جنگل‌هایی که سوخت و آب از آب تکان نخورد

در حالی که اخبار آتش سوزی مهیب در جنگل‌های آمریکا‌، روسیه، استرالیا و دیگر کشورهای جهان همواره تیتر اخبار رسانه ملی و روزنامه‌های کشور است، این بلا، گریبان جنگل‌های ایران را هم در سال 89 گرفته و این در حالی است که این موضوع آنچنان مورد توجه توجه رسانه‌های داخلی قرار نگرفته است. به گزارش خبرنگار اجتماعی «فردا» ، آمارهای رسمی و غیر رسمی زیادی از ابتدای سال جاری درباره سوختن هکتارها جنگل در استان‌های مختلف ایران، منتشر شده‌اند که جمع‌بندی ساده‌ای از آنها نشان می‌دهد از ابتدای امسال، کوره عظیمی در جنگل‌های ایران روشن شده که همچنان درختان را در کام خود می‌بلعد. بر اساس استاندارد جهانی، سهم هر فرد از جنگل 8 هکتار است واین رقم در ایران که در زمره 56 کشور کم جنگل جهان به شمار می‌رود براي هر نفر 2 هكتار است. با این وجود، هر سال، آتش بخش قابل توجهی از جنگل‌های گلستان، مازندران، گیلان، کردستان، لرستان و ... را طعمه خود می‌کند. در یک سال گذشته، بیش از 500 مورد آتش سوزی در استان کردستان اتفاق افتاده و پنج هزار و 600 هکتار از عرصه‌های طبیعی این استان طعمه حریق شده‌اند. در استان لرستان نیز امسال بیش از 20 مورد آتش سوزی بزرگ و کوچک در سطح مناطق حفاظت شده تحت مديريت محيط زيست اتفاق افتاد و هفته گذشته پارک ملی گلستان آتش گرفت. جنگل‌های گلستان بار دیگر آتش گرفته و مقامات این استان برای خاموش کردن آتش درخواست کرده‌اند که چند فروند هلی‌کوپتر به منطقه اعزام شود. این آتش سوزی در حالی است که جنگل‌های شرق گلستان در اوایل هفته گذشته نیز دچار آتش سوزی شده بود. آتش هفته‌ها‌ی گذشته بار دیگر به جان یکی از جنگل‌های کشورمان افتاد و چند هکتار از این طبیعت زیبا را را طعمه خود کرد. آتش سوزی در پارک ملی گلستان از روزهای پایانی اوايل آذر ماه آغاز شد و چند هکتارجنگل سرسبز این منطقه در آتش سوخت. البته خوشبختانه بخشی از آتش سوزی‌های مذکور که از پنج‌شنبه چهارم آذر ماه آغاز شده بود اکنون مهار شده و عملیات اطفا برای مهار باقی آتش سوزی‌های پراکنده با حضور نیروهای هلال احمر، منابع طبیعی، محیط زیست، لشگر 30 گرگان، بسیج و مردم با استفاده از تجهیزات لازم ادامه دارد. "به دلیل صعب العبور بودن منطقه، بخش گسترده‌ای از حریق باید با انجام عملیات هوایی و با استفاده هلی کوپتر مهار شود." پایین بودن رطوبت هوا و خشکی بیش از حد منطقه و عدم بارندگی از جمله دلایل مستعد بودن جنگل‌های استان گلستان برای بروز آتش سوزی ذکر شده‌اند. بنا بر گزارش‌ها، بیش از 300 نفر از گروه‌های مختلف فعالان محیط زیستی، سازمان‌های غیردولتی، هلال احمر، نیروهای نظامی و بسیج و مردم و نيروهای امدادی، شهرداری گاليكش، منابع طبيعی مينودشت و گاليكش و نيروهای مردمی اقدام به مهار آتش کردند اما به دليل وزش باد در منطقه پس از خاموش شدن آتش در يك نقطه، جای ديگری از جنگل شعله‌ور می‌شد. با وجود همه تلاش‌ها، آتش سوزی در مناطقی از جنگل که کنترل شده بود به دلیل وزش شدید باد و خاموشی ناقص مجدداً شعله‌ور شده و سطح وسیعی از جنگل‌ها را طعمه آتش کرده است. این در حالی است که به گفته مسوولان، تنها یک بالگرد از هلال‌احمر در منطقه وجود دارد که به تنهایی قادر به مهار آتش نیست. عرصه‌های جنگلی گلستان 450 هزار هکتار وسعت دارد و بخشی از جنگل‌های بکر خزری بشمار می‌آیند. عرصه‌های جنگلی گلستان 450 هزار هکتار وسعت دارد و بخشی از جنگل‌های بکر خزری بشمار می‌آیند. آتش سوزی در جنگل‌های مریوان همچنين طی هفته‌های گذشته بارش باران تنها سه روز، آتش را در جنگل‌‌های مریوان مهار کرد، اما دوباره پس از این مدت آتش این بار با شدت بیشتری بازگشت و این بار شدت آتش به حدی بود که تنها در یک مورد، 100هکتار از جنگل‌های منطقه تحقیقات جنگل‌ ‏«گاران» در 10 کیلومتری شمال شرق مریوان طی 4ساعت به طور کامل در آتش سوخت، با این وصف آمار آتش‌سوزی‌های جنگل‌های مریوان به583 مورد افزایش یافت.

محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست شامگاه یکشنبه در حاشیه سفر به گلستان گفت: از نظر شرایط توپوگرافی، جنگل‌های شمال باید امکاناتی را فراهم کنیم که با ساماندهی مناسب، عملیات امداد و نجات صورت گیرد. جنگل‌های بکر و ارزشمند خزری شمال نیازمند امکانات امداد و نجات و ساز و کارهای جدید حفاظتی است. وی اظهار داشت: باید امکانات امداد و نجاتی در منطقه تعبیه کنیم که با استفاده از ظرفیت‌های منطقه نظیر، عشایر، نیروی‌های مردمی و روستاییان، در همان مراحل اولیه بروز حادثه، عملیات امداد رسانی صورت گیرد. ایجاد این سازو کار جدید موجب جلوگیری از گسترش حوادث نظیر آتش سوزی در سطح عرصه‌های جنگلی می‌شود. معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز در این خصوص تصریح کرد: با شرایط کنونی پیش‌بینی می‌شود که در دیگر نقاط کشور هم آتش سوزی رخ بدهد که برای جلوگیری از تبعات آن باید آمادگی لازم در کشور ایجاد شود. علی سلاجقه در خصوص آتش سوزی‌های پیاپی در جنگل‌های شمال گفت: در 3 ماهه پاییز امسال میانگین بارش به نسبت 30 تا 50 سال گذشته 57 درصد کاهش داشته که این موضوع کاهش 20 درصدی رطوبت را درپی داشته است. خشکی روند طبیعی را از جنگل گرفته است و با هر عاملی انسانی یا طبیعی امکان آتش سوزی وجود دارد. کشور باید به دلیل تغییرات آب و هوایی آمادگی لازم را در قالب پروژه‌ها برای آتش سوزی و خشکسالی داشته باشد، زیرا خسارت این عوامل در منابع طبیعی بسیار زیاد است. وی افزود: جنگل‌های منطقه شمال با رطوبت عجین شده‌اند در حالی که هم اکنون این نعمت از آنها گرفته شده است و با کمبود رطوبت برخی از گونه‌ها کاملا خشک شده‌اند. معاون وزیر جهاد کشاورزی تصریح کرد: با شرایط کنونی پیش‌بینی می‌شود که در دیگر نقاط کشور هم آتش سوزی رخ بدهد که برای جلوگیری از تبعات آن باید آمادگی لازم در کشور ایجاد شود. سرگردانی پرندگان بعد از آتش سوزی در نخلستان‌های کرمان البته در آتش سوزی‌هايی كه اتفاق می‌افتد تنها نبايد زيست بوم و درختان مورد نظر قرار گيرد چون چه بسيار پرندگان و جانداران ديگر هستند كه در پی چنين فجايعی سرگردان و آواره می‌شوند و حتی از بين می‌روند. چه بسيار پرندگانی كه از تعدادشان كم شده و در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند مثلا در تير ماه سال جاری يک پرنده شناس در پی آتش سوزی در نخلستان‌های اطراف کرمان از بين رفتن زيستگاه شماری از پرندگان خبر داد و گفت: عموماً پرندگانی از خانواده گنجشک سانان و زنبورخورها آسيب‌پذير می‌شوند. مهندس محمد ابوطالبی با بيان اين مطلب افزود: وقتی درختان خرما ازبين بروند پرندگانی نظير دارکوب‌ها، سسک‌ها، پرندگان ميوه‌خوار، انواع چرخ ريسک‌ها، دم چتری‌ها، سهره‌ها خانواده کلاغ‌ها و حتی جيجاق‌ها به شدت دچار آسيب می‌شوند. وی ادامه داد: وقتی زيستگاه اين پرندگان که اغلب بر روی درخت خرما لانه سازی و تخم گذاری می‌کنند تخريب شود آنها مجبور به ترک زيستگاه خود شده و اين خود در کاهش جمعيت اين پرندگان تاثير به سزايی دارد. پرندگان درختی وقتی بر روی درخت لانه سازی می‌کنند از انواع عوامل شکارگر بر روی زمين مانند مارها، لوس مارها و .... در امان هستند اما وقتی درختی نباشد که روی آن لانه سازی و تخم گذاری کنند مجبور می‌شوند بر روی زمين بيايند و تخم بگذارند در نتيجه حيوانات شکارگری مثل لوس مار که عادت به تخم خوری دارد و يا جوجه تيغی و گورکن که رژيم غذايی‌شان همه چيز خواری و از جمله تخم اين پرندگان است را می‌خورند در نتيجه اين پرندگان مجبور به تغيير زيستگاه خود می‌شوند و ديگر به اين منطقه باز نمی‌گردند. ابوطالبی گفت: همين عوامل همگی باعث از بين رفتن پرندگان و کاهش جمعيت هر يک از آنها می‌شود. شايان ذکر است که خشکيدگی درختان بر اثر خشکسالی چندين ساله در کنار عدم بارش باران در شهرستان ريگان و گرمای شديد هوا موجب بروز آتش سوزی وسيع در نخلستان‌های شهرستان ريگان شد. به گفته مردم محلی منطقه گرمای هوا در اين شهرستان به شدت افزايش يافته است و اين گرما در آفتاب افزايش چشمگير يافته است و همين مسئله احتمال آتش سوزي در منطقه را افزايش داده است. پيش از اين نيز مسئول آتش نشانی کهنوج در جنوب کرمان نسبت به روز آتش سوزی در نخلستان‌ها به دليل خشکيدگی نخلستان‌ها و گرمای شديد هوا هشدار داده بود. اين درحالی است که گرمای شديد هوا در مناطق شرقی و جنوبی کرمان در کنار خشکيدگی درختان و وزش باد شرايط آتش سوزی را مساعد کرده است. آتش سوزی در شهرستان ريگان در نخلستان‌های "آبگرم گريچ" رخ داد و به گفته فرماندار ريگان حداقل دو هزار نخل در آتش سوخته و قابل استفاده نيست.

به دنبال آتش سوزی در جنگل‌های گلستان و بخشی از مازندران، قسمتی از جنگل‌های شهرستان رودبار در استان گیلان نیز طی چند روز گذشته دچار آتش سوزی شد. افشین عزیزی مدیرکل ستاد حوادث غیر‌مترقبه استانداری گیلان گفت: این آتش سوزی در ارتفاعات جنگلی درفک آغاز شده در مناطق سخت گذر هنوز ادامه دارد و ماموران منابع طبیعی و یگان حفاظت و اهالی منطقه همچنان برای مهار آتش تلاش می‌کنند. علت آتش سوزی و مقدار خسارات وارده در دست بررسی است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان نیز درباره آتش سوزی در ارتفاعات درفک گفت: این آتش سوزی در ارتفاعات سخت گذر در وسعت اندکی روی داده است که به این دلیل امکان اعزام تجهیزات مهار آتش وجود ندارد و ماموران پیاده برای مهار آتش اعزام شده‌اند. رحمت الله رحمانی ادامه داد: بخشی از جنگل‌های شهرستان سیاهکل نیز چند چند روز پيش به دلیل بی‌احتیاطی دامداران جنگل‌نشین دچار آتش سوزی شده بود که با تلاش ماموران، آتش مهار شد. گیلان 565 هزار هکتار جنگل دارد. اینکه واقعا در این آتش سوزی‌ها چه مقدار از سطح جنگل‌های کشور نابود می‌شود و اینکه اصلا چرا این اتش سوزی‌ها اتفاق می‌افتد؟ چه تعداد از آنها عمدی و چه میزان غیرعمد هستند؟ سازمان‌های متولی در این زمینه تا چه حد به وظایف خود عمل می‌کنند؟ همه و همه نیازمند داشتن اطلاعات موثق است که برای اینجانب تقریباً فراهم نیست. بنابراین تنها به دانسته‌های قبلی و در نهایت بیان مقداری از آمار و اطلاعات در مورد آتش‌سوزی‌های ماه‌ها و هفته گذشته به وقوع پيوسته است پرداخته شد. اميدواريم نهادهای متولی منابع طبيعی كشور با بررسی دقيق علل اين آتش سوزی‌ها، امكانات و وسايل لازم برای كنترل آنها را در سال‌های آتی فراهم كنند.