زلزله‌های بزرگ و مخرب تاریخ در تهران، ایران و جهان

زلزله شاخص ترین بلای طبیعی با خسارات و هزینه های بسیار جانی و مالی است که فکر آن هم کافی است تا انسان را دچار نگرانی و اظطراب کند، بخصوص که در منطقه زلزله خیز هم باشد. به گزارش «فردا» ایران از جمله کشورهای زلزله خیز است و در طول دوران های مختلف تاریخی زمین لرزه های مهیب با خسارات بالای متعددی را شاهد بوده است. از چند روز پیش که رئیس جمهور وقوع زمین لرزه در تهران را جدی دانست و سپس بحث ها و اقدامات دولت برای سبک سازی جمعیت این کلان شهر مطرح شده، بار دیگر نظز زمین شناسات و رسانه ها و... به این حادثه طبیعی جلب شده است.

بر اساس پیش بینی ها و تحقیقات صورت گرفته، وقوع زلزله در تهران هم به خاطر بافت ساختمانی و عمرانی و هم به خاطر موقعیت زلزله خیزی آن، خسارات بسیاری را به دنبال خواهد داشت. همین موضوع مطالعات، کارشناسی، تمهیدات و آنوزش های لازم را بیش از پیش ضروری می نماید. رودبار و بم، تجربه های دردناک زمین لرزه رودبار و منجیل و زمین لرزه بم از بزرگترین و مخرب ترین زمین لرزه های ایران در چند دهه اخیر است. به گزارش پایگاه ملی داده های علوم زمینی کشور، روز پنج‌شنبه ساعت 30 دقيقه و 13 ثانيه بامداد در استان گيلان زلزله‌اي دهشتناک رخ داد. کانون آن در عرض جغرافيايي 36 درجه و 49 دقيقه و در طول جغرافيايي 49 درجه و 24 دقيقه و 51 ثانيه برآورد شده است. برابر ارقام اعلام شده اوليه، بزرگي آن بين 7.3 تا 7.7 در مقياس ريشتر بود. اين رويداد در 31 خردادماه سال 1369، برابر با بيستم ژوئن سال 1990 در ناحيه رودبار، منجيل و لوشان دربخش باختري البرز سبب كشتار نزديك به 35000 نفر، مجروح شدن 60000 نفر و بي خانماني بيش از500000 نفر شد. در اين واقعه حدود 200هزار واحد مسکوني تخريب شد که تعداد 60هزار واحد از آن به کلي ويران شده بودند و خسارات اوليه ناشي از زلزله بيش از 800ميليارد ريال تخمين زده شد. در اين حادثه 4 روستا در منطقه «اشکور» رودسر بر اثر ريزش کوه ارتفاعات کليشم عمارلو و شکاف عميق در دل خاک دفن شدند. هم‌چنين در قسمت مياني شهر رودبار، مشرق رودخانه سفيدرود دره‌اي عميق وجود داشت که آب کوه‌هاي «کولون» و «لازباد» و چشمه‌اي مرتفع در آن جاري بود. در اثر وقوع زلزله کوه‌هاي اطراف منتهي به اين دره که پوشيده از درختان زيتون به بار نشسته بود به طول يک کيلومتر بر اثر رانش به سوي جاده و رودخانه سپيدرود پيشروي کرد. همراه اين جابه‌جايي تقريبا تعداد 25هزار اصله درخت جابه‌جا و به کوهي از خاک و درخت تبديل شد. اين زلزله خسارات اقتصادي معادل 2/5 در صد توليد ناخالص ملي وارد نمود. مطالعه و وارسي عوارض برجا مانده از اين زلزله نشان داده است كه عمق کانوني اين زمين لرزه در ژرفاي 19 كيلومترزير سطح زمين واقع شده است . گسل آن در روي سطح زمين نيز به گونه سه تكه ناپيوسته با سيماي نردباني درطولي نزديك به 80 كيلومتر با فاصله آشكار شده بود. زمین لرزه ۵ دیماه ۱۳۸۲ بم در ساعت۵:۲۶:۲۶ به وقت محلی ( ساعت ۱:۲۶:۲۶ روز ۲۶ دسامبر ۲۰۰۳ به وقت بین المللی GMT) در شهر تاریخی بم در جنوب شرقی کشور و در جنوب شرقی کرمان رخ داد . این زلزله در ساعات آغازین بامداد که اکثر ساکنان بم خواب بودند اتفاق افتاد، که این مساله را می توان به عنوان یکی از عوامل تشدید تلفات جانی در نظر گرفت. آمار تلفات رسمی بیش از ۲۵۰۰۰ نفر و مجروحان حدود ۵۰۰۰۰ نفر اعلام گردید. بیش از ۱۰۰۰۰۰ نفر نیز بی خانمان شدند. کانون زمین لرزه - بر اساس اطلاعات کسب شده از لرزه اصلی و پس لرزه ها توسط لرزه نگارها و شتاب نگارهای مستقر در بم - در محدوده شهر بم واقع بوده است. بر اساس بررسی های انجام شده بخشی از گسل بم که از کنار شهر بم عبور می کند در این زلزله فعال شده است.

زلزله های بزرگ تهران اولین زلزله ثبت‌شده در تاریخ برای شهر تهران مربوط به 400 سال پیش از میلاد است که این زلزله با بزرگی 6/7 ریشتر ری و ایوانکی را لرزانده است. در زیر به برخی زمین لرزه های بزرگ و مخرب تاریخ تهران و نواحی آن بر اساس منابع اینترنتی اشاره شده است: در سال 122 خورشیدی شرق شهر ری با بزرگی 2/7 ریشتر در 234 خورشیدی شهر ری با بزرگی 1/7 ریشتر 337 خورشیدی ری- طالقان- شمیران 7/7 ریشتر 556 خورشیدی ری- کرج- قزوین 2/7 ریشتر 1044 خورشیدی زلزله دماوند با 5/6 ریشتر 1209 خورشیدی دماوند- شمیرن با بزرگی 1/7 ریشتر 1341 خورشیدی بوئین زهرا با 2/7 ریشتر 1352 خورشیدی ورامین و ایوانکی با بزرگی 5 ریشتر 1369 رودبار و منجیل با 4/7 ریشتر لرزید. 1376 ورامین، 7/4 ریشتر 1383 فیروز آباد، 3/6 ریشتر بزرگترین زلزله های صد ساله ایران در ادامه به مهمترین زمین لرزه های بزرگ در صد ساله گذشته ایران اشاره شده است. در سال 1288 در منطقه سیلاخور زمین لرزه ای به بزرگی 4/7 ریشتر بوقوع پیوست که 8000 کشته و 64 تخریب روستا را به همراه داشت. در سال 1309 زمین لرزه با بزرگی 4/7 ریشتر سلماس را لرزاند که باعث کشته شدن 2514 نفر و تخریب 60 روستا شد. شهر لار در سال 1339 با یک زمین لرزه 7/6 ریشتری لرزید که 400 نفر در این حادثه کشته شده و 75 درصد شهر نیز تخریب شد. زمین لرزه بوئین زهرا نیز با شدت 2/7 ریشتر و 10000 کشته در سال 1341 به وقوع پیوست. در سال 1347 نیز زمین لرزه ای به بزرگی 4/7 ریشتر دشت بیاض را لرزاند که منجر به کشته شدن 10500 نفر و تخریب 61 روستا شد. 1351 منطقه قیر با زمین لرزه 9/6 ریشتری لرزید و 4000 نفر را به کام مرگ برد. 1356 خورگو با 7 ریشتر لرزید که در آن 128 نفر کشته شدند. زلزله طبس با شدت 7/7 ریشتر در سال 1357، 19600 کشته و تخریب 16 روستا را به دنبال داشت. در سال 1358 هم قائن با شدت 1/7 ریشتر لرزید که در اثر آن 130 نفر جان باختند. 1360 سیرچ با شدت 4/7 ریشتر به لرزه درآمد و 1300 نفر کشته شدند و 85 درصد شهر هم تخریب شد. رودبار و منجیل در سال 1369 با شدت 4/7 ریشتر لرزید که 35000 نفر کشته به همراه داشت. بیرجند هم در سال 1376 با شدت 3/7 ریشتر لرزید و 1500 نفر کشته بر جای گذاشت. در سال 1381 هم آوج در اثر زمین لرزه با خسارات زیاد در شهر و روستاها روبه رو شد. شدت زلزله آوج 6/6 ریشتر بود. بم هم در سال 1382 با قدرت 5/6 ریشتر با خاک یکسان شد که 41000 نفر در اثر آن جان باختند. زلزله بعدی در سال 1383 در فیروزآباد با شدت 3/6 ریشتر آمد که منجر به ریزش کوه و خسارات شد. زرند هم در سال 1383 با شدت 4/6 ریشتر لرزید و 612 نفر در آن کشته شدند و 10 روستا تخریب شد.

بزرگترین زلزله های تاریخ قبل از قرن بیستم • زلزله شانكسی (1556). مرگبارترین زلزله شناخته شده تاریخ در چین كه تلفات آن 830000 نفر تخمین زده شده است. • زمین لرزه داور استریتس سال 1580 (1580). • زلزله كاسكادیا(1700). • زلزله های كامچاتكا (1737 و1952). • زلزله لیسبون در سال 1755 /زلزله یسبون (1755). • زلزله نیومادرید (1811) ویك زلزله دیگر (1812) كه هر دو درشهر كوچك میسوری رخ دادند؛ این زلزله به عنوان قوی ترین زلزله در آمریكای شمالی گزارش شده و مسیر رودخانه می سی سی پی را موقتا تغییر داد. • زمین لرزه فورت تجون (1857). بزرگی آن بیش از 8 درجه ریشتر تخمین زده شده واز آن به‌عنوان قوی ترین زلزله تاریخ كالیفرنیای جنوبی یاد می شود. • زلزله لون ولی (1872). لرزه شناسان می گویند كه شاید قوی تری زلزله ای باشد كه در كالیفرنیا اندازه گیری شده و بزرگی آن 1/8 درجه در مقیاس ریشتر تخمین زده شده است. • زمین لرزه چارلستون (1886). بزرگ‌ترین زلزله درجنوب شرقی ایالات متحده كه 100 نفرراكشت . • زمین لرزه آسام در سال 1897 (1897). یك زلزله بزرگ با اندازه بیش از 8 ریشتر كه همه ساختمان ها را ویران كرد. زلزله‌های مهیب قرن بیستم • زلزله سانفرانسیسكو در سال 1906/زلزله سانفرانسیسكو (1906). بین 7/7 و3/8 ریشتر بود و تقریبا 3000نفر را كشته و400میلیون دلار خسارت به بار آورد؛ ویرانگرترین زلزله تاریخ كالیفرنیا و ایالات متحده است . • زمین لرزه گریت كانتو (1923). این زلزله در جزیره هانشو در ژاپن رخ داد و بیش از 140000نفر را درتوكیو و اطراف آن كشت . • زلزله آسام درسال 1950 (1950). زلزله به بزرگی 6/8 در آسام هند. • زمین لرزه گریت كرن كانتی (1952). این زمین لرزه دومین ریززلزله (tremor) قدرتمند تاریخ كالیفرنیای جنوبی است كه مرکز اصلی آن در 60 مایلی شمال لس آنجلس قرار داشت. خسارات عمده آن در بیكرزفیلد كالیفرنیا بود و لس آنجلس را نیز تكان داد . • كویك لیك (1959). یك دریاچه را در مونتانای جنوبی در ایالات متحده ایجاد كرد. • زلزله گریت چیلیان (1960). بزرگ‌ترین زلزله ای كه تاكنون ثبت شده؛ بزرگی آن 5/9 درجه در مقیاس اندازه گشتاور می باشد وباعث ایجاد سونامی هایی در سراسر اقیانوس آرام شد . • زمین لرزه جمعه خوب (1964). درآلاسكا رخ داد و سومین زلزله بزرگ ثبت شده به اندازه 2/9 است و باعث ایجاد سونامی هایی در سراسر اقیانوس آرام شد . • زمین لرزه آنكاش در سال 1970 (1970). باعث رانش زمین شد وشهر یوگای ، پرو را دفن كرد كه منجر به كشته شدن بیش از 40000نفر گردید. • زلزله مانوگوا (1972) كه بیش از 10000نفر را كشته و%90از شهر را ویران كرد . این زلزله در نیمه شب 23 دسامبر 1972 رخ داد. • زمین لرزه فریول (1976) كه در 6 می بیش از 2000نفر را در شمال ایتالیا به كام مرگ فروبرد . • زلزله تانگشان (1976) مخرب ترین زمین لرزه عصر جدید است .آمار رسمی تلفات آن 255000نفر اعلام شد اما بسیاری از كارشناسان معتقدند كه دویا سه برابر این تعداد دراین زلزله كشته شده اند. • گواتمالا(1976). منجر به مرگ 23000 نفر مصدوم شدن 77000نفر وویرانی 25000 خانه شد . • زلزله كوالینگا ،كالیفرنیا (1983). 5/6 درجه در مقیاس ریشتر در قسمتی از گسل سن آندریاس. شش نفر كشته شدند مركز شهر گوالینگا ، كالیفرنیا ویران شد و میدان های نفتی دچار آتش سوزی شدند. • زلزله بزرگ مكزیك (1985) بیش از 65000 نفر را به كام مرگ فروبرد (هرچند گمان می رود به دلیل ناپدید شدن مردم بیش از 30000 نفر كشته شده باشند ). • زلزله لندرز ،كالیفرنیا (1992) خسارت های جدی در شهر كوچك یوكاولی ، كالیفرنیا به بار آورد ودر10ایالت غربی ایالات متحده احساس شد . 3ساعت بعد یك ریز زلزله به بزرگی 4/6 رخ داد و در سراسر كالیفرنیای جنوبی احساس شد . • زلزله بزرگ هانشین (1995). بیش از 6400نفر را در كوبه و اطراف آن واقع در ژاپن قربانی گرفت . • زلزله ایزمیت در سال 1999 درتركیه ، زلزله ایزمیت (1999 ) بیش از 17000 نفر را در شمال غربی ترکیه به کام مرگ فرستاد. • زلزله هکتور ماین (1999). یك زلزله 1/7 ریشتری كه مركز اصلی آن در 30 مایلی شرق بارستوف ، كالیفرنیا قرار داشت و به طور گسترده در كالیفرنیا و نوادا احساس شد. قرن بیست ویكم • زلزله گجرات در سال 2001 • زلزله دودلی درسال 2002 • زلزله نیسکوالی (2001) • زلزله بم ، ایران سال 2002 بیش از 40000نفر کشته گزارش شدند. • زلزله پارك فیلد / زلزله پارك فیلد ،كالیفرنیا (2004). این زلزله بزرگ نبود (6درجه ) اما پیش بینی شده ترین ومجهزترین زمین لرزه ای بود كه تا كنون ثبت شده واحتمالاً نگرشی را ایجاد می كند كه می تواند برای پیش بینی زلزله های آینده درجاهای دیگر با گسل های لغزشی - ضربه ای مشابه مفید باشد. • زلزله چوتسودرسال 2004 • زلزله اقیانوس هند در سال 2004. یكی از بزرگ‌ترین زلزله هایی است كه درتاریخ ثبت شده و مقدار گشتاوری آن 1/9 تا3/9 است . مركز اصلی آن در سواحل جزیره سوماترا در اندونزی بود ؛ این زمین لرزه عظیم باعث به وجود آمدن مجموعه ای از سونامی های غول پیكر شد كه سواحل چند كشور را در نوردید و 229000نفررا به كام مرگ فرستادند. از این زلزله به عنوان یكی از بدترین بلایای طبیعی سیاره زمین یاد می شود. • زلزله سال 2005 در سوماتران • زلزله فاكووكا در سال 2005 • زلزله سال 2005 كشمیر بیش از 79000 نفر كشته شدند . • زلزله دریاچه تانگانیا (2005). • زلزله 3/6 درجه ای جاوه در جولای 2006 • زلزله 6/6 درجه ای سلبس در جولای 2006 • زلزله 7 ریشتری در هائیتی 2010 • زلزله 8/8 ریشتری شیلی در2010