زندگی بی‌رمق در دومین شهر خشتی جهان

مهر: بافت تاریخی یزد که از آن به عنوان دومین شهر خشتی جهان و گسترده ترین بافت تاریخی ایران یاد می شود هنوز نفس می کشد اما به نظر می رسد نفسهایش دیگر به شماره افتاده و زندگی هر روز در آن بی رمق تر می شود. بافت تاریخی یزد از معدود بافتهای تاریخی است که زندگی هنوز در آن جاری است و بناهایی که شاید قدمت برخی از آنها به بیش از 300 سال برسد، هنوز پابرجا ایستاده اند. شاید رمز تداوم این ایستادگی و زندگی، حضور مردم در خانه های این بافت و نگهداری از بناها به شیوه گذشتگان بوده اما به نظر می رسد این روزها بافت تاریخی یزد مورد بی مهری فرزندان خود گرفته است.

از زمانی که تب ساخت خانه های آجری و مدرن با نماهای متنوع فرنگی بالا گرفت،‌ اهالی بافت تاریخی کم کم بار سفر بستند و خانه های آبا و اجدادی خود را رها کردند و آن را به ساکنان غریبه سپردند.

بافت تاریخی یزد گرچه به عنوان دست نخورده ترین، بزرگترین و قدیمی ترین بافت تاریخی ایران هنوز هم نفس می کشد اما به نظر می رسد این نفس ها دیگر به شماره افتاده و در انتظار احیای مجدد است.

این روزها درب خانه های قدیمی یزد که گشوده می شود، دیگر خبری از حوض فیروزه ای و درختان نارنج و گلدانهای شمعدانی و اتاقهای پنج دری و شیشه های ریز رنگی نیست و غباری از فراموشی روی همه آنها را گرفته است.

هیاهوی زندگی و کار و تلاش سالهای دور خانه های قدیمی امروز به دست ساکنان غریبه سپرده شده و دیگر با گشوده شدن درب خانه ها، چهره کودکان اتباع بیگانه و مهمانان ناخوانده بر چارچوب در ظاهر می شود.

نفس بافت تاریخی یزد امروز به نفس مردمانی از دیار نا آشنا، از افغانستان، گره خورده و امروز آنها ساکنان اصلی بافت تاریخی یزد هستند.

داستان غم انگیز بافت تاریخی یزد

قصه ساکنان بافت تاریخی شهر یزد شاید دیگر قصه ای قدیمی باشد اما از پای افتادن بادگیرها یکی پس از دیگری، حفر تونل 200 متری در زیر بافت، متروکه شدن آب انبارها، تبدیل شدن یکی از قدیمی ترین و تاریخی ترین خانه های بافت به اصطبل اسب، فرو ریختن دیوارهای خشتی خانه ها، تخریب حمام های قدیمی، قد کشیدن ساختمانهای جدید اداری و نامتناسب با بافت تاریخی و .... داستانی جدید و غم انگیز است.

بافت تاریخی یزد امروز رونق خود را از دست داده و تنها حضور گردشگران داخلی و خارجی است که گهگاهی شوق زندگی را در کالبد این شهر 800 هکتاری جاری می کند.

بافت تاریخی یزد نیازمند نگاه کارشناسانه و دلسوزانه مسئولان

بافت تاریخی یزد امروز به طور جدی نیازمند نگاه کارشناسانه و دلسوزانه مردم و مسئولان است زیرا لازمه احیای چنین بافتی نخست، شناخت آن است.

گرچه بافت تاریخی یزد گستره ای به وسعت 800 هکتار دارد اما واقعیت آن است همه این بافت ارزش تاریخی ندارد و شاید حتی لازم باشد برخی خانه های فاقد ارزش تاریخی که امروز به تلی از خاک تبدیل شده اند، از نو بنا شوند.

همه خانه های یزد دارای قدمت تاریخی نیستند و بافت تاریخی و بافت فرسوده امروز با یکدیگر تلفیق شده اند

شهردار یزد

شهردار یزد در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: همه خانه های بافت تاریخی یزد دارای قدمت تاریخی نیستند و تعریف برخی از آنها فرسودگی است.

علی اکبر میروکیلی عنوان کرد: امروز بافت تاریخی و بافت فرسوده با یکدیگر ترکیب شده اند و لازم است برای شناسایی این دو از یکدیگر کار کارشناسی انجام شود.

وی افزود: طرح بازسازی بافت فرسوده یزد باید اجرا شود اما باید توجه داشت که بناهای بازسازی شده باید همگون با بافت تاریخی باشند.

نکته همین جاست که امروز در کنار خانه های تاریخی که به ثبت آثار ملی رسیده اند، بناهایی کاملا ناهمگون با بافت تاریخی، همانند وصله ای ناجور در این بافت قد علم کرده اند و دیوارهای آجری و بتونی و درهای بزرگ آهنی در کنار درهای زیبا و قدیمی چوبی و دیوارهای کاهگلی لذت قدم زدن در بافت تاریخی را از بین برده است.

بازسازی در بافت تاریخی باید با نگاه خلاقانه صورت گیرد/ الگوی جدید ساختمان سازی در بافت تاریخی

این بازسازیها باید با نگاهی خلاقانه صورت گیرد چنانچه از چندی پیش فعالیت یک شرکت انبوه ساز ساختمانی در یزد آغاز شده و انبوه سازی در بافت تاریخی یزد را با معماری سبک قدیم آغاز کرده است.

نمای این خانه ها کاملا مانوس با بافت تاریخی است و اغلب اصول معماری قدیمی در آن رعایت شده و دیوارهای به ظاهر خشتی، ساباط ها، کوچه های آشتی کنان،‌ حوض های فیروزه ای، درختان نارنج و درهای چوبی، فضای خانه های قدیمی را ترسیم کرده در حالی که داخل خانه ها فضا کاملا مدرن و امروزی است.

شاید حمایت از چنین طرحهایی و تداوم کار ساختمان سازی به این شکل بتواند بافت تاریخی یزد با کالبدی همچون گذشته را احیا کند در غیر این صورت، دومین شهر خشتی جهان به تدریج به جرگه شهرهای جدید می پیوندد و آیندگان اثری از آن نخواهند دید.

بافت تاریخی یزد گرچه این روزها یک فرصت گردشگری است اما به نظر می رسد اگر احیای واقعی در این بافت صورت نگیرد، این فرصت به تدریج به تهدید تبدیل می شود کما اینکه اکنون نیز در برخی موارد به ویژه در هنگام بروز بحرانها، بافت تاریخی به واقع به مثابه کشتارگاهی برای مردم جلوه می کند.

بافتی که با هر بارانی سقفی از آن فرو می ریزد یا به دلیل عبور طولانی ترین قنات جهان نشست می کند،‌ به طور قطع در کنار فرصتهای گردشگری، تهدیدی برای ساکنان غریب و آشنای آن است.

یزد یکی از نقاط زلزله خیر کشور شناخته شده بنابراین خانه های خشتی بیش از سایر بناها در معرض تخریب هستند و امدادرسانی در کوچه های باریک این بافت در مواقع بحرانی کاری تقریبا غیرممکن است.

بافت تاریخی یزد امروز بیش از هر چیز نیازمند نگاهی همه جانبه نگر،‌ کارشناسانه و دلسوزانه است و باید برخی واقعیت ها در مورد این بافت تاریخی را پذیرفت.

شاید اگر شرایط و امکانات زندگی در این بافت کهن و ارزشمند توسط مسئولان امر مهیا می شد،‌ امروز این بافت به جای ساکنان غریبه، فرزندان خود را در آغوش می کشید و شاید کمتر شاهد تخریبهایی از جنس تفاوت فرهنگ زندگی بودیم.

بافت تاریخی یزد در آستانه جهانی شدن

قرار گرفتن بافت تاریخی یزد در آستانه ثبت در فهرست جهانی شاید بارقه ای از امید برای احیای مجدد بافت تاریخی یزد باشد.

معاون میراث ‌فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در این زمینه اظهار داشت: طرح مطالعاتی احیای بافت تاریخی یزد در دست مطالعه قرار گرفته است.

ذات ‌الله نیکزاد اظهار داشت: مطالعه توجیه فنی اقتصادی مالی و زیست محیطی طرح احیای بافتهای تاریخی یزد به ویژه پیرامون امیرچقماق در دست تهیه است.

وی افزود: این طرح مطالعه شامل مطالعه کلی معرفی و تبیین پروژه، معرفی موضوع و مبانی مورد نظری پروژه، معرفی بافتها و ضرورت احیای آنها، مسائل و مشکلات بافت در حال حاضر، تحلیل اقتصادی و مالی بافت تاریخی، تحلیل زیست محیطی بافت تاریخی و تحلیل اجتماعی، فرهنگی بافتهای تاریخی است.

طرح مطالعاتی بافت تاریخی یزد با 150 میلیون ریال اعتبار در دست اجراست و مقدمات آن برای ثبت در فهرست آثار جهانی فراهم می شود

معاون میراث فرهنگی استان یزد

نیکزاد همچنین مطالعات جزئی این خدمات را معیارهای انتخاب و ارزش ‌گذاری بافتهای تاریخی و اولویت ‌بندی، معرفی بافت تاریخی و مقایسه با یزد، اردکان، میبد، ابرکوه و... لیست آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی، میزان سلامت و ارزش مرمت بافت تاریخی، مسائل و کمبودهای عملکردی بافت و مشکلات زیرساختی برشمرد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان یزد بیان داشت: اعتبار این طرح مطالعاتی 150 میلیون ریال است.

بافت تاریخی شهر یزد با همه شرایط یاد شده امروز دومین بافت خشتی جهان و یکی از ارزشمندترین میراث فرهنگی کشور با مساحتی حدود 800 هکتار است و با همه مشکلاتی که دارد هنوز هم از آن به عنوان سالم ‌ترین، گسترده ‌ترین و اصولی‌ ترین بافت تاریخ ایران یاد می شود اما امید می رود این بافت تاریخی همچنان فرصتی برای گردشگری و زمانی برای سیر در گذشته های نه چندان دور باشد.