محیط زیست کرمان در آستانه بحران

مهر: کمبود آب و خشکسالی شدید در کرمان در کنار استفاده غیر صحیح از منابع طبیعی و گسترش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی غیر استاندارد محیط زیست کرمان را در معرض تهدید قرار داده است. محیط زیست استان کرمان همزمان با بروز خشکسالی های پی در پی در سالیان اخیر به شدت مورد تخریب قرار گرفته به نحوی که به عقیده کارشناسان در صورت ادامه روند فعلی و حتی در صورت بروز بارندگی کافی، برای احیای این منابع مدت زمان طولانی باید طی شود. این درحالی است که استان کرمان به عنوان بزرگترین استان کشور دارای اقلیم گسترده ای است که نمونه های گوناگون گیاهی و جانوری را در خود جای داده است و بسیاری از گونه ها منحصر به فرد و بعضا در معرض انقراض هستند. خشکسالی و کمبود آب از یک سو و استفاده بی رویه از سموم و کودهای مختلف از سوی دیگر این منابع غنی را در معرض تخریب قرار داده است. استفاده زیاد از آبهای زیر زمینی می تواند اقتصاد کرمان را با بحران مواجه کند محمدرضا زارع، استاد اقتصاد منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه شهید باهنر در گفتگو با مهر در کرمان، وجود آب و هوای خشک در استان کرمان را باعث استفاده بیشتر از منابع طبیعی نسبت به استانهای دیگر دانست و افزود: اقتصاد استان کرمان متکی بر کشاورزی است، بنابراین استفاده زیاد و نابهینه از منابع طبیعی بالاخص آبهای زیرزمینی، در چند سال آینده می تواند به یک بحران اقتصادی بزرگ تبدیل شود. وی در همین رابطه ادامه داد: با توجه به عدم بارندگی مناسب، برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی در 20 سال اخیر و نیز استفاده زیاد کود و سم برای افزایش تولید، باعث آلوده شدن آبهای زیرزمینی و افزایش املاح معدنی آن شده که در صورت ادامه روند فعلی پیش بینی می شود استان کرمان در تامین آب آشامیدنی نیز با مشکل روبرو شود. عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر در رابطه با اهمیتی که منابع طبیعی استان می توانند داشته باشند، گفت: همانطور که شاهد هستیم بخش کشاورزی به عنوان یکی از مهمترین بخشهای تولیدی استان به شدت متکی به استفاده از این منابع بوده و همچنین در تمامی پروژه های صنعتی استان نیز استفاده از منابع طبیعی ضروری است. زارع در رابطه با مصارف دیگر منابع طبیعی گفت: سلامت بشر در گرو استفاده و وجود منابع غنی و سالم محیط زیست است، در این رابطه، منابع طبیعی غیر از درآمدزایی برای جامعه می توانند باعث بهبود اوضاع روحی و روانی به لحاظ استفاده از تفریح گاهها و تفرجگاهها شوند. فرسایش منابع طبیعی در کرمان افزایش یافته است استاد اقتصاد منابع طبیعی و محیط زیست استفاده بیش از حد و غیر بهینه از منابع طبیعی استان در سالهای اخیر را باعث شدت گرفتن فرسایش و از بین رفتن منابع بسیار غنی خاک در استان کرمان ارزیابی کرد و گفت: قسمت اعظمی از منابع آبهای زیرزمینی، جنگلها، مراتع به علت عدم آینده نگری کافی و نگاه سطحی به منابع طبیعی، تخریب شده است. وی در رابطه با تداوم روند تخریب محیط زیست در استان ادامه داد: فرسایش خاک و تخریب محیط زیست در حالی صورت می گیرد که درآمد و اشتغال در استان کرمان به شدت وابسته به کشاورزی بوده و می توان پیش بینی کرد که درآینده نچندان دور، استان با بحرانی بزرگ مواجه خواهند شد که در این بین جمعیت روستایی بیشترین ضربه را متحمل می شود. تخریب محیط زیست اقلیم کرمان را تغییر می دهد زارع افزود: با تخریب منابع طبیعی که مسبب کاهش قدرت بخش کشاورزی و رشد بخش غیرکشاورزی می شود، آب و هوای منطقه متحول شده و زندگی برای مردم منطقه به مراتب دشوارتر خواهد شد. وی که پژوهش و تحقیقات زیادی در زمینه آبهای زیرزمینی انجام داده است، ادامه داد: استفاده بیش از حد از آب در برخی مناطق استان و به ویژه مناطق جنوبی باعث غیر قابل کشت شدن این مناطق بر اثر بالا آمدن سطح آب شده است. برداشت از منابع تجدید پذیر در کرمان غیر اقتصادی است وی در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به اهمیت مسئله منابع تجدید پذیر گفت: این منابع در صورت استفاده غیر قابل بازگشت هستند و متاسفانه شاهد هستیم که برداشت از این منابع نیز در استان به صورت غیر اقتصادی صورت می گیرد. زارع افزود: در سالهای اخیر استفاده از منابع طبیعی تجدیدناپذیر مثل استخراج معادن مس، سنگ آهن و دیگر منابع به شدت افزایش یافته است که این امر لطمه ای جبران ناپذیر به نسلهای بعدی وارد خواهد کرد به نحوی که آنها نمی توانند از این منابع به عنوان عنصری درآمدزا استفاده کنند. این استاد دانشگاه ضایعات برداشت منابع طبیعی در استان کرمان را زیاد ارزیابی کرده و ادامه داد: متاسفانه برداشت از منابع طبیعی تجدید ناپذیر در استان به صورت نابهینه صورت می گیرد به نحوی که میزان بسیار زیادی از این منابع به شکل ضایعات هدر می روند. زارع در رابطه با نظارت ارگانهای دخیل بر نحوه مناسب استفاده از منابع طبیعی گفت: سازمانهای دخیل در این زمینه نظارت چندانی بر بحث منابع طبیعی ندارند و این امر شدت گرفتن تخریب منابع طبیعی استان را دامن زده است. کمبود آب به منابع طبیعی ضربه می زند زارع ضمن برشمردن دلایل افزایش و گسترش تخریب محیط زیست استان، گفت: پایین بودن فرهنگ استفاده از منابع طبیعی و نیز عدم نظارت و کنترل کافی بر محیط زیست و گستردگی حوزه استان از جمله این دلایل هستند که کمبود آب و سایر بحرانهای زیست محیطی استان نیز مزید برعلت شده تا اوضاع به سمت تخریب بیشتر محیط زیست پیش رود. وی خاطرنشان ساخت: در صورت عدم نظارت و کنترل مناسب، در یک تا دو دهه آینده این بحران به شدت افزایش یافته و به صورت کاملا واضح برای مردم قابل درک خواهد شد. برخلاف گذشته های دور، تقریبا از دو قرن پیش علم و آگاهی انسان نسبت به ارزش واقعی طبیعت و محیط زیست و ضرورت حفاظت جدی از آن افزایش چشمگیری یافته است با ورود به عصر جدید، ساختارهای بنیادین جوامع دگرگون شده و بهره برداری غیرعقلانی از طبیعت چشم بشر را بر واقعیات تکان دهنده ای که به لحاظ استفاده بی رویه از طبیعت در برابر اواست گشوده و او را به سمت حفاظت هرچه سریعتر و بیشتر و برنامه ریزی های هرچه اصولی تر و جامع نگرتر در این زمینه سوق داده است. بنابراین امروزه شاهد برنامه های وسیعی در راستای حفاظت بیشتر و سرمایه گذاری های کلان تر در پروژه های حفاظت از طبیعت و به ویژه جلب مشارکت عمومی و کمک مردم در کشورهای توسعه یافته هستیم. آلاینده ها به صورت جامد، مایع و گاز باعث آلودگی منابع آب، خاک و هوا می شوند. عوامل مختلفی باعث ایجاد آلودگی و مزاحمت برای زندگی بشر می شوند که بعضی از آنها از جمله صنایع و کارخانجات گرچه جزء منابع مهم آلاینده بحساب می آیند اما از طرف دیگر زیر بنای توسعه جوامع نیز بشمار می روند، لذا ایجاد این صنایع اجتناب ناپذیر است. گرچه کنترل عوامل آلاینده در بسیاری از موارد همراه با مشکل است اما با اتخاذ تدابیری می توان تا حدود زیادی از میزان آلودگی ناشی از آنها کاست. تامین نیازهای انسان به بهای تغییرات زیست محیطی انسان امروزی برای امرار معاش و تامین نیازمندیهای متعدد و متنوع خود دست به بهره برداری های گسترده از طبیعت می زند. تامین نیازهای انسان به بهای ایجاد تغییرات زیست محیطی است، احداث جاده های دسترسی، توسعه شهر ها و روستاها، احداث زه های مختلف، طرحهای مختلف توسعه ای که از سوی دولت ها صورت می گیرد و بالاخره هر نوع فعالیتی به منظور تامین نیازهای انسان، هرکدام به نوعی بر محیط زیست اثر می گذارد. سوال اساسی این است که چنین فعالیتهایی زیان آور است یا خیر؟ آیا محیط زیست آسیب دیده و آیا روند فعالیت های توسعه ای ادامه خواهد یافت یا باید متوقف شود؟ آیا می توان برخی از فعالیتها را متوقف کرد یا حتی کاهش داد و برخی فعالیت ها را تداوم بخشید؟ اقتصاد و محیط زیست، از طریق دو جریان با یکدیگر در ارتباط هستند، منابع تجدیدپذیر و پایان‌پذیر در حال حرکت از محیط زیست به سوی اقتصاد هستند و از سوی دیگر، اغلب پسماندهای محصولات که به وسیلهٔ فعالیت‌های اقتصادی تولید می‌شوند، در حال حرکت از اقتصاد به محیط زیست هستند. هنگامی که جریانات مواد و ضایعات از ظرفیت و قابلیت واقعی محیط تجاوز می‌کند، ظرفیت منابع طبیعی و زیست‌ محیطی کاهش می‌یابد، جریان سریع منابع پایان پذیر به درون چرخه اقتصادی این خطر را به وجود می‌آورد که ذخیره منابع پایان ‌پذیر ممکن است سریعتر تمام شود. هنگامی که جریان منابع تجدیدپذیر نیز به سوی چرخه اقتصادی از نرخ تجدید و احیا این منابع تجاوز می‌کند باعث کم شدن بهره‌وری منابع می‌شود و احتمال انقراض آن افزایش می‌یابد. انتشار پسماندها فرسایش محیط زیست را افزایش می دهد انتشار پسماندها اضافه بر ظرفیت محیط زیست، احتمال فرسایش منابع طبیعی را افزایش می‌دهد، کاهش و فرسایش سریع منابع پایان‌پذیر باعث افزایش یافتن بهره‌برداری منابع تجدیدپذیر خواهد شد و همچنین افزایش انتشار پسماندها اضافه بر ظرفیت محیط زیست، عموما نشان‌دهنده این است که اقتصاد به سوی وابستگی بیشتر به سوی محیط زیست در حرکت است. با توجه به اینکه محیط زیست به عنوان تامین کننده نهاده‏ها و مواد خام، جذب کننده ضایعات و فراهم کننده محیط مناسب برای توسعه از ارتباط تنگاتنگی با نظام اقتصادی برخوردار است، بنابراین تخریب محیط ‏زیست نه تنها موجب اخلال در این گونه عملکردها می‏شود، بلکه با به مخاطره انداختن سلامت بشری، مانعی در برابر توسعه و رشد اقتصادی خواهد بود. آنچه مسلم است در دراز مدت دستیابی به نظام اقتصادی سالم و کارآمد در گرو بهره‏ برداری پایدار از اکوسیستم‏های طبیعی است و علم اقتصاد به عنوان علم تخصیص منابع کمیاب، نقش بسزایی در این امر دارد. در رویکرد اقتصاد زیست محیطی درهر فعالیت یا اقدامی هزینه های خارجی یا منافع خارجی آن محاسبه می شود و تصمیم گیری بر اساس هزینه اجتماعی و منافع اجتماعی انجام می شود. در کل جهان، رشد نظام های اقتصادی از ظرفیت تحمل کره زمین بالاتررفته و تمدن ساخته دست بشر را در قرن 21 میلادی تهدید و روز به روز آن را به فروپاشی نزدیک تر می کند. نظام های اقتصادی موجود در سایه رشد افسار گسیخته و نابخردانه، جنگل ها، مراتع، خاک و منابع آب را نابود و به سرعت آلوده می کنند. این نظام ها با مصرف شدید سوخت های فسیلی گاز های گلخانه ای را به هواسپهر تخلیه می کند که طبیعت فاقد قدرت جذب تمامی آنها است. جای خوشحالی است که این روند های مخرب محیط زیست مدت هاست مورد توجه قرار گرفته اند و در تعداد محدودی از کشور ها معکوس شده است اما هنوز یکی از آنها نیز در سطح جهانی معکوس نشده است. توجه به مقوله محیط زیست و اهمیت آن در زندگی امروز نسل بشر امری است که نمی توان از آن به سادگی گذشت، اهمیت فرهنگسازی در این مقوله در ایران وظیفه ای است که باید به جد به آن پرداخت. در غیر این صورت در آینده ای نه چندان دور محیط زیستی در ایران باقی نخواهد ماند که از آن حفاظت شود، بی تردید اهمیت و جایگاه حقوق محیط زیست به بهترین شکل آن در اصل پنجاهم قانون اساسی متبلور شده و پیام آور این مهم می باشد که مسایل زیست محیطی یک امر کاملا فرابخشی بوده ومی بایست کلیه آحاد جامعه علی الخصوص سازمان ها و دستگاها هر یک به فرا خور توان و کارایی تشکیلات خود در حفظ ونگهداری از محیط زیست بعنوان یک وظیفه عمومی از هر فعالیتی که با آلودگی و یا تخریب غیر قابل جبران محیط زیست همراه باشد. آلودگی محیط زیست از اوایل قرن بیستم شروع شد ولی در همان اوان، فقط عده محدودی از مردم از قبیل معدنچیان و کارگران کارخانه‏ها در معرض خطر بودند. ولی امروزه تمام مردم جهان بطور عام و مردم کشورهای صنعتی به طور خاص در معرض زیان‏های ناشی از آلودگی محیط هستند، امر محیط زیست مهم‌ترین مسئله کشور است، چرا که هیچ چیز مهمتر از هوا، آب، و خاک سالم برای ادامه‌ زندگی ملت نیست. پروژه های گردشگری می تواند متولیان و تصمیم گیرندگان دولتی NGO و تشکلها ی مردمی و نیز عموم مردم را به حفظ منابع طبیعی و محیط زیست ترغیب و وادار کند، فعالیت های گردشگری می تواند پایه گذار طرحهایی باشد که موجب حفظ و حراست ازمحیط زیست شوند، بدین ترتیب ملاحظه می کنیم که گردشگری می تواند به اشکال مختلف با مقوله محیط زیست در تعامل متقابل و سازنده بوده و در جهت حفاظت از محیط زیست، نقش مؤثر و ارزنده ای را بازی کند. در تعریف محیط زیست گفته شده که محیط زیست و اقتصاد هر دو بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند و رابطه‌ای متقابل با یکدیگر دارند و هر ‌گونه فعالیتی که طی روز انجام می‌دهیم به نوعی به محیط زیست ارتباط دارد و ما می‌توانیم از آن به صورت اقتصادی هم بهره‌مند شویم‌. در اوایل قرن بیستم زنگ خطر بحران‌های محیط زیستی برای بشر به صدا درآمد و بشر به‌دنبال راهکاری بود تا میزان اثراتی را که بر محیط زیست وارد می‌کند کاهش دهد‌. نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت است این است که در هر فعالیتی که در آن تولید وجود داشته باشد هم محیط زیست و هم اقتصاد بر آن اثر دارد‌، بنابراین ما نمی‌توانیم فعالیت اقتصادی را نام ببریم که به نوعی با محیط زیست در ارتباط نباشد. آلودگی آب: در استان، واحدهای تولیدی وصنعتی زیادی فعالیت دارند که سالانه هزاران متر مکعب فاضلاب صنعتی توسط آنها تولید می شود، فاضلاب تولید شده توسط بخش عمده ای از این واحدها بدلیل عدم کنترل و دفع بهداشتی، به آبهای سطحی و زیر زمینی نفوذ کرده و موجبات آلودگی شدید آنها را فراهم می‌آورند. با توجه به کمبود منابع آب سطحی استان و کاهش سطح سفره های آب زیر زمینی، عدم کنترل و دفع بهداشتی فاضلابهای صنعتی و شهری ضمن آلوده نمودن شدید منابع آبی، خسارات جبران ناپذیری را در سطح استان به بار خواهد آورد. آلودگی خاک: یکی از مواردی که می تواند علاوه بر زشت و ناپسند ساختن محیط ،سبب آلودگی محیط زیست شود زباله و مواد زائد است اگر این مواد به موقع و به طریق صحیح و بهداشتی دفع نشود ،ضمن آلوده نمودن منابع آب و خاک و متعفن نمودن هوا، ضایعات فراوانی را در محیط ببار آورده و موجبات بروز انواع بیماریها را فراهم می آورند. در حال حاضر روزانه هزار و 40 تن زباله از سطح شهرهای استان کرمان جمع آوری می شود سرانه 670 گرم که با توجه به جمعیت ساکن در شهرها زیاد به نظر می رسد. از دیگر عوامل آلوده کننده خاک می توان سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی را نام برد که در این میان شهر رفسنجان بدلیل داشتن باغهای وسیع پسته و استفاده زیاد از سموم کشاورزی، آلوده ترین منطقه در سطح استان است. محیط ‌زیست، یک موضوع زیربنایی و مهم در تصمیم‌گیری برای کشورهای توسعه ‌یافته تبدیل شده است، اما در سال‌های اخیر ایران در زمره کشورهای تخریب‌کننده محیط‌ زیست قرار گرفته و شاخص‌های زیست ‌محیطی کشور نزول یافته است.