شماره استجابت دعا چنده؟!

تبیان: "وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی‏ سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ ؛ پروردگار شما گفته است كه دعا کنید و ازمن چیزی بخواهید . اگر دعا کنید من « أَسْتَجِبْ لَكُمْ » مستجاب می‌کنم و در ادامه می فرماید : کسانی که دعا نمی کنند، آدم‌های متکبری هستند و با ذلت به جهنم می‌روند."

خداوند هم سبب ساز است. هم سبب سوز است.او می‌تواند علت را از علت بگیرد. کسی که می‌تواند در یک چیزی شفا قرار بدهد. می‌تواند شفا بخشی را از یک موجودی بگیرد. خدا دعای چه كسانی را مستجاب می‌کند؟ « وَ یَسْتَجیبُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدید : خدا اجابت می‌کند دعای کسانی را که اهل ایمان و عمل صالح هستند . »2 دعا در روایات پیامبر(ص) فرمودند: « الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ ؛ مغز عبادت دعاست. یعنی مغز عبادت و روح عبادت دعاست . »3 حضرت علی (ع) می فرماید :" دعا سپر مؤمن در مقابل بلاهاست و اگر درب خانه ای را زیاد بکوبی عاقبت به رویت باز شود. خداوند دوست داردبندگانش از او درخواست کنند ."4 چه کنیم خدا گوشی را بر دارد ؟ باید این شماره را گرفت : بسم الله ، تجلیل از خدا ، صلوات ، توسل، اقرار به گناه. حسن ظن نسبت به خدا به استجابت دعا مطمئن و ایمان داشته باشیم . ایمان داشته باشیم که در رحمت الهی هیچگاه به روی بنده‏ای‏ بسته نمی شود ، نقص و قصور همه از ناحیه بنده است . در حدیث است : « « إذا دعوت فظن حاجتک بالباب ؛ آنگاه که دعا می‏کنی‏ حاجت خود را دم در آماده فرض کن . » " 5 هماهنگی سایر شؤون دعا کننده سایر شؤون زندگی انسان با دعا باید هماهنگی داشته باشد . در حدیث است از امام صادق (ع) : « إذا أراد أحدکم أن یستجاب له فلیطیب کسبه ، و لیخرج من مظالم‏ الناس . وإن الله لا یرفع‏إلیه دعاء عبد و فی بطنه حرام ، أو عنده مظلمة لاحد من خلقه ؛ یعنی هرگاه یکی از شما بخواهد دعایش مستجاب شود ، کار و کسب و راه‏ در آمد و روزی خود را پاکیزه کند و خود را از زیر بار مظلمه‏هایی که از مردم برعهده دارد خلاص کند ، زیرا دعای بنده‏ای که در شکمش مال حرام باشد به سوی خدا بالا برده نمی شود .»6 دعا را جانشین تنبلی نکنیم ! اگر خداوند کلید حاجتی را به دست خود انسان داده و او کفران نعمت می‏کند و از به کار بردن آن کلید مضایقه دارد و از خدا می‏خواهد آن دری را که کلیدش در دست‏ دعا کننده است به روی او باز کند و زحمت به کار بردن کلید را از دوش‏ او بر دارد ، البته چنین دعایی قابل استجابت نیست . لهذا پیشوایان دین‏ فرموده‏اند : « خمسة لا یستجاب لهم ».. از موارد دعاهایی که در این روایت آمده و مستجاب نمی شود ، آن کسی است که در خانه‏اش نشسته و کار و کسب را رها کرده و پیوسته می‏گوید : " اللهم ارزقنی : خدایا بمن روزی‏ برسان ."7 دعا در نظام خلقت برای این نیست که‏ جانشین عمل شود . دعا مکمل و متمم عمل است نه جانشین عمل پیوسته شماره بگیریم 1- یكی از شرایط مؤثر در اجابت دعا آن است كه انسان در همه حال اهل دعا و مناجات با خدا باشد، امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: جدّم می‌فرمود: در دعا پیش‌دستی كنید (پیش از آن كه گرفتار شوید دعا كنید) زیرا چون بنده‌ای بسیار دعا كند و بلائی به او برسد و دنبالش دعا كند، گفته شود: صدای آشناست، و اگر همواره اهل دعا نباشد، و بعد از پیش‌آمد ناگوار دعا نماید، بدو گفته شود: تاكنون كجا بودی؟8 خداوند در قرآن تعریف حضرت ابراهیم را می‌کند و می‌گوید: « إِنَّ إِبْراهیمَ لَأَوَّاهٌ حَلیمٌ »9 ابراهیم « اواه » بود. « اواه » یعنی خیلی دعا می‌کرد. سوره زمر آیه 8 می‌گوید: دعا به معناي واقعي "بعضی انسان‌ها وقتی گیر می‌کنند، دعا می‌کنند. اما همین که مشکلشان را حل می‌کنیم همه چیز را فراموش می‌کنند . « وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنیباً إِلَیْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِیَ ما كانَ یَدْعُوا إِلَیْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلیلاً إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ» همین که نعمتی را به او دادیم « نَسِیَ » نسیان ، فراموش می‌کند . « ما كانَ یَدْعُوا إِلَیْهِ » خدا را فراموش می‌کند . بعدهم می‌گوید : کار ، کار خدا نبود . این مدیریت من بود . کارخانه بود . آمپول بود . این قرص ، من را خوب کرد. وام آبروی من را حفظ کرد . 2- یكی دیگر از شرایط استجابت دعا طهارت و پاكی انسان از هرگونه آلودگی ظاهری و باطنی است ،10 لذا گفته‌اند : شرط بسیار مهم تأثیر اذكار و ادعیه و اوراد و نظائر آنها ، طهارت انسان است كه صرف لقلقة زبان سودی نبخشد ، بلكه مبادا موجب قساوت و دوری هم بشود ، زیرا كه ذكر عاری از فكر است یعنی قلب بی‌حضور است و قلب بی‌حضور چراغ بی‌نور است و شخص بی‌نور از ادراك حقایق دور است و مَثَل ذكر بی‌حضور مثَل كوری است كه در دست او مشعل نوراست .11 3- از شرایط مؤثر دیگر كه در روایات فراوان مطرح شده صلوات فرستادن بر پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ ، قبل از دعا و بعد از دعا است ، به گونه‌ای كه دعا در لفّافة صلوات قرار گیرد . امیرمؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ در كلام دل‌انگیزی دراین باره فرمود : هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری ، ابتدا بر پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ درود بفرست ، سپس حاجت خود را بخواه ، زیرا خدا بزرگوارتر از آن است كه از دو حاجت درخواست شده ، یكی را برآورده و دیگری را باز دارد .12 4- مسأله دیگر كه در اجابت دعا مؤثر است و در روایات بر آن اصرار شده ، دعای دسته‌جمعی است ، امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود : هر گاه پیش‌آمدی پدرم را غمناك می‌كرد ، زنان و كودكان را جمع می‌كرد ، سپس دعا می‌نمود و آنها آمین می‌گفتند . 13

برخی از موانع اجابت دعا گرچه بر اساس روایات هیچ دست نیازمندی، وقتی به سوی خداوند دراز شود، خالی بر نمی‌گردد ، امّا اگر حاجتی موردنظر باشد و با دعا حاصل نشود ، سبب عدم اجابت را انسان باید در اعمال و كارهایش جستجو نماید ، ‌چون پیش‌آمدها و حوادث و یا عدم پذیرش دعاهای انسان بدون ارتباط با عمل انسان نیست . لذا در دعای كمیل در این زمینه آمده : « اللهم اغفرلی الذنوب التی تغیّر النعم ، اللهم اغفرلی الذنوب التی تحبس الدعاء ، ‌اللهم اغفرلی الذنوب التی تنزل البلاء ؛ خدایا بیامرز برایم گناهانی كه دگرگون می‌سازد ، نعمت‌ها را ، خدایا بیامرز برایم گناهانی كه از اجابت دعا جلوگیری می‌كند ، خدا بیامرز گناهانی را كه سبب نزول حوادث ناگوارمی‌شود.» خلاصه اینكه ادب اقتضا می‌كند كه در محضر خداوند متعال آداب و شرایط ظاهری و باطنی دعاكردن را رعایت كنیم و اگر با مراعات عوامل مؤثر در استجابت دعا، دعایمان مستجاب نشد، گذشته از مصلحت‌ها و حكمت‌های الهی، حق این است كه علت مهم و اساسی را در خودمان جویا شویم چرا كه در اكثر اوقات گناه و معصیت، ایجاد حجاب نموده و مانع استجابت دعا می‌گردد كه این گناهان در قالب‌های مختلف بوده و آثار منفی و مخرّب خود را همواره به دنبال دارند.