تشديد پديده خانه به دوشی در تهران

پديده بافت‌هاي فرسوده شهري بيش از آنكه يك موضوع كالبدي يا فيزيكي باشد، موضوعي اجتماعي و فرهنگي است، در فرايند نوسازي اين بافت‌ها توجه به وجوه و ساختار‌هاي اجتماعي ضروريست و شيوه انجام كار بايد بگونه‌اي باشد كه از بهم ريختي روابط همسايگي و بافت فرهنگي و اجتماعي محلات و نيز نهادها و تشكل‌هاي مردمي ممانعت بعمل آيد و از تشديد پديده خانه به دوشي جلوگيري شود. احمد مسجدجامعي در دومين همايش سالانه نوسازي بافتهاي فرسوده شهرتهران ضمن بيان مطلب فوق، افزود: موضوع بافت فرسوده مهمترين چالش‌هاي فراروي غالب شهرها و بطور خاص كلانشهر‌ها در طي دهه‌هاي اخير در سطح جهان و بويژه در ايران بوده و از اين رو همواره مورد توجه سياستگزاران، برنامه‌ريزان و مديران مختلف شهري بوده است. عضو شوراي شهرتهران با تاكيد بر اين كه بر خلاف ساير سخنرانان اين همايش قصد دارد از منظري آسيب شناسانه به موضوع نوسازي بافتهاي فرسوده بپردازد گفت : بررسي نتايج تمام فعاليت‌ها و اقدامات صورت گرفته در طي اين سالها نشان مي‌دهد كه به رغم تلاشها‌ي فراوان، نتايج بدست آمده با اهداف مد نظر فاصله داشته و چالش بافت‌هاي فرسوده بويژه در كلانشهر تهران همچنان جزء دغدغه‌هاي اصلي مديريت شهري محسوب مي‌گردد؛ لذا ضروريست تا نگاه و شيوه اي جديد و مطمئن مورد توجه قرار گيرد تا از اين رهگذر بتوان اين مشكل را در سطح شهر‌ها بطور اساسي رفع كرد. وي خاطرنشان كرد: با استناد به قانون اساسي ، جامعه ايراني جامعه ايست كه هر خانواده آن مسكن مناسب دارد تا بنياد خانواده در آن استقرار و تربيت اسلامي در آن برقرار باشد. قانون برنامه چهارم توسعه نيز دولت را مكلف ساخته تا در راستاي اجراي اصل 31 قانون اساسي كشور براي تأمين مسكن مناسب از مشاركت تشكل‌ها، انجمن‌ها و غيره حمايت كند. لايحه برنامه پنجم توسعه نيز بر ساماندهي و حمايت از توليد و عرضه مسكن با استفاده از رويكرد‌هاي مشاركتي تأكيد شده است. قانون برنامه چهارم بر حل مسئله بافتهاي فرسوده در زمان 10 سال تاكيد داشت حال آن كه در برنامه پنج ساله پنجم نيز اين 10 سال مجددا الزام شده است. اين سوال به ذهن مي رسد كه در پنج سال گذشته چه اتفاقي افتاده است؟ بر اساس آخرين آمار حدود 5/2 ميليون نفر در تهران در بافتهاي فرسوده سكونت دارند و از طرفي امروز بر اساس گزارشي كه در اين جلسه ارائه شد شاهد بهره برداري از 15000 واحد مسكوني نوسازي شده هستيم اگر سرانه هر خانوار را به صورت متوسط 5 نفر در نظر بگيريم صرفاً براي 75000 نفر خانه نوساز فراهم كرده ايم. اگر با همين سرعت پيش برويم بايد چند سال منتظر باشيم تا اين فرايند تكميل شود؟و بايد امیدوار باشیم که ساخت و سازهای جدید ظرف 20 سال آینده به بافت فرسوده تبدیل نشود. مسجدجامعي ادامه داد: همانطور كه ملاحظه مي‌گردد، مسكن و كيفيت محيط زندگي خانواده‌ها در قوانين مختلف كشور از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است و بر اين اساس ضروريست تا برنامه‌هاي مناسب براي حل مشكلات مختلف فراروي بخش مسكن در سازمان‌هاي مختلف با رويكردهاي جامع تدوين و طراحي گردد و موضوع بافت‌هاي فرسوده شهري نيز در همين چارچوب قابل تحليل است و لذا اتخاذ هر رويكردي مستلزم توجه به رهنمودهاي برنامه‌هاي فرادست و نيز مقتضيات محلي و جوامع ذينفع است كه در ادامه مورد بررسي بيشتر قرار خواهد گرفت. عضو شوراي شهر تهران افزود :با توجه به اينكه امروزه در شهر تهران بالغ بر 3 هزار هكتار بافت فرسوده شهري شناسايي شده و عرصه‌هاي زيادي هم هنوز شناسايي نشده است و جمعيت قابل توجهي از شهروندان نيز در اين بخش‌ها ساكن هستند؛ لذا نهادهاي مختلف و از جمله شوراي اسلامي شهر تهران پيگيري اين موضوع و ارائه راه‌حلهاي مناسب را براي رفع آن در رأس برنامه‌هاي خود قرار داده‌اند. مسجدجامعي به مصوبه شوراي شهر تهران تحت عنوان « ساماندهي مشاركت‌هاي اجتماعي در احياء بافت‌هاي فرسوده در شهر تهران» اشاره و تأكيد آن را بر تحقق انتفاع (منفعت اجتماعي و اقتصادي) و بهره‌مندي كليه حوزه‌هاي مشاركتي اعم از مديريت شهر، بخش خصوصي و عمومي و شهروندان ذينفع در محلات برشمرد. رئيس ستاد شوراياري هاي شهر تهران دخالت انجمن معتمدين محلات يا شوراياري‌ها بعنوان نمايندگان مستقيم محلات داراي بافت فرسوده را ضروري دانست و گفت :هرگونه اقدام و تصميم درخصوص بافت‌هاي فرسوده و حصول موفقيت در آن منوط به حضور موفق شوراياران مي‌باشد. بررسي ديد‌گاه‌ و نظرات شوراياران نشان مي‌دهد كه در سطح محلات مختلف شهر تهران هنوز بافت‌هاي فرسوده‌اي وجود دارند كه شناسايي نشده و يا با چالش‌هاي مختلفي روبرو هستند كه اين خود متأثر از گسترده‌گي موضوع بافت‌هاي فرسوده بوده و ضرورت دخالت نهادهاي محلي و شهروندان را توجيه مي‌نمايد. علاوه بر اين، توجه به اين نكته ضروريست كه اصولاً موضوع نوسازي بافت‌هاي كالبدي از حساسيت‌هاي بسيار زيادي برخوردار است و اتخاذ هرگونه رويكرد يا الگوي اجرايي مستلزم در نظر گرفتن اين حساسيت‌هاست كه از آن جلمه مي‌توان به ساختار‌هاي اجتماعي و فرهنگي موجود در اين بافت‌ها اشاره كرد. در واقع موضوع بافت‌هاي فرسوده شهري قبل از آنكه يك موضوع كالبدي يا فيزيكي باشد، موضوعي اجتماعي و فرهنگي بوده و در فرايند نوسازي اين بافت‌ها توجه به وجوه و ساختار‌هاي اجتماعي ضروريست و شيوه انجام كار بايد بگونه‌اي باشد كه از بهم ريختي روابط همسايگي و بافت فرهنگي محلات و نيز نهادها و تشكل‌هاي مردمي جلوگيري بعمل آيد و اين ميسر نخواهد شد مگر از مسير مشاركت ذينفعان محلي. مسجدجامعي تاكيد كرد : در موضوعات و طرح‌هايي كه يك طرف آن شهروندان يا جامعه انساني آنهم با تنوعات بالا قرار دارد، پيچيدگي‌هاي بسيار بيشتري وجود دارد كه بفراموشي سپردن آنها ما را از رسيدن به نتايج بهينه باز مي دارد لذا در مسئله بافت‌هاي فرسوده و در كنار موارد فوق توجه به حفظ و تعميق «حس تعلق مكاني» در نزد شهروندان و ساكنان نيز امري بسيار مهم و قابل توجه است وطرح‌هاي نوسازي و بهسازي بايد بگونه‌اي اجرا شود كه اين حس تعلق مكاني نه تنها ضعيف نشود كه تعميق و تقويت نيز بگردد و اين امر نيز مسير نخواهد بود مگر از دريچه مشاركت همه جانبه شهروندي و اجتماعي كه آن نيز بنوبه خود از طريق شوراياران بعنوان يك نهاد واسط بين جامعه محلي و سازمانهاي ذيربط ميسر است. مسجدجامعي براي اصلاح اين فرايند پيشنهاداتي ارائه كرد و گفت در گام اول ايجاد و تقويت دفاتر محوري براي شناسايي بافت‌هاي فرسوده با محوريت شورايارن و سازمان‌هاي ذيربط؛ پيشنهاد مي‌شود با تفويض اختيارات به اين دفاتر اولاً يك مديريت واحد شكل گرفته و هرگونه اقداماي براي نوسازي از ابتدا تا انتها در چارچوب اين نهاد انجام گرفته و در اينصورت اولاً شهروندان يك حرف واحد را از طرف واحد حاكميتي معين با تركيبي شورايي خواهند شنيد و از سرگرداني آنها در بين سازمان‌هاي مختلف جلوگيري بعمل مي‌آيد. عضو شوراي شهر تهران از ضرورت امكان مشاركت مردم و ذينفعان در مراحل مختلف نوسازي اعم از ساخت و طراحيبه عنوان دومين پيشنهادياد كردو افزود: از اين طريق، اولاً هرگونه اقدامي از طرف جامعه محلي به سهولت پذيرفته شده و در ثاني از پراكندگي و آشفتگي اجتماعي كه ممكن است در پروژه‌هاي نوسازي اتفاق بيفتد جلوگيري مي شود. وي با استناد به جايگاه موضوع مسكن در قانون اساسي، سند چشم‌انداز و ساير قوانين و برنامه‌هاي توسعه‌اي فرادست خواستار اتخاذ رويكرهايي شد كه ضمن اثر بخشي از تكرار اشتباهات گذشته جلوگيري شود. مسجدجامعي ادامه داد: موضوع اصلي در فرايند نوسازي بافت‌هاي فرسوده كه از اهميت بسيار زيادي برخوردار است و غالباً مورد غفلت قرار مي‌گيرد، "توانمندسازي" شهروندان و ساكنين مناطق مزبور است. توانمندسازي در اين معنا به معناي افزايش سطح دانش و مهارت‌هاي ساكنين براي دخالت و مشاركت آگاهانه در فرايند بازسازي است كه اين امر نيز خود از طريق "ظرفيت‌سازي‌هاي اجتماعي" ميسر است؛ اين در حاليست كه در برنامه‌هاي پيش رو و از آن جمله در لايحه برنامه پنجم توسعه و برنامه 5 ساله شهرداري تهران، منظور از توانمندسازي، غالباً ايجاد صندوق‌هاي مالي و اعتباري و توانمندسازي اقتصادي است؛ موضوعي كه اگرچه بارها مورد آزمون قرار گرفته ولي در عمل هيچوقت به نتايج مورد نظر نرسيده است و تداوم اين رويه نه تنها به پيشرفت در نوسازي بافت‌هاي فرسوده كمك نمي‌كند؛ بلكه به گسيختگي اجتماعي جامعه ذينفع منجر خواهد شد. يكي از مسائل پنهان كه در فرايند نوسازي به رغم اثرگذاري زياد مورد غفلت قرار گرفته توجه به موضوع اعتماد اجتماعي است ؛ امروزه اعتماد شهروندان در مسئله بازسازي به سازمان‌هاي دولتي مرتبط با ساخت مسكن از جمله اداره آب و فاضلاب، برق، مخابرات بانك و ساير سازمان‌هاي شهري در سطح پاييني قرار دارد. در حالي كه با گسترش سطح اعتماد اجتماعي بسياري از موانع و مقاومت‌هاي اجتماعي از پيش رو برداشته خواهد شد. عضو شوراي شهر تهران در پايان ضمن انتقاد از استفاده اراضي ذخيره شهري و واگذاري اراضي ديگر براي ساخت مسكن و انتقال ساكنان بافت‌هاي فرسوده به آن مكان‌ها گفت: استمرار اين روش بسرعت به گسست‌هاي اجتماعي و از هم پاشيدن تمام ساختارهاي اجتماعي محلات منجر خواهد شد؛ تلاش اصلي بايد بر روي تداوم و پايداري زيست خانوارها در همان محلات و مناطقي باشد كه اكنون ساكنند و تمام رويكرد‌ها نيز بايد بر اين مبنا باشند و از هرگونه انتقال و نقل مكان خانوارهاي ساكن در بافت‌هاي فرسوده بپرهيزيم.