بالاخره کدام شب، شب قدر است؟

در قرآن کریم آیه‏اى که به صراحت ‏بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمى‏شود. ولى از جمع‏بندى چند آیه از قرآن کریم مى‏توان فهمید که شب قدر یکى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان است . «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ » (قدر/1) سوره‌ی قدر حکایت از واقعه‌ای بزرگ دارد و از شبی سخن می‌گوید که در آن بزرگترین معجزه‌ی تاریخ، یعنی نزول قرآن به وقوع پیوسته است. در ذکر عظمت و بزرگی شب قدر همین بس که شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان خود درباره‌ی آن چنین می‌نویسد: شب قدر همان شبی است که در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت به آن نمی‌رسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه .اما سۆال اینجاست کدام یک از شب‌های سال شب قدر است؟ شب قدر در دل ماه رمضان: در قرآن کریم آیه‏اى که به صراحت ‏بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمى‏شود. ولى از جمع‏بندى چند آیه از قرآن کریم مى‏توان فهمید که شب قدر یکى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از یک سو مى‏فرماید: « انا انزلناه فى لیله مبارکه‏.»( دخان / 3 ) این آیه گویاى این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوى دیگر مى‏فرماید: « شهررمضان الذى انزل فیه القرآن‏.»( بقره / 185) و گویاى این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر مى‏فرماید: «انا انزلناه فى لیله القدر.» (قدر/1) از مجموع این آیات استفاده مى‏شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما این که کدام یک از شب‏هاى ماه رمضان شب قدر است چیزی بر آن دلالت نشده است. تردید میان چند شب: در میان شب‌های ماه رمضان یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم از ماه مبارک را به احتمال قوی، شب قدر دانسته‌اند. در برخی روایات شب قدر را، شب بیست و یکم و یا بیست و سوم این ماه دانسته و در برخی دیگر آن را در شب بیست و سوم دانسته‌اند. در میان اهل سنت نیز شب هفدهم ماه رمضان، شب نزول قرآن تعیین شده است. اما آنچه مشخص است عدم تعین دقیق آن است. چرا سه شب: هیچ یک از کارهای خداوند بی‌حکمت نیست، اینکه چرا خدا شب مشخصی را به عنوان شب قدر به روشنی معین نکرده‌اند از لطایفی است که هر کس شایستگی دانستن آن را نداشته و برای فهم آن بایست به درجاتی از معرفت حقیقی نایل گشت. اما به طور قطع یقین می‌توان گفت شب قدر، یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان است و اینکه کدامین شب، شب قدر است خداوند داناتر است. امام باقر (علیه السلام) در یکى از موسم‏هاى حج چون از عرفات به منى آمدند و وارد مسجد خیف شدند، مردم به حضورشان آمدند و از شب قدر پرسیدند. امام برخاست و پس از حمد و ثناى خداوند چنین فرمود: از من در باره شب قدر پرسیدید، از شما پنهان نمى‏کنم که من هم نمى‏دانم کدام شب از رمضان است. ولى بدانید هر کس که ماه رمضان را درک کند و سالم باشد باید روزه بگیرد و بخشى از شب را نماز گزارد و بر نمازهاى واجب خود مواظبت بیشتر کند و به نماز جمعه حاضر شود و بامداد عید فطر در نماز عید شرکت کند. همانا هر که شب قدر را درک کند جایزه پروردگار را دریافت کرده است. (روضه الواعظین‌ ،557) اینگونه با مراقبت از تمام شب های ماه مبارک می‌توان به درک شب قدر نایل شد و از برکات آن بهره‌جست. روایت دیگری وجود دارد که بر اساس آن می‌توان هر یک از سه شب را دخیل در شب قدر دانست، بدین صورت که دو شب نوزدهم و بیست و یکم را به عنوان مقدمه و زمینه ساز شب بیست سوم بوده و در نهایت سرنوشت آدمی در شب بیست و سوم رقم می‌خورد. با این حال به طور قطع نمی‌توان گفت شب قدر، شب بیست و سوم است. امام صادق علیه السّلام فرمود: در شب نوزدهم ماه رمضان، تقدیر و در شب بیست و یکم قضا، و در شب بیست و سوّم ابرام حوادث و وقایعى است که تا چنین شبها از سال آینده رخ مى‏دهد. و خداى عزّ و جلّ قادر است که هر چه بخواهد در باره خلق خود انجام دهد. (من لا یحضره الفقیه، 501 ) شاید بتوان یکی از دلایلی عدم تعیین دقیق شب قدر را بهره جستن از برکات شب‌های دیگر ماه مبارک دانست تا به بهانه شب قدر چندین شب دیگر را در جهت رضای پروردگار خویش به تهجد پرداخت و صفحه دل را برای درک آن شب عزیز پاک و روشن کرد. چه شود اگر آدمی دو شب بیشتر در جهت لقاء آن ذات باری تعالی چشم بر هم ننهد و عبادت را پیشه خویش سازد. احتمال قدر بودن کدام شب قوی‌تر است؟ در روایات متعددی شب بیست و سوم ماه رمضان را به احتمال بیشتری قدر دانسته‌اند. منقول است از سفیان که گفت به حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه عرض کردم که آن شبهایى که در ماه مبارک رمضان امیدوارى‏ها در آن هست کدامین شبهاست؟ حضرت فرمودند که شب نوزدهم و شب بیست و یکم و شب بیست و سیم است . عرض نمودم که اگر کسى را سستى دست دهد یا مرضى یا مانعى، از این سه شب کدام یک محل اعتمادند؟ حضرت فرمودند که آن شب بیست و سیم است. (لوامع صاحبقرانى، 598) شیعه و اهل سنت روایت کرده‏اند عبد اللّه انیس انصارى (جهنىّ) به رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله گفت: منزل من از مدینه دور است شبى را امر کنید که در آن داخل مدینه شوم. حضرت شب بیست و سوم را امر فرمودند. لذا آن شب را شب جهنى میخواندند.( قاموس قرآن،252) بنابراین به احتمال قوی شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان را می‌توان شب قدر دانست، امید است بتوان با استعانت از خداوند متعال به درک این شب نایل گشت و از ثمرمات وجودی آن بهره مند شد. منابع: 1)‌ روضة الواعضین،فتال نیشابوری، ترجمه مهدوی دامغانی 2)‌ من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر 3)‌ لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه‏، مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى 4) مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی منبع:تبیان