تفاوت نفرین حضرت ‎نوح با دیگر پیامبران

مهر: آیت الله مجتبی تهرانی در سیزدهمین جلسه سخنرانی خود که به مناسبت ماه مبارک رمضان با موضوع «دعا» دنبال می شود، به مسئله «نفرین» پرداخته است که در پی می آید:

أعوذُ باللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ؛ بسمِ اللّهِ الرّحمنِ الرّحیمِ؛ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُکَ وَ اسْمَعْ‏ دُعَائِی‏ إِذَا دَعَوْتُکَ‏ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُکَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیْکَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ»

مروری بر مباحث گذشته

گفته شد ماه مبارک رمضان ماه تلاوت قرآن و ماه دعا است، یعنی دعای خیر نسبت به خود و دیگران، چه مادّی باشد و چه معنوی. امّا گفتیم دعایِ به غیر خیر، نهی شده است. گفتیم، در مواردی، نفرین‎هایی که انبیا و بعضی از اولیا کرده‎اند جهت خاصّ خودش را داشت و تقسیم‎بندی کردیم که آن‎ها نسبت به معاندینِ با حق نفرین می‎کردند، البته نه همۀ آنها را. توضیح داده شد که نسبت به مستضعفین برای هدایتشان دعای به خیر می‎کردند.

حضرت ‎نوح(ع) نخستین مرسل

در بین انبیا اوّلین پیامبری که مرسل است و شریعت آورده، حضرت ‎نوح(ع)، از پیامبران اولوالعزم است که بعد از او حضرت‎ابراهیم(ع) و بعد حضرت ‎موسی(ع) و عیسی(ع) و پیغمبراسلام(ص) هستند. در قرآن، اوّلین کسی که می‎بینیم قومش را نفرین کرده، راجع به حضرت ‎نوح است. در آیات متعدّد در مورد حضرت‎نوح، بیش از دیگران داریم و بعداً به بعضی از این‎ها اشاره خواهم کرد. حضرت‎نوح(ع) قوم خودش را نفرین کرد و چون در آن نکته‎ای غیر از نکته‎ای که در نفرین انبیا است، ذکر شده، لذا این را جدا کردم و می‎خواهم در مورد آن صحبت کنم.

تفاوت نفرین حضرت ‎نوح با دیگر پیامبران

برای خاطر اینکه مطلب روشن شود، باید عرض کنم که چرا او را جدا کردم. یعنی تفاوت حضرت‎نوح با انبیا دیگر چه بوده است؟ انبیا دیگر قوم خودشان را نفرین می‎کردند امّا حضرت‎نوح، مَن فِی الأرض را لعن کردند. دقّت کنید! که چرا من او را از انبیا دیگر جدا کردم. دیگران یا شخص را نفرین می‎کردند یا گروه را، امّا راجع به حضرت‎نوح این‎طور نیست، مَن فِی الأرض را نفرین فرمود و خدا هم از او قبول کرد و هرچه بود الّا خودش و چند نوع دیگر را از بین برد. چرا؟

اختلافات در سنّ حضرت‎نوح

اوّل وارد می‎شوم تا نسبت مدّتی که حضرت‎نوح در بین ابناء بشر بود و آن‎ها را به توحید دعوت می‎کرد چه مقدار بوده است. عمر حضرت‎ نوح را می‎دانید و ضرب‎المثل هم هست. البته قرآن در سوره عنکبوت تا 950 سال را مطرح می‎کند: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‏ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسینَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ * فَأَنْجَیْناهُ وَ أَصْحابَ السَّفینَةِ وَ جَعَلْناها آیَةً لِلْعالَمینَ»؛ ولی سنّ حضرت‎نوح این نیست.

نمی‎خواهم وارد این آیه بشوم، امّا از خود همین آیه هم بیرون می‎آید. می‎گوید: «أَرْسَلْنا»؛ بعد از اینکه رسالت را به او دادیم عمرش 950 سال بود. زمانی که می‎خواست به رسالت برسد بچّۀ شیرخواره نبود. در اینجا روایات و اقوال زیادی داریم. مرحوم مجلسی(رضوان‎الله‎تعالی‎الیه) در رابطه با عمر حضرت‎نوح می‎گوید: این مسئله‎ای اختلافی است. بعضی‎ها هزار سال گفته‎اند، بعضی‎ها 1450 سال، بعضی 1470 سال و بعضی 2500 سال؛ که دربارۀ 2500 سال روایات متعدّد داریم و بعضی‎ها روی همین تکیّه می‎کنند.

مقدار سنّ حضرت‎نوح

حضرت‎نوح 850 سال در قومش بود، ولی مبعوث به رسالت نشد. بعد از آن بود که به رسالت مبعوث شد. طبق قرآن 950 سال هم قومش را به توحید دعوت کرد و بالاخره نفرینشان کرد. بعد هم وقتی که از کشتی پیاده شد، بلافاصله بعد از آن از دنیا نرفت، بلکه 500 سال بعد از آن هم زنده بود و 200 سال هم طول کشید تا کشتی را ساخت. این‎ها را جمع ببندید می‎شود 2500 سالی که در روایات است.

مجانین واقعی!

در قرآن سوره‎های زیادی در مورد حضرت‎نوح هست. مثلاً سورۀ مؤمنون است و در آنجا آیات متعدّد وجود دارد؛ سوره شعرا از 170 تا 120؛ سوره قمر؛ آیۀ 9 و 10 ، سوره هود و سوره نوح. ببینید که یک یا دو آیه نیست. شما در این آیات که می‎خوانید، می‎بینید که حضرت‎ نوح با چه کسانی مواجه بود و آنها چه سبک مغزهایی بودند. چه تهمت‎ها به او زدند، مثل اینکه می‎گفتند: مجنون است یا جن‎زده است؛ همین چیزهایی که به هم پیغمبر می‎گفتند. به اصطلاح: رگ رگ است این آب شیرین و آب شور بر خلائق می‏رود تا نفخ صور. وقتی حرف حقّی گفته می‎شود، زود می‎گویند: جن‎زده و مجنون است؛ «إِنَّهُ‏ لَمَجْنُونٌ‏». بعد خدا جواب می‎دهد: «إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ».

مواجهه پیامبران با اقوامشان

روایتی است از امام‎صادق(ع) که حضرت‎ نوح را آزارش می‎دادند و او را شروع کردند به زدن. آن‎قدر کتکش زدند که از داخل گوشش خون بیرون زد تا بیهوش شد و سه شبانه روز به همین حالت بود. ببینید که با چه دیوانه‎هایی مواجه بوده است برخوردهایی که این قوم با حضرت ‎نوح کردند با پیغمبر ما نکردند. امّا در عین حال حضرت‎نوح نفرین نکرد؛ درست مثل پیغمبر. عین این جمله را از حضرت‎نوح دیدم: «اللَّهُمَ‏ اهْدِ قَوْمِی‏ فَإِنَّهُمْ‏ لَا یَعْلَمُونَ‏» که پیغمبر هم در حرف‎هایش استخدام کرده است. پیغمبر ما را زدند و صورتش را زخمی کردند. عدّه‎ای گفتند: نفرین کن، دیدی حضرت‎نوح را، که نفرین کرد؟ گفت: «اللَّهُمَ‏ اهْدِ قَوْمِی‏ فَإِنَّهُمْ‏ لَا یَعْلَمُونَ»؛ همانی که حضرت‎نوح، بعد از سه روز از آنکه به هوش آمد گفت. گفت: «اللَّهُمَ‏ اهْدِ قَوْمِی‏ فَإِنَّهُمْ‏ لَا یَعْلَمُونَ». ببینید چه طور این‎ها متعمّل بودند. مگر نفرین می‎کردند؟ اصلاً و ابداً.

صبر سیصد ساله!

آنهایی که ایمان آورده بودند به او گفتند: نفرین بکن، اینها که درست نمی‎شوند. حاضر نشد این کار را بکند، امّا بالاخره در مضیقه قرار گرفت تا نفرینشان کند. تعبیر این است که ملائک آمدند و وساطت کردند که عجله نکن. گفت: باشد، من 300 سال صبر می‎کنم. این مسئله چند بار تکرار شد و حاضر نشد نفرین کند، تا کار به اینجا رسید که نفرین کند. البته اقدام را هم خودش انجام نداد، به این معنا که از ناحیۀ خداوند به او گفته شد.

چرا نوح نفرین کرد؟

روایتی است که صدوق در علل‎الشرایع نقل می‎کند. از حنانۀ‎بن‎‎سدیر می‎گوید: «قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ(ع) أَ رَأَیْتَ نُوحاً(ع) حِینَ دَعَا عَلَى قَوْمِه‏»؛ سوال این است که چرا نوح قومش را نفرین کرد؟ حضرت آیۀ سوره نوح را فرمودند: «رَبِّ لا تَذَرْ»؛ که من تکیه‎‎ام بر همین است، «إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‏ قَوْمِهِ أَنْ أَنْذِرْ قَوْمَکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ * قالَ یا قَوْمِ إِنِّی لَکُمْ نَذیرٌ مُبینٌ * أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطیعُونِ * یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُؤَخِّرْکُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذا جاءَ لا یُؤَخَّرُ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * قالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمی‏ لَیْلاً وَ نَهاراً * فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعائی‏ إِلاَّ فِراراً * وَ إِنِّی کُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فی‏ آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْباراً * ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهاراً».

ببینید حضرت‎نوح همین‎طور رفتار می‎کند امّا هرچه کرد نتیجه‎ای نگرفت. خلاصه‎ دیگر معذور شد، «وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً»؛ دیگر کارش به اینجا رسید، «إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلاَّ فاجِراً کَفَّاراً»؛ بحث من اینجاست. از حضرت سؤال می‎کند که: چرا این‎طور بود و حضرت‎نوح قومش را نفرین کرد. حضرت در جواب می‎گوید: «عَلِمَ أَنَّهُ لَا یَنْجُبُ مِنْ بَیْنِهِمْ أَحَدٌ»؛ این را فهمید که دیگر کسی از اینها ایمان نمی‎آورد. می‎گوید: «قُلْتُ وَ کَیْفَ عَلِمَ ذَلِکَ»؛ گفتم این را از کجا می‎شود فهمید؟ «أَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا یُؤْمِنُ‏ مِنْ قَوْمِکَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ‏ فَعِنْدَ هَذَا دَعَا عَلَیْهِمْ‏ بِهَذَا الدُّعَاء». این بی‎حساب نبود بلکه حساب شده بود. البته ابتدا خودِ حضرت‎نوح هم نفرین نکرد و تا وقتی که خدا به او نگفت، باز نفرین نمی‎کرد.

شیوع بت‎پرستی و دلبستگی به آن

نکته‎ای را اشاره می‎کنم. این از اموری است که شاید در تاریخ هم مشهور باشد که بت‎پرستی از زمان حضرت‎نوح شکل گرفت. این در آیات هست. بت‎پرستی از زمان حضرت‎نوح، به قدری به ذائقۀ قومش شیرین آمده بود که دست برنمی‎داشتند. هرچه حضرت‎نوح می‎آمد تا آن‎ها از شرک دست بردارند و به سمت توحید هدایت شوند امّا از کارشان دست نمی‎کشیدند. ضمناً بدانید که بی‎جهت که خدا به حضرت نوح گفت: نفرینشان کن. خدا بی حساب نمی‎گوید. این‎طور نیست که خدا مثل ما عصبانی بشود. این نفرین حساب شده بود و حکمت داشت.

دو علّت نفرین حضرت‎نوح

در آیۀ شریفه، حضرت‎نوح دو علّت را برای نفرینش ذکر می‎کند:

معاندین، به انحراف می‎کشند؛ اولین علّت اینکه اگر اینها بمانند، تعبیر این است: «إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ»؛ و می‎گوید: «وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً»؛ چرا؟ «إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ» اگر بگذاری اینها بمانند، همۀ بنده‎های تو را منحرف می‎کنند. این علّتی بود که نسبت به تمام انبیا و اولیا مطرح کردیم؛ البته علّتی همگانی بود و گفتیم، معاندین و آنهایی که با حق دشمنی دارند این‎طور هستند.

امّا اشاره کردیم اگر کاری از دستشان بربیاید، نفرین کن ولی اگر بی اثر بودند و به قول ما، «کالحَجَر جَنبَ الإِنسان»؛ مثل سنگ‎های بیابان هستند، رهایشان کن. در اینجا دارد که، «یُضِلُّوا»؛ اینها هر که بخواهد ایمان بیاورد، او را برمی‎گردانند. حضرت‎نوح اولین علّت را همان می‎فرماید که تمام انبیا و اولیا نفرینشان حول محور همین می‎گشت و در جلسات گذشته در مورد آن بحث کردیم.

علّت دوم...

بحثم بر علّت دومی است که حضرت‎نوح مطرح می‎کند و نسبت به هیچ یک از پیغمبران نداریم تا برای اینکه قومشان را نفرین کنند، بر روی این تأکید کرده باشند که بقیّه را جلسۀ آینده عرض خواهم کرد...