پاساژگردی، تفریح نازیبای شهری‌ها!

در هر دو وجه «عمومی شدن فضاهای تجاری» و «تجاری شدن فضاهای عمومی» ما با پدیده‌ای تحت عنوان «عمومیت‌زدایی از فضاهای عمومی» در شهر تهران مواجه هستیم؛ نمونه این امر را می‌توان از کثرت رستوران‌ها در «پل-پارک طبیعت» دید که جا برای قدم زدنِ آزاد و رها را تنگ می‌کند و به نوعی سوء‌استفاده از فضای عمومی دیده می‌شود. به همین اندازه سوء‌استفاده از مراکز عمومی را می‌توان در دانشگاه‌ها، مساجد، مدارس و... دید. اجاره فضاهای عمومی برای ارائه خدمات تجاری و درآمدزایی، تراژدی این روزهای ماست.

در امتداد این ماجرا اتفاقی که می‌افتد این است که ما در شهر تهران فضاهای تجاری زیادی ساختیم و همچنان مراکز بسیاری هم در حال ساخت داریم و جمعیت زیادی را به داخل این فضا روانه می‌کنیم و آنها را به شیوه خاصی از زندگی، فکر و رفتار عادت می‌دهیم. یکی از پیامدهای «توسعه مالی شدن» در شهر این است که سبک زندگی مردم و الگوی فراغتی‌شان بتدریج تغییر می‌کند.

مناسبات فضا و ذهنیت دوسویه است؛ همانقدر که فضا به تخیل جهت می‌دهد به همان اندازه هم تخیل به فضا شکل می‌دهد تا آنجا که حتی می‌توانیم «فضاهای تجاری را به نحوی عاطفی و انسانی» مصرف کنیم. ما فضاهای عمومی کمی داریم که از قضا در حال تجاری‌ شدن هستند. این امر، ذهنیت ما را از مناسبات انسانی به مناسبات عقلانی سوق می‌دهد. ما دو معنا از گرفتاری داریم؛ یکی «گرفتاری روزمره» و دیگری گرفتاری به معنای والا و «عاشق شدن». اتفاقی که برای جامعه ما افتاده این است که گرفتاری از نوع اول، یعنی نگرانی بابت مسکن، کار و... بر ما غالب شده و آن نوع گرفتاری که در معنای عاشق شدن است، به حاشیه رفته است. ما به فضاهای عمومی نیاز داریم که ما را «گرفتار» کنند، به فضاهایی که ما را «عاشق» کنند، «شهر» باید ما را گرفتار خود کند نه آنچنان که امروز ما را مشوش می‌کند. مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی دکتر عباس کاظمی است که دوم شهریور ماه با عنوان«فضاهای عمومی شهری و ذهنیت پولی» در محل خانه گفتمان شهر و معماری ایراد شد.