آموزش دين به كودكان

فارس: يكي از مسائلي كه در رابطه با تربيت كودك بسيار حائز اهميت است آشنا كردن او با مسائل ديني است. چرا كه ما به عنوان مسلمان علاوه بر نقش تأمين آتيه فرزندانمان وظيفه خطير ديگري را بر عهده داشته كه آن ديندار كردن و آشنايي فرزندان به اسلام است كه اهميت آ ن والاتر و بالاتر از مسئله اول است. در دين اسلام به كودكان اهميت خاصي داده شده است. زيرا كودكان در اين سن داراي فهم و قدرت و درك و يادگيري بسيار بالايي هستند. تا آن جا كه روايت است از ائمه طاهرين كه يادگيري بچه ها در خردسالي مانند اين است كه بر روي سنگ نقش كشيده شود به اين معني كه ديگر اين علم از ذهن او محو نخواهد شد و بر عكس اگر كسي در سن بالا قصد فراگيري چيزي را داشته باشد. مانند اين است كه نقشي بر روي آب كشيده شود. يكي از اين مسائل كه بسيار حائز اهميت است آشنايي كودك خود با مسائل ديني است. چرا كه ما به عنوان مسلمان علاوه بر نقش تأمين آتيه فرزندانمان وظيفه خطير ديگري را بر عهده داشته كه آن ديندار كردن و آشنايي فرزندان به اسلام است كه اهميت آ ن والاتر و بالاتر از مسئله اول است. لذا بر اساس روايات ديني و حتي علم يادگيري در وانشناسي اين موضوع بايد از ابتداي درك و فهم آغاز گردد. سم زدائي آفت جمله -حالا زود است -از انديشه تربيتي خود اما اين آموزش كه به اعتقاد اكثر علماي تربيتي و روايات اسلامي بايد از سه سالگي به طور رسمي آغاز گردد. داراي شرايط بسيار پر اهميت و حتي بدون اغراق حياتي است. زيرا چنانچه اين مسير تربيتي از ريل اصولي و علمي آن خارج گردد خداي ناكرده باعث واژگوني انديشه دين دار شدن فرزندانمان خواهد شد. لذا ما بايد از افراط و تفريط بپرهيزيم كه از عمده ترين موانع بر سر اين راه است. پس به نظر حقير پاسخ به اين پرسش هميشگي كه مخاطبان دائماً از آن سؤال مي كنند يعني -چگونه فرزندي صالح و مزين به آداب ديني تربيت كنيم -بسيار ساده است. اما نكته مهم و اساسي عمل كردن به دستور العمل هاي آن است درست مانند بيماري كه نصيب فرزندان مي گردد. مراجعه به پزشك بسيار آسان است. اما طبق دستور ايشان و تجويز ايشان عمل نمودند كمي مشكل اما در عين حال كليدي است. حتي من آن را هنري مي دانم كه از دست همه كس بر نخواهد آمد. مگر هنرمندان سخت كوش و با انگيزه در عرصه عاطفه * مادران كه الحق به واسطه همين صبر و بردباري شان خداوند بهشت با آن عظمت و زيبايي را فقط خرج زير پاي آنان كرده است. حال خود بخوان حديث مفصل از اين مجمل. اما گفتيم بهترين سخن براي شروع و پايه ريزي آموزش ديني كودكانمان سه سالگي است. بارها مادران و پدران با بنده چانه زني مي كنند كه سه سالگي خيلي زود است. و بسياري اعتقاد دارند فرزند را بايد رها كرد تا به سن تكليف برسد. اما اي مادران و پدران بزرگوار چرا زماني ك كودكان خود را به كلاسهاي موسيقي از سن 4 الي 5 سالگي مي فرستيد و من شاهد بوده ام اين طفلان معصوم را ساعت ها در اطاقي حبس و مجبور به تمرين مي كنند دم از زود بودن نمي زنيد.يا انواع كلاس هاي هنري و غيره . صحبت من با مادران و پدران عزيز اين است كه آيا به نظر خودتان و با مراجعه به خلوت درون خود از هنرمند شدن و موسيقي دان شدن و .... آنها به دنبال كسب غرور و افتخار در بين فاميل و اقارب خويش نيستيد. بارها مادراني را ديده ام كه با آنچنان افتخاري از نوازندگي مثلاً نت هاي مخصوصي براي ديگران توسط كودكشان صحبت مي كنند كه گمان مي برند تمام دين خود به اين كودك معصوم را ادا نموده اند. اما اين كودك پاك بهشتي را با آنچنان پوششي به مراسمات و ميهماني ها مجبور به حضور مي كنند كه جاي شرم دارد و حتي اگر كودك نيز به پوشش خود معترض گردد با آن برخوردهاي خشن خواهند نمود. يادم مي آيد در بين اقارب خويش دختر خانمي را مي شناختم كه در سن 13 يا 14 سالگي علاقه ويژه اي به پوشش چادر پيدا كرد. و با همين زمينه در ميهماني هاي فاميلي روسري بر سر مي انداخت. در يك ميهماني كه من هم حضور داشتم، با چشم خويش ديدم به محض اين كه ايشان چهره معصوم خويش را با نور حجاب آرائيد، مادرشان آنچنان هجومي به روسري ايشان برده و با فحش و ناسزا ايشان را مجبور به كشف حجاب نمودند، چرا بي حجابي را افتخاري براي خود مي دانستند. از اصولي كه در راه آموزش و دلپذير كردن دين جهت كودكان بايد رعايت گردد بحث تدريجي بودن آن است. والدين محترم شما بسيار دوست داريد فرزندانتان كل قرآن را حفظ كنند، يا نماز را كامل فرا بگيرند يا غيره ... اما اين مطلب را بايد پله به پله جلو برده و براي آن برنامه و طرحي چند ساله داشته باشيد. كسي را به ياد دارم در جلسه اي از من پرسيد فرزند ده ساله ام از دين بسيار گريزان است و فراري و نكته جالب اين كه ايشان خود از روحانيان جوان و مشغول تحصيل در حوزه قم بودند. مدتي با ايشان از گذشته تربيتي فرزندشان پرسيدم و متوجه شدم كه او در سن 7 سالگي فرزند پسر خود را مجبور كرده بود كه حدود نود درصد رساله علميه يكي از مراجع را بند به بند از حفظ كند. و چون كار استثنايي بود او را دائماً در اين مراسم و آن مراسم به همراه پدر دعوت و وي مجبور بود در بين ده ها عالم و روحاني و غيره در آن جوهاي سنگين علمي و معنوي پاسخ چو باشد. لذا عزيزان رعايت اعتدال و تدريجي بودن را بايد ابزارهاي اصلي آموزش دينداري به كودكان خويش قرار دهيم. والدين نبايد توقع داشته باشند كه كودك آن ها سريع اهل عبادت و نماز شود. اصل تدرج در برنامه عادت دادن و آموزش كودكان كودك نبايد يكباره بار سنگين از وظايف ديني را بر دوش خود احساس كند و خ ود را به انجام آن موظف بداند. تكاليف سنگين و زود هنگام و خارج از طاقت و توان كودك ممكن است صدمه اي جبران ناپذير بر اعتقادات ديني و مذهبي او وارد آورد و علي رغم تلاش و خواست شما در آينده فردي دين گريز و خداي ناكرده بي دين شود. بر اساس روايات و سنت ما كه قطعاً علم روانشناسي آن ها را تأييد و تأكيد مي كند اولين گام به آموزش كودكان را همانطور كه در بالا ذكر كرديم بايد از سن سه سالگي آغاز كنيم و براي چندين بار به دليل اهميت فراوان آن تأكيد مي كنم اما به تدريج و مطابق اصولي كه ذكر خواهد شد. وقتي كودك مان به سن سه سالگي رسيدند از آن ها بخواهيم كه هفت بار " لا اله اله الله " بگويند و سپس آن ها را به حال خود واگذاريم تا به سن سن سال و هفت ماه و بيست روز برسند و در اين هنگام به آن ها آموزش دهيم كه هفت بار بگويند " محمد رسول الله " و سپس تا چهار سالگي آنها را آزاد بگذاريم. در آن هنگام از ايشان بخواهيم كه هفت مرتبه "صلي الله عليه و آله " را تكرار نمايند و باز تا پنج سالگي ايشان را رها كنيم. در اين زمان اگر كودك دست راست و چپ خود را تشخيص داد. او را در برابر قبله قرار دهيم و سجده را به او بياموزيم و در سن شش سالگي ركوع و سجود و ديگر اجزاي نماز را به وي آموزش دهيم. وقتي هفت سال او به اتمام رسيد. به او بگويم دست و صورت خود را بشويد (در مورد وضو نيز بتدريج وضو گرفتن را به او بياموزيد) سپس به او بگوييد نماز بخواند. آن گاه كودك را به حال خود واگذاريم تا نه سال او تمام شود. در اين هنگام، وضو گرفتن كامل و صحيح را به ايشان آموزش دهيم و او را به نماز خواندن وا داريم. در مورد روزه گرفتن نيز به همين صورت است. امام صادق (ع) مي فرمايد: ما اهل بيت هنگامي كه كودكانمان به پنج سالگي رسيدند دستور مي دهيم نماز بخوانند پس شما كودكان خود را از هفت سالگي به نماز امر كنيد. و ما در هفت سالگي امر مي كنيم به اندازه توانايي شان نصف روز و يا بيش تر و كم تر روزه بگيرند و دستور مي دهيم هنگامي كه تشنگي و گرسنگي بر آنان غالب شد افطار كنند. اين كار براي آن است كه به روزه گرفتن عادت كنند. پس شما كودكان خود را در نه سالگي (در مورد پسران) به اندازه توانائي شان امر به روزه گرفتن كنيد و چون تشنگي و گرسنگي بر آنان غالب گرديد، افطار كنند. فراموش نكنيم كه تعاليم اسلام همه به تدريج به مردم عرضه گرديد. و قرآن نيز بصورت تدريجي نازل گرديد و دستورات آن توسط وجود مقدس پيامبر (ص) بر مردم ارائه شد. و حتي شراب و ربا كه دو امر حرام هستند با توجه به ظرفيت زمان آن وقت به تدريج حرام گرديد . اميد است والدين عزيز با دقت بسيار و تشويقات فراوان مسائل آموزش دينداري را پيگيري و اجرا نمايند. و از نكات مهم ديگر اينكه والدين وظيفه دارند دائماً در نمازهاي خود خواهان دين مداري فرزنداشان از خداوند باشند و اين دعاهاي مداوم خود ابزاري كارآمد خواهد بود. ان شاءالله نويسنده:دكتر جلال خداياري