چگونه خشم خود را کنترل کنیم؟

جام: عصبانيت، جلوه خشم و غضب است و غضب در واقع يك حالت نفسانى و درونى است كه آدمى را وادار به رفتارى پرخاشگرانه وغلبه و انتقام نسبت به ديگرى مى كند . البته اصل «قوه غضب» در حفظ و بقاى انسان نقش به سزايى ايفا مى كند؛ اما اين قوه نيز مانند ساير قواى نفسانى بايد كنترل و در جهت صحيح از آن استفاده شود و از افراط و تفريط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زيرا افراط در آن موجب ناكارآمدى فكر و عقل مى  شود و خطرات و خسارات جبران ناپذيرى را در پى دارد.

تفريط در آن نيز موجب جبن و خوارى مى شود و از پيامدهاى بد آن بى غيرتى و بى  تفاوتى نسبت به مسئوليت هاى فردى و اجتماعى است. البته بحث ما در اينجا، بيشتر مربوط به جنبه افراطى غضب و (عصبانيت) است؛ از اين رو زيان هايى كه ناشى از شعله  ور شدن غضب را به اختصار بيان مى كنيم، راه كارهايى به منظور كنترل آن بيان مى كنيم .

از آثار بد غضب اين است فرد غضبناك و عصبانى رفتارهاى نادرستى - مانند فحش دادن و پرخاشگرى كلامى، شماتت، مسخره كردن، فاش كردن اسرار و بدگويى از ديگران - را از خود بروز مى دهد. علاوه بر اين موجب دشمنى دوستان و شماتت دشمنان، انزواى اجتماعى، افسردگى و بيمارى هاى جسمانى و روانى مى شود . بنابراين كنترل عصبانيت امرى بايسته و اجتناب  ناپذير است؛ وگرنه موجب هلاكت انسان و خسارات جبران ناپذيرى مى شود .

غضب، فكر و عقل انسان را ناكار آمد و زمين گير مى     كند؛ چنان كه پيامبر اكرم(صل الله و عليه و آله) فرمود: «غضب، دل مرد دانا را هلاك مى كند» خشم و غضب نابه جا، آتشى شيطانى است كه از درون انسان شعله كشيده و انسان را به سوى آتشى ابدى رهنمون مى شود. امام باقرعليه السلام مي فرمايند: «ان هذا الغضب جمرة من الشيطان توقد فى قلب ابن آدم...» [ 1 ]«خشم پاره آتشى شيطانى است كه در قلب انسان شعله ور مى شود...»همچنين مي فرمايند: «ان الرجل ليغضب فما يرضى ابداً حتى يدخل النار...» «[گاه ]شخصى به خشم مى آيد و در آن پيش مى رود و راضى نمى شود تا آن گاه كه داخل آتش شود».[ 2 ]

توصيه هايي براي حفظ آرامش در زندگي و عصباني نشدن :

1. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد .

2. در هر مسئله اى، ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد. اين نكته باعث مى شود، برخوردهاى خوب بيش از انتظار، در شما ايجاد خشنودى كند. اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت .

3. با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى، برخورد تند نداشته باشيد و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد، خود را جريمه كنيد. براى مثال تصميم بگيريد - يا در صورت امكان نذر كنيد - اگر بر سر كسى فرياد زديد، فلان مبلغ را صدقه بدهيد، يا نماز شب بخوانيد و يا يك روز روزه بگيريد. اين گونه جريمه معنوى نبايد نگاه انسان به عمل نيك را منفى كند؛ بلكه بايد آن را با يك تير دو نشانه زدن به حساب آورد؛ يعنى از طرفى رشد و تعالى معنوى و كسب تقرب مستقيم به سوى خدا و از طرف ديگر بازداشتن از بدى ها و زشتى ها . كارآيى اين روش، بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ، بدين سان تمرين عملى و خودسازى كرده اند .

4. با افراد خوش خلق و غير عصبى معاشرت كنيد .

5. از موقعيت هايى كه زمينه تندخويى در آن فراوان است، اجتناب كنيد و در موقعيت هايى حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آنجا ديده نمى شود و از شرايطى كه شما را به رفتارهاى تند دعوت مى كند، دورى گزينيد .

6. از خواندن قرآن به مقدار زياد و در نوبت هاى متعدد در روز غفلت نورزيد . قرآن تأثير زيادى در رسيدن به حالت سكينه و آرامش درونى دارد. عبادت هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب كامل به جا آوريد كه تأثير بزرگى در رسيدن به اطمينان خاطر دارد و آدمى را از درون به آرامش مى رساند .

7. هر گاه عصباني شديد اين مطلب را به خود متذكر شويد كه من الان عصباني هستم، در واقع خودآگاهي هيجاني مقداري از عصبانيت شما مي كاهد .

8. به هنگام بروز عصبانيت و تندخويى، سريع حالات خود را تغيير دهيد. براى مثال اگر ايستاده ايد، بنشينيد و اگر نشسته ايد، دراز بكشيد و صورت خود را با آب سرد بشوييد. يك ليوان آب خنك بياشاميد و خود را از آن موقعيت دور سازيد .

9. به هنگام عصبانيت چند نفس عميق بكشيد و سعي كنيد به چيزي فكر نكنيد .

10. يكي از راهكارهاي مفيد براي كاهش خشم و عصبانيت اين است كه در هنگام عصبانيت با دوستان ديگر ارتباط برقرار كرده و با آنها راجع به مسائل ديگري غير از مسئله خشم آور صحبت كنيد. شايد اين عمل در حين عصبانيت كار سختي باشد ولي اگر شما خواهان آرامش هستيد بايد اين كار را انجام دهيد صحبت كردن راجع به مسئله ديگر به شما كمك مي كند تا نتوانيد به موضوع خشم آور فكر نكنيد .

11. اگر امكان دارد، هنگام عصبانيت يا بى حوصلگى و كسالت، يك دوش آب ولرم بگيريد. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزك، با آب سرد بشوييد .

12. وضو با آب سرد مي تواند تا حد زيادي از عصبانيت شما بكاهد .

13. چند لحظه دراز بكشيد و چشمان خود را ببنديد و همه ماهيچه هاى خود را شل كنيد تا آرامش عضلانى پيدا نماييد. فكر خود را از آنچه موجب عصبانيت شما شده است، منصرف كنيد و به عضلات بدن خود تمركز يابيد .

14. به خودتان تلقين كنيد: كه اتفاق خاصى نيفتاده؛ مگر آسمان به زمين آمده است؟ ديگران در چنين مواردى چه مى كنند؟ آيا همه عزا مى گيرند؟ هر كس به كارى مشغول مى شود و به اين گونه موارد اعتنايى نمى كند .

15. اگر گاهى سريع سخن گفتيد و عجولانه تصميم گرفتيد و رفتار نابجا از شما سرزد؛ به سرعت خود را سرزنش و حتى در لفظ، اظهار پشيمانى كنيد و وعده ها و قول هاى خود را در ذهن خويش، حاضر سازيد .

ذكر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را زياد بر زبان جارى سازيد و سوره « والعصر» را زياد بخوانيد. تكرار اذكار «استغفراللَّه ربى و اتوب اليه» و « اعوذ باللَّه من الشيطان الرجيم» نيز مفيد است . امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «خداوند به برخى از انبيا وحى كرد،: اى فرزند آدم! در وقتى كه غضبناك گرديدى، مرا ياد كن تا من هم تو را در وقت غضبم ياد كنم و تو را هلاك نسازم» بنابراين ياد خدا علاوه بر اينكه آتش خشم را خاموش مى كند، موجب آرامش انسان مى شود و در قيامت نيز آثار مثبتى به دنبال دارد .

وقتى كه با امور عصبانيت آفرين مواجه هستيد، براى مدتى (حدود 10 تا 15 دقيقه)، راه دريافت هاى حسى خود را سد سازيد براى مثال جلوى گوش خود را بگيريد و چشمان خود را ببنديد و سر خود را پايين اندازيد تا دريافت هاى عصبانيت را تحت كنترل شما در آيند و موجب تحريك بيشتر شما نشوند .

اگر رفتار و يا صفتى كه در شخصى هست، موجب عصبانيت شما شده، آن را شوخى تلقى كنيد و به شكلى، خود را از تيررس او دور در نظر بگيريد. يعنى؛ از در نظر گرفتن خويش به عنوان مخاطب رفتارهاى ديگران پرهيز كنيد؛ مثلاً از مشاهده كسى كه فحش مى  دهد با خود بگوييد مخاطب او من نيستم و در اين هنگام از صحنه دور شده و راه دريافت هاى حسى را سد سازيد تا بيشتر مورد هجوم قرار نگيريد .

پی نوشتها :

1. الكلينى، محمد بن يعقوب، اصول كافى، تصحيح و تعليق: على‏اكبر غفارى، (تهران: دارالكتب الاسلاميه)، ج 2، ص 304.

2. همان، ص 302.