فرادید: دوم ماه رجب سال 920 هجری قمری (اوت 1514م)، سپاهیان ایران به فرماندهی شاه اسماعیل اول صفوی در دشت چالدران از سپاهیان سلطان سلیم عثمانی شکست خوردند.
علت شکست، فزونی سپاهیان عثمانی و در اختیار داشتن 300 عراده توپ بود که ایرانیان از داشتن این سلاح آتشین محروم بودند.
دوم ماه رجب سال 920 هجری قمری (اوت 1514م)، سپاهیان ایران به فرماندهی شاه اسماعیل اول صفوی در دشت چالدران از سپاهیان سلطان سلیم عثمانی شکست خوردند. علت شکست، فزونی سپاهیان عثمانی و در اختیار داشتن 300 عراده توپ بود که ایرانیان از داشتن این سلاح آتشین محروم بودند.
پس از نبرد چالدران، در دوران سلطنت شاه‌عباس اول صفوی، با آمدن برادران شرلی انگلیسی به ایران، جهت توپریزی و ساختن توپ و آموزش قشون ایران با سلاحهای آتشین و مدرن، مکان تازهای به نام «توپخانه» به‌وجود آمد. در دوران حکومت زندیه، نخستین «میدان توپخانه» ایران در جنوب ارک کریمخان در شیراز شکل گرفت. در این میدان،که به سبزهمیدان نیز معروف است، ارک و بنای حکومتی در فاصلهای نزدیک به میدان و دو نیروی بازار و مذهب (مسجد وکیل) به فاصلهای دورتر از فضای میدان قرار گرفتهاند. در عصر قاجار و حکومت آقامحمدخان که تهران به پایتختی انتخاب شد، در جنوب ارک حکومتی یا کاخ گلستان، «میدان توپخانه قدیم» در محل میدان ارک و سبزهمیدان امروز ساخته شد که برج محمدخانی و توپ مروارید از شاخصهای آن دورانند. در پیرامون میدان توپخانه قدیم، بنای حکومتی ارک در شمال میدان، بازار در جنوب و مسجد سلطانی به فاصلهای دورتر، در جنوب شرقی میدان قرار داشتند. در دوران سلطنت فتحعلیشاه، ژنرال گاردان فرانسوی برای آموزش نظامی قشون ایران با سلاحهای مدرن به ایران آمد. در زمان حکومت ناصرالدین شاه «میدان توپخانه جدید» در شمال شرقی ارک حکومتی تهران
(بالاتر از شمال شرقی کاخ گلستان امروز) ساخته شد. در این میدان، شاهد تغییر عناصر نمادین و الگویی بومی و سنتی میدانهای حکومتی ایران هستیم که در آن بازار سنتی به بانک تبدیل می‌شود و دو بنای حکومتی «بلدیه» در شمال و «تلگرافخانه» در جنوب میدان ساخته میشوند. در این میدان از عنصر مذهب، دیگر نشانی نیست. در دوران پهلوی اول، «میدان توپخانه» تهران جای خود را به «میدان مشق» میدهد. در فضای پیرامون میدان مشق، بناهای متعدد حکومتی نظیر قورخانه، کاخ شهربانی، پستخانه، شرکت نفت ایران و انگلیس و به فاصلهای بانک ملی ایران ساخته می‌شود و در ادامه، «میدان مشق» جای خود را به پادگانهای نظامی داخل شهر میدهد که مکانی برای نگهداری توپها هستند. نظیر: سلطنتآباد، عشرتآباد، جمشیدیه و باغشاه و سرانجام پادگانها، در مسیر یک نقل‌وانتقال و جابهجایی تاریخی، به بیرون شهر منتقل و به تدریج جای خود را به مراکز فرهنگی، هنری که جایگزین پادگانها و توپخانهها شدهاند، میدهند. نظیر موزه هنرهای معاصر و موزه فرش و پارک لاله که در جای میدان جلالیه یا اسب دوانی احداث میشوند و باغ موزه قصر که جایگزین زندان قصر می‌شود. در مسیر حرکت تاریخی
میدانهای حکومتی و توپخانهها به نکات زیر باید توجه داشت: 1- تا پیش از آمدن توپ و شکلگیری مکانی به نام توپخانه در ایران، میدانهای حکومتی در پایتختها و مراکز مهم، از طرحی الگویی و سنتی برخوردار بودند که در آن سه نیروی قدرتمند زندگی اجتماعی یعنی بازار، حکومت و مذهب در قالب بناهایی باشکوه و یادمانی در پیرامون میدان ساخته میشدند که نمونههای آن از دوران هخامنشیان تا عصر صفویه برجا مانده است. شاخصترین این میدانها، میدان نقشجهان اصفهان است. ساخته شده در زمان سلطنت شاه عباس اول صفوی و در محل باغ نقشجهان اصفهان. در پیرامون این میدان که از برجستهترین آثار معماری و شهرسازی ایران و جهان است سه نیروی مهم زندگی اجتماعی یعنی بازار (سر در قیصریه)، حکومت (کاخ عالیقاپو) و مذهب (مسجد امام و مسجد شیخ لطفالله)، طرحی الگویی و نمادین از شکلگیری میدانهای حکومتی را به یادگار، برجا گذاشتهاند. میدان نقشجهان اصفهان، آخرین نمونه میدانهای حکومتی ایران با طرح بومی و سنتی و نمادین است و پس از آن، در دورههای بعد و با شکلگیری توپخانهها، این طرح الگویی و تاریخی آرام آرام دگرگون و سرانجام به دست فراموشی سپرده می‌شود. 2-
در کنار سه نیروی مهم زندگی اجتماعی یعنی بازار، حکومت و مذهب که بر گرد یک فضای بزرگ شهری به نام میدان حکومتی شکل میگیرند، نیروی چهارمی به تدریج و آرام آرام بر کناره میدان ظاهر می‌شود که نیروی علم و دانش است. این نیرو، در قدیمترین نمونه میدانهای حکومتی دوران اسلامی ایران، بر کناره میدان ریگستان بخارای عصر سامانی سده چهارم هجری، در قالب مدرسه و مسجد میرعرب ظاهر می‌شود و در ادامه در سده نهم تا یازدهم هجری در قالب مدرسه الغبیک و مدرسه شیردار و مدرسه طلاکاری در پیرامون میدان ریگستان سمرقند و در سده دهم هجری در قالب مدرسه اکبریه در ضلع شمال میدان صاحب‌آباد تبریز و در سده یازدهم هجری به صورت مسجد و مدرس شیخ لطفالله بر کناره شرقی میدان نقشجهان و در سده دوازدهم هجری به صورت بنای دیوانخانه، نزدیک به میدان توپخانه شیراز عصر زندیه و در سده سیزدهم هجری به صورت مدرسه دارالفنون و عمارت تلگرافخانه در جنوب میدان توپخانه تهران عصر قاجار و در دهه دوم 1300 شمسی در مغرب میدان مشق تهران به صورت موزه ایران باستان و در دهه پنجاه هجری شمسی به صورت موزه هنرهای معاصر و موزه فرش در فضای میدان جلالیه یا اسب دوانی تهران و در
دهه 70 هجری شمسی به صورت خانه هنرمندان ایران در فضای پادگانی از اوایل عصر پهلوی و در اوایل دهه 90 هجری شمسی باغ موزه قصر در فضای زندان قصر در تهران ساخته می‌شود و این دگرگونی و تغییر کاربری تا به امروز، ادامه دارد.
دیدگاه تان را بنویسید