني،‌ بعلاوه موج گراني ملزومات مطبوعات بويژه كاغذ ، چشم اندازي روان را تصوير نمي كند . ثانيا ، تجربه نشان داده است با افزايش تورم ، نخستين قربانياني كه از سبد خانوار حذف مي شوند محصولات فرهنگي است. تئوري مازلو را كه به ياد داريد؟! ثالثا، سخت گيري هايي در حوزه محتوا و بعضا كم سليقگي هاي ناشي از نبود درك جامع نسبت به منافع ملي و همچنين فقدان وحدت رويه و حتي وحدت ضابط سبب شده است ريسك پذيري اصحاب رسانه به حداقل برسد و نشرياتي عملا مشابه و كم دردسر منتشر شوند . بديهي است مخاطب به چنين رسانه هاي تكراري اقبال نشان نمي دهد و بحران مخاطب را فرا روي رسانه ها قرار مي دهد. اينها قبول، اما اين كه خود ما نااميدانه ، منتظر لحظه خاموشي باشيم يا از ترس مرگ ،‌ خودكشي كنيم زيبنده ادعاي رسالت مندي ، نخبگي و پيشقراولي نيست. فرصت هايي از اين دست بايد بيافرينيم ،‌ شايد راهبردهايي فرا راه گشوده شود .»