پاسخ به 8 پرسش اساسی در مورد عزاداری

فارس: حجت‌الاسلام والمسلمين اكبر دهقان، نويسنده كتاب «امام حسين (ع) وارث پيامبران» در نوشتاري كه در اختيار خبرگزاري فارس قرار داده، به 8 پرسش اساسي در مورد عزاداري پاسخ گفته است. حجت‌الاسلام والمسلمين اكبر دهقان از نويسندگان موفق حوزوي و مؤلف بيش از 35 اثر است. كتاب «هزار و يك نكته از قرآن كريم» به قلم وي حائز رتبه برتر حوزوي شد. با توجه به اين كه اين كتاب هم اكنون به جلد سوم رسيده، مؤلف توانسته است 3 هزار نكته از قرآن كريم را جمع‌آوري و تدوين كند. اين استاد حوزوي همچنين تدريس دروس «روش‌هاي دسته‌بندي آيات قرآن» و «روش‌هاي نكته‌يابي از قرآن» را در كارنامه درخشان خود دارد. حجت‌الاسلام والمسلمين دهقان به مناسبت فرا رسيدن محرم‌الحرام و ايام سوگواري سالار شهيدان حضرت اباعبدالله‌الحسين (ع) نوشتاري در اختيار خبرگزاري فارس قرار داده است كه در پي مي‌‌آيد: * چه دليلي از قرآن كريم براي عزاداري وجود دارد؟ ـ در قرآن كريم آياتي وجود دارد كه موضوع تعظيم شعائر را نشانه تقواي قلب دانسته است، (حج/32). علاوه براين، ياد بزرگان و مجاهدان راه خدا مورد توجه قرار گرفته است (مريم/41) و ( آل عمران/146). و از كساني كه به ناحق كشته شدند ياد شده كه به خاطر ايمان به خدا به شهادت رسيدند (تكوير/8-9) و (بروج4-8). موضوع عزاداري براي امام حسين (ع) نيز داراي اين جهات مختلف است. هم تعظيم شعائر است، هم يادي از مجاهدان است و هم روشن مي‏شود كه به جهت ايمان به خدا آن حضرت تسليم دشمنان اسلام نشد. دست آخر اين كه عزاداري براي امام حسين مزد رسالت است (قُل لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِي الْقُرْبَي. شوري/23). در مورد نذري دادن براي امام حسين (ع) نيز حديثي در بحارالانوار (44/ 287) مبني بر تأئيد اين عمل وجود دارد؛ قال علي (ع): «انّ‏الله اختارنا واختار لنا شيعه ينصروننا و يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا و يبذلون أموالهم و أنفسهم فينا اولئك منّا و الينا. » (همانا خداوند ما را برگزيد و گروهي را براي ما برگزيد تا ياريمان كنند و به سبب شادي ما شاد باشند و به خاطر حزن ما اندوهگين باشند و اموال و جان هايشان را در راه ما بذل كنند. آنان از ما و به سوي ما هستند). * آفات عزاداري چيست؟ ـ در پاسخ به اين سؤال به 20 آفت عمده مي‌توان اشاره كرد: 1ـ احتمال وجود ريا و تظاهر؛ 2ـ مزاحمت براي مردم و سدّ معبر؛ 3ـ مزاحمت از طريق صداي بلندگو؛ 4ـ اسراف كردن در ميهماني‏ها؛ 5ـ چشم و هم‏چشمي‏ها؛ 6ـ رعايت نكردن محرم و نامحرم‏؛ 7ـ مستحبات به واجبات ضرر نزند؛ قال علي (ع): «لا قربه بالنّوافل اذا أضرّت بالفرائض»؛ 8ـ قرباني كردن احشام در مسير تردد مردم؛ 9ـ ايجاد مزاحمت براي مردم با اقامه عزا در ساعات پاياني شب؛ 10ـ گرفتن پول با رودربايستي براي خرج در هيئت‏؛ 11ـ خرج دادن براي هيئت بدون پرداخت خمس و زكات‏؛ 12ـ جدا شدن عزاداري‏ها از روحانيون‏؛ 13ـ تعصبات محلي قومي قبيله‏اي‏؛ 14ـ طولاني شدن برنامه‏ها و خسته كردن مردم‏؛ 15ـ تبعيض در پذيرايي از عزاداران‏؛ 16ـ برخورد نامناسب با كودكان‏؛ 17ـ عدم رعايت اعتدال در نذركردن براي هيئت‏ها و حسينيه‏ها؛ در مداحي و مرثيه‏سرايي نيز نكاتي بايد مورد توجه قرار بگيرد، از جمله اينكه: 18ـ نبايد حرفي زد كه بوي غلوّ بدهد و نبايد حرفي زد كه مقام و منزلت امام معصوم پايين بيايد. 19ـ در اوقات نماز بايد عزاداري تعطيل شود. 20ـ كلماتي را نبايد گفت كه دشمنان سوء استفاده كنند، مانند «هيئت ديوانگان حسيني»، بلكه به جاي آن بايد گفت: «هيئت عاشقان حسيني». همچنين روضه‏هاي بسيار جانسوز را نبايد خواند، مگر در ايام تاسوعا و عاشورا كه مردم حق آن را ادا كنند و با اشك ريختن احترام آن را حفظ كنند. * عزاداري براي امام حسين (ع) تا چه حد مجاز است؟ ـ در حدي كه شعور بر شور غالب باشد و موجب انحراف نشود. كارهايي مانند قمه‏زدن، آهن و زنجير به خود بستن و سينه‏خيز رفتن روي زمين، راه رفتن زير علم و آهن سرد و سنگين كه گاهي عوارض جسمي دارد و اين گونه كارها هيچ دليل عقلي و شرعي ندارد. اما سينه‏زني و زنجيرزني كه سنگين و وزين انجام مي‏شود درست است و به فرموده امام امت عزاداري بايد به شيوه سنتي انجام شود. * آيا طرح مباحث و اشعاري كه موجب خفت و خواري امام حسين (ع) مي‏شود، جايز است؟ ـ بديهي است كه جايز نيست، مانند نوحه: «زينب مضطرم مهربان خواهرم، الوداع! الوداع!»، چرا كه قيام امام حسين براي حفظ عزت بود: «هيهات منّا الذّلّه». * آيا تشكيل جلسات بحث و گفت‌وگو و ميزگرد و سمينار بهتر از عزاداري نيست؟ ـ انسان داراي دو بعد عقلاني و عاطفي است. صِرف بحث عالمانه و معرفتي باعث تحول روحي نمي‏شود، اما اين عزاداري‏ها و سياه‏پوشي‏ها موجب ريختن اشك مي‏‌شود و يك نوع تحوّل دروني حاصل مي‏شود كه به بركت اين اشك بر امام حسين، افراد زيادي موفق به توبه و تهذيب نفس مي‏شوند. * ذكر ثواب‏هاي عجيب و دور از ذهن براي عزاداري تا چه اندازه صحيح است؟ ـ ذكر اين ثواب‏ها مانند تأثير نماز در نهي از فحشاء و منكر است كه مقتضي است نه علت تامّه. مانند اينكه مي‏گوييم آتش علت سوزاندن است، در صورتي كه مانعي نباشد. يا مي‌گوييم آب علت خاموش كردن آتش است، هر آب و هر آتشي اين تأثير و تأثّر را ندارد، هر آبي نمي‏تواند هر آتشي را خاموش كند! * چرا فقط براي امام حسين (ع) عزاداري ويژه انجام مي‏شود، نه براي امامان ديگر؟ ـ به خاطر ويژگي‏هاي مختلفي كه در حادثه عاشورا اتفاق افتاده است از جمله محاصره شدن اين افراد، بسته شدن آب بر آنان، غارت‏ شدن اموالشان، به اسارت رفتن زنان و كودكان و شهادت فرزند 6 ماهه تا پيرترين افراد با لب تشنه. در واقع قيام امام حسين (ع) بي‏نظير است. * فلسفه سياه‏پوشي در ايام عزاداري چيست؟ ـ رنگ سياه از جهات مختلف آثاري دارد كه هر گروهي به منظوري از آن بهره مي‏برد: 1ـ استتار و پوشش براي پنهان شدن‏؛ 2ـ رنگ هيبت و تشخص (از اين جهت لباس رسمي شخصيت‏ها نوعاً سياه يا سورمه‏اي سير است). 3ـ رنگ حزن‏آور و دلتنگي و مناسب مجالس ماتم و عزاست. كسي كه در ماتم عزيزي لباس سياه مي‏پوشد و در و ديوار را سپاه‏پوش مي‏كند، مي‏خواهد به عزيز از دست داده بگويد: تو مايه روشني چشم من بودي و با رفتن تو زمين و زمان سياه شد. حضرت فاطمه (س) نيز در فراق پدر فرمود: «يا ابتاه ...اسودّ نهارها» (اي پدر! ...روز دنيا تاريك شد) بحارالانوار 43/ 176. امام باقر (ع) نيز فرموده است: «لمّا قتل الحسين بن علي لبس نساء بني هاشم السواد» (زنان بني‏هاشم در سوگ اباعبدالله جامه سياه بر تن كردند) وسايل الشيعه 3/ 238.