تکرار تقريبا هيچ

روزنامه رسالت: مهدي محمدي در قامت کارشناس و تحليلگر مسائل سياسي ديدگاه خود را درباره مکانيسم مالي اروپا ارائه کرده است، آنچه در ادامه مي آيد حاصل پرسش هاي ما و پاسخ هاي اين تحليلگر است.

*آقاي محمدي تحليل شما درباره ثبت کانال ويژه تجارت با ايران چيست، آيا اين مکانيسم مالي ابزاري براي باج گيري از جمهوري اسلامي است؟

آنچه که در حال حاضر اعلام شده به معناي عمل اروپا به وعده اش نيست. وعده اروپا اين بود که ضررهاي اقتصادي ايران را از برجام جبران کند اما اکنون instex ثبت شده صرفا يک موسسه است که نمي دانيم اساسا کار خواهد کرد يا خير و بويژه نمي دانيم در مقابل تحريم هاي آمريکا کارآمد است يا خير. هنوز هيچ جزئياتي از محتواي instex هم منتشر نشده است. ضمن اينکه توجه کنيد اين موسسه تازه ثبت شده و هنوز آغار به کار نکرده. من فکر مي کنم اروپايي ها آغاز به کار آن را مشروط به شروطي مانند مذاکرات منطقه اي و موشکي و تکميل برنامه اقدام FATF خواهند کرد. بنابراين اين مکانيسم مي تواند خود ابزاري براي باج گيري جديد از ايران باشد.

جزئيات اجرايي از instex در دست نداريم. اطلاعات پراکنده مي گويد اين کانال مالي مثل يک صندوق عمل خواهد کرد که پول ناشي از فروش نفت و گاز ايران در آن ذخيره مي شود و اين پول براي پرداخت هاي مدنظر ايران استفاده مي شود. از آنجا که اين پرداخت مشمول معاملات دلاري نمي شود، مشمول کالاهاي تحريمي آمريکا هم نمي شود و پول نقدي هم به ايران داده نمي شود،

بنابراين اين مکانيسم در چارچوب تحريم‌هاي آمريکا عمل خواهد کرد نه بيشتر و همانطور که اروپايي ها خودشان هم اعلام کرده اند از کنار تحريم آن عبور مي کند. از يک جنبه ديگر instex به عقيده من مکمل تحريم هاي آمريکا هم هست.

*وزير خارجه آلمان درباره ايجاد کانال ويژه اتحاديه اروپا با ايران گفته است: اين اقدام نشان مي دهد که وقتي ديگران ديدگاه هاي متفاوتي دارند، ما در اتحاديه اروپا مي توانيم به صورت راسخ و متحد راه خودمان را ارائه دهيم، منظور از اين سخن چيست؟

اينکه اروپا واقعا بتواند مستقل از آمريکا عمل کند براي جهان خبر خوبي است اما من به اين امر کاملا مشکوکم. 1- اهداف سياسي اروپا عليه ايران مانند مخالفت با برنامه منطقه اي ايران و حمايت از گروه هاي داخلي و خارجي که درپي آشوب در ايران هستند تفاوتي با آمريکا ندارد. 2- اروپا حتي شرکت هاي دولتي خود را ملزم به کار با ايران نکرده و صرفا مي خواهد پرداخت هاي ايران را تسهيل کند در حالي که وقتي شرکت ها با ايران کار نکنند و خريد و فروشي وجود نداشته باشد instex اساسا به کار نمي آيد. 3- اروپا به شدت به نظام مالي آمريکا وابسته است و نمي تواند خود را از سيطره سيستم هاي مالي مرتبط با آمريکا نجات بدهد 4- در اين مکانيسم هيچ تضميني وجود ندارد که اروپا از شرکت ها و افرادي که با ايران کار کنند به طور جدي در مقابل تحريم هاي آمريکا صيانت خواهد کرد.

*گفته مي شود آمريکا انتظار ندارد SPV يا همان سازوکار مالي ايران و اروپا تاثيري بر کارزا اعمال فشار حداکثري عليه ايران داشته باشد، ديدگاه شما در اين باره چيست؟

من فکر مي کنم از چند جنبه اين سازوکار جديد نه تنها تحريم هاي امريکا را تضعيف نمي کند بلکه مکمل آن هم هست. اولا اصلي ترين هدف آمريکا گرفتن اختيار پول هاي ايران از ايران و به دست گرفتن مديريت پول‌هاي ايران است و instex کمک موثري به اين موضوع مي کند. ثانيا اين سازوکار هويت مشتريان ايران را براي آمريکا آشکار و تحريم آنها را تسهيل مي کند ثالثا اين سازوکار خود به ابزاري براي فشار به ايران به منظور پذيرش نهايي CFT و پالرمو تبديل خواهد شد. رابعا اروپايي ها از همين حالا دارند تلاش مي کنند آغاز به کار واقعي instex را مشروط به آغاز مذاکرات منطقه اي ايران کنند. اين نشان مي‌دهد اروپا در فشار به ايران براي مجبور کردن آن به مذاکرات منطقه اي که يکي از اصلي ترين هدف هاي آمريکاست کاملا با آن همراه است.

*در بيانيه وزراي خارجه سه کشور اروپايي براي ثبت کانال ويژه تجارت با ايران گفته شده؛ «ابزار پشتيبان مبادلات تجاري» با تمرکز بر روي ضروري‌ترين بخش‌ها براي مردم ايران - از قبيل اقلام دارويي، کالاهاي پزشکي و کالاهاي کشاورزي و غذايي- از تجارت مشروع با ايران حمايت خواهد کرد. ابزار پتشيبان تجارت مالي در دراز مدت قصد دارد به روي فعالان اقتصادي از کشورهاي جهان سوم که مايل به تجارت با ايران هستند گشوده شود و سه کشور اروپايي کماکان نحوه دستيابي به اين هدف را بررسي مي‌کنند. آيا مي توانيم اميدوار باشيم که از طريق اين کانال مسئله تجارت مشروع با ايران در حوزه هاي ياد شده در مقام عمل محقق شود؟

وقتي اروپايي ها از تجارت مشروع سخن مي گويند منظورشان در واقع همان خريد غذا، دارو و تجهيزات پزشکي از سوي ايران در ازاي فروش نفت است. اين عملا همان نفت در برابر غذاست. تازه همين هم تضمين شده نيست. ضمن اينکه غذا و دارو اساسا از سوي آمريکا هم تحريم نشده و بنابراين اساسا معني ندارد که اروپا براي همکاري درباره مسئله اي که اصلا تحريم نيست تا اين حد وقت ايران را تلف کرده باشد. بنابراين مي بينيد که مکانيسم جديد نه تنها تحريم هاي آمريکا را تضعيف نمي کند بلکه کاملا در چارچوب آن عمل مي کند.

*دربخش ديگري از اين بيانيه آمده است: فعاليت ابزار پشتيبان مبادلات تجاري، منطبق با بالاترين معيارهاي بين‌المللي در زمينه مبارزه با پولشويي، مبارزه با تأمين مالي تروريستي (AML/CFT) و تبعيت از تحريم‌هاي اتحاديه اروپا و سازمان ملل خواهد بود. در همين راستا، سه کشور اروپايي از ايران انتظار دارند فوراً تمامي عناصر برنامه اقدام FATF را اجرا کند، تحليل شما در اين باره چيست؟ اين همان نکته اي است که عرض کردم. اروپا مي‌خواهد

instex را به ابزاري براي تحميل کاملا برنامه اقدام FATF به اين تبديل کند. در واقع مکانيسم جديد را ثبت کرده اند اما اجرايي شدن آن را مشروط کرده اند

به گرفتن چند امتياز از ايران. در حالي که اين بي معني است. اينها يک طرف پول نفت است و طرف ديگر غذا، دارو و تجهيزات پزشکي بنابراين اساسا ريسک پولشويي و تامين مالي تروريسم وجود ندارد. ضمن اينکه لابد اروپايي ها از اين به بعد مي خواهند يک مکانيسم بازرسي هم ايجاد کنند که تضمين کند وقتي ايران مي گويد مثلا از فلان کشور گندم خريده ام واقعا گندم خريده باشد نه چيز ديگر!

يکي ديگر از مسائلي که در بيانيه مورد اشاره قرار گرفته اين است که سه کشور اروپايي بار ديگر تأکيد مي‌کنند که تلاش‌ها براي محافظت از مفاد اقتصادي مندرج در برجام، به اجراي کامل تعهدات مرتبط هسته‌اي از سوي ايران، از جمله همکاري‌هاي کامل و به موقع با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مشروط است.

اروپا مي داند ايران آماده از سر گيري برخي فعاليت هاي هسته‌اي است. من فکر مي کنم آنها واقعا نگران اين هستند که ما از تعهدات برجامي خود خارج شويم. ايران بايد از اين نگراني اروپا استفاده کند. اگر ايران چند تعهد خود را متوقف کند اروپا از توافق خارج نمي شود چون برجام را واقعا مي خواهد اما در عوض مجبور مي شود به تعهدات اقتصادي خود به ايران با دقت بيشتري عمل کند. گام هاي اخير سازمان انرژي اتمي، اگر نمايشي نباشد در مسير صحيح است.

*محمدجواد ظريف وزير امور خارجه پس از اعلام ساز و کار مالي ويژه اروپا با ايران در صفحه توئيتر خود نوشته است، گام اول بسيار پر تاخير در اجراي تعهدات مي ۲۰۱۸ اعضاي اروپايي برجام براي حفظ برجام با تضمين بهره مندي ايرانيان از مزاياي اين توافق پس از اعمال مجدد تحريم غيرقانوني آمريکا استقبال مي کند. ما براي تعامل سازنده با اروپا با شرايط برابر و احترام متقابل آماده هستيم. در اين زمينه هم ديدگاه خود را ارائه بفرماييد؟

جمله آقاي ظريف نگران کننده است. وقتي ايشان از تعامل سازنده با اروپا حرف مي زند بايد روشن کند منظورش چيست. اگر منظور همان مذاکرات منطقه اي باشد که اروپا مي خواهد اين خسارت محض براي ايران است. من نگران هستم آقايان پس پرده قول هايي درباره مذاکرات موشکي و منطقه اي داده باشند. دولت بايد در اين زمينه تضمين هاي شفافي بدهد. ****************************** سيد ياسر جبرائيلي، عضو هيئت علمي پژوهشکده حکمت گفت: پيش بيني مي کنم دور جديدي از فشار بر ايران از طرف اروپايي ها براي اجراي استانداردهاي FATF و براي محدود کردن برنامه موشکي ايران شروع شود، يعني همان مسئله اي که آمريکا به دنبالش بود بنابراين بايد بدانيم که سياست اروپايي ها از آمريکا جدا نيست.

«سه کشور آلمان، فرانسه و انگليس روز پنج‌شنبه رسما اعلام کردند که کانال ويژه تجارت اروپا و ايران ثبت شده است. اين کانال ويژه دو شعبه در ايران و اروپا خواهد داشت و قرار است به عنوان يک نهاد واسط براي تسويه حساب شرکت‌هاي بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل کند. به عنوان نمونه يک شرکت اروپايي بدهکار به ايران، بدهي خود را به INSTEX پرداخت مي‌کند و INSTEX هم به نمايندگي از ايران اين پول را در قالب انتقال وجه يا تخصيص اعتبار، به شرکت‌هايي منتقل مي‌کند که به ايران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.» اين موضوع بهانه اي شد تا با سيد ياسر جبرائيلي عضو هيئت علمي پژوهشکده حکمت گفت‌وگويي داشته باشيم. هم اکنون اين مصاحبه را از نظر مي گذرانيد. *آقاي جبرائيلي اروپا رسما ثبت کانال ويژه تجارت با ايران را اعلام کرده است، آيا مي توانيم بگوييم اين کانال دستاوردي براي جمهوري اسلامي ايران دارد؟

ببينيد جمهوري اسلامي ايران توافق نامه هسته اي را امضا کرد به اين دليل که بنا بود در ازاي تعطيلي بخش قابل توجهي از صنعت هسته اي ايران، تحريم هايي که در دو حوزه مشخص وضع شده بود، برداشته شوند. يک حوزه مربوط به فروش نفت و مشتقات نفتي ايران بود و حوزه ديگر به مبادلات مالي ارتباط داشت. هرچند در زماني که دولت اوباما هم بر سرکار بود اين تعهدات نصفه نيمه اجرايي شد، يعني ايران توانست نفت بيشتري بفروشد اما همچنان در انجام مبادلات مالي و دسترسي کامل به پول نفت دچار مشکل بود، اما پس از خروج ترامپ از برجام، فروش نفت ايران کاهش پيدا کرد و مبادلات بانکي هم دچار مشکلات بيشتري شد. در واقع با خروج آمريکا از برجام از نظر تحريم‌ها به وضعيت قبل از برجام بازگشتيم. جمهوري اسلامي اعلام کرده بود که ما اگر منافعي از برجام نداشته باشيم از برجام خارج خواهيم شد. اما اروپايي ها گفتند خروج آمريکا را حبران مي کنند. وعده اروپايي ها براي جبران خروج آمريکا از برجام به اندازه اي توسط جريان مذاکره طلب در ايران برجسته شد که آن را تا سطح شکاف ميان دو سوي آتلانتيک و انزواي بين المللي آمريکا ارتقا دادند. اما جبران خروج آمريکا از برجام توسط اروپا بدين معني است که مکانيسمي ايجاد شود تا اشخص حقيقي و حقوقي اروپايي به تحريم‌هاي آمريکا در مراودات اقتصادي خود با ايران بي اعتنايي کنند.

اروپايي ها ابتدا دولت ما را با «قوانين مسدودساز» سرکار گذاشتند. وقتي 16 مرداد اين قوانين اجرايي شد، مشخص شد که اين ساز و کار به هيچ وجه قصد مقابله با تحريم هاي آمريکا را ندارد، بلکه هدف آن محافظت از شرکت هاي اروپايي است که در حوزه «اقلام غيرتحريمي» با ايران تجارت دارند.در بيانيه ‌اي که 15 مردادماه به مناسبت اجراي اين «قوانين مسدودساز» از سوي خانم موگريني و وزيران خارجه تروئيکاي اروپايي صادر شد، تصريح شده بود که «اعضاي باقي‌مانده برجام، متعهد شده‌اند کانال‌هاي مالي موثر با ايران و ادامه صادرات نفت و گاز ايران را حفظ کرده و تداوم بخشند». اما ماه ها گذشت، صادرات نفت ايران به دوره قبل از برجام و بلکه کمتر از آن رسيد، اما خبري از اجراي تعهد اروپايي ها نشد. اروپايي ها در ماه هاي اخير سخن از سيستمي به نامspv به ميان آوردند که قرار بود صادرات نفت را تداوم بخشيد و مبادلات مالي را برقرار سازد. بهانه اروپايي ها اين بود که شرکت هاي خصوصي اروپايي از ترس تحريم هاي آمريکا با ايران تجارت نمي کنند. کاري که SPV بايد انجام مي داد اين بود که واسطه تجارت ميان اروپا و ايران مي شد. يعني از محل دارايي هاي دولت هاي اروپايي، از يک طرف اقلام تحريمي(از جمله نفت) را از ايران خريداري مي کرد و به خريداران اروپايي مي فروخت، از طرف ديگر اقلام تحريمي را از فروشندگان اروپايي تهيه مي کرد و به ايران مي فروخت. اين مکانيسم، مي توانست خروج آمريکا را از برجام را بي اثر ساخته و شرکت هاي خصوصي اروپايي را نيز از تحريم هاي و جريمه هاي آمريکا مصون کند.اما پس از 9 ماه کش و قوس و معطل نگه داشتن اقتصاد ايران و صرف وقت و هزينه دستگاه سياست خارجي ما براي مذاکره با اروپايي ها، شاهد راه اندازي سامانه INSTEX هستيم که به صراحت اعلام شده است فقط در حوزه غذا و دارو و تجهيزات پزشکي، يعني اقلام غيرتحريمي، عمل خواهد کرد. يعني خبري از خريد نفت ايران نيست، خبري از صادرات اقلام تحريمي نظير قطعات خودرو و هواپيما و... به ايران نيست، خبري از ادامه همکاري شرکت هاي اروپايي با ايران هم نيست. سامانه INSTEX در واقع يک وجه ديگر از قوانين مسدودساز هستند. آن قوانين براي محافظت از شرکت هاي اروپايي در حوزه اقلام غيرتحريمي بود، اين سامانه مربوط به مبادلات مالي اقلام غيرتحريمي است. در واقع اروپا هم در قوانين مسدودساز و هم در INSTEX منافع خودش را دنبال کرده است. خلاصه اين است که اروپا برخلاف وعده‌هايي که داده بود و برخلاف تبليغات جريان ليبرال در ايران، قصد مقابله با تحريم‌هاي آمريکا را ندارد.

*اين سامانه INSTEX مي تواند در زمينه خريد نفت از ايران موثر واقع شود و تحريم هاي آمريکا را بي اثر کند؟

اين سامانه INSTEX تحقيقا هيچ است يعني هيچ اتفاق جديدي نيفتاده است. به اين دليل که ما در حوزه تجارت اقلام غيرتحريمي با اروپا نه پيش از برجام مشکلي داشتيم و در 9 ماه گذشته که آمريکا از برجام خارج شده، اين تجارت متوقف شده است. براساس آمار گمرک که در سايت اتاق بازرگاني با جزييات موجود است، از ارديبهشت تا آذرماه، ما از شرکت هاي اروپايي اقلام غيرتحريمي وارد کرده‌ايم. ما از شرکت انگليسي کنجاله سويا و ذرت دامي وارد کرده‌ايم. بنابراين ما در اين حوزه محدوديتي نداشته‌ايم که در حال حاضر INSTEX بخواهد اين محدوديت را بردارد. قبل از برجام نيز هيچ محدوديتي نداشتيم. قبل از انعقاد برجام هيچ محدوديتي در خريد اقلام غيرتحريمي وجود نداشت. سال 1391 که اوج تحريم هاست، براساس آمار رسمي گمرک ما اقلام متنوعي از کشورهاي اروپايي وارد کرده‌ايم. به عنوان مثال از طريق بندر شهيد رجايي از کشور آلمان، از گندم تا کره بسته بندي شده تا گوشت تا کاغذ تا اتوي برقي و برخي ماشين آلات ساده وارد کرده‌ايم. بنابراين قبل از برجام مشکلي در حوزه مبادلات تجاري غيرتحريمي با اروپايي ها نداشتيم. اروپايي ها بايد مکانيسمي براي تجارت اقلام تحريمي طراحي مي کردند، اما اکنون مي گويند قرار نيست تحريم هاي آمريکا دور زده شود و از عبارت تجارت مشروع استفاده مي کنند. منظور از اين تجارت مشروع اين است که کالاهاي تجارت تحت تحريم‌هاي آمريکا نباشد. براي اقلام غيرتحريمي نيازي به INSTEX نبوده و نيست.

نکته ديگري که بايد به آن توجه کرد اين است که ريچارد نفيو که معمار تحريم هاي ايران در وزارت خزانه داري آمريکا بوده، جزوه اي را با نام هنر تحريم ها منتشر و در آنجا سخنان بسيار قابل تاملي را مطرح کرد. او مي‌گويد در سال 91 که شديدترين تحريم ها عليه ايران وضع شد، ايران توانست از طوفان تحريم ها بگريزد و اقتصاد ايران در مسير صحيحي قرار گرفت. ما متاسفانه پس از برجام از اين مسير صحيح که عبارت بود از مقاوم سازي اقتصاد، خارج شديم. به خيال اينکه شوک هاي خارجي پايان يافته است، ادغام هرچه بيشتر اقتصاد در نظم غربي را دنبال کرديم، دشمن هم به اين تغيير ريل از مقاوم سازي به ادغام سازي در اقتصاد جهاني کمک کرد، در حالي که معتقد بود ادغام هرچه بيشتر ايران در نظم اقتصادي غربي ضريب آسيب پذيري ما را افزايش مي دهد و راحت تر مي تواند شوک هاي بعدي را به اقتصاد ما وارد سازد. اين است که متاسفانه امروز بعد از چندسال شاهد اين وضعيت هستيم.

*آيا با توجه به مطالباتي که اروپايي ها در جريان اعلام INSTEX مطرح کرده اند، مي‌توانيم بگوييم دور تازه اي از اعمال فشار توسط اروپايي ها عليه ايران آغاز شده است؟

من پيش بيني مي کنم دور جديدي از فشار بر ايران از طرف اروپايي ها براي اجراي استانداردهاي FATF و براي محدود کردن برنامه موشکي ايران شروع شود، يعني همان مسئله اي که آمريکا به دنبالش بود. بايد بدانيم که سياست اروپايي ها از آمريکا جدا نبوده و نيست. متاسفانه دولت اين شعار بي‌محل را داد که اروپا در مقابل آمريکا ايستاده و آمريکا منزوي شده است. اما اين سامانه INSTEX نشان داد که نه تنها شکافي بيان اروپا و آمريکا ايجاد نشده بلکه سياست اروپا از آمريکا به هيچ وجه جدا نيست و ما بايد در رفتارمان با اروپايي ها تجديدنظر کنيم. خوشبختانه مجمع تشخيص مصلحت نظام علي رغم فشارهايي که متوجه آن بود، هوشمندي کرد و در تصويب الحاق به پالرمو و CFT عجله نکرد تا مشت اروپايي‌ها براي ما باز شود. امروز مشخص شده است اروپايي هايي که براي اجراي استانداردهاي FATF به ايران فشار مي آوردند، به هيچ وجه قصد مقابله با تحريم هاي آمريکا را ندارند. چنانکه رهبر حکيم انقلاب فرموده‌اند، نبايد به اروپايي ها اميدوار بود. سهم اروپايي ها از تجارت خارجي ايران صرفا 20 درصد است که شامل اقلامي است که حتما در خارج از اروپا قابل تهيه است. چرا بايد اين 20 درصد قابل جبران، همه ظرفيت سياست خارجي ما را اشغال کند و ماه‌ها ما در چين که شريک اصلي تجاري ماست و هم در گذشته به تحريم هاي آمريکا بي اعتنايي کرده و هم امروز خواهد کرد و خودش با آمريکا درگير است، سفير نداشته باشيم؟

مقام معظم رهبري خردادماه 1397 شروطي را براي ادامه برجام با اروپا معين کردند، اين شروط عبارتند از: «اروپا يک قطعنامه عليه نقض 2231 عليه آمريکا صادر کند» يعني اروپا بايد قطعنامه اي صادر مي‌کرد و نقض اين قطعنامه توسط آمريکا را محکوم مي کرد که اين کار را نکرده است. مقام معظم رهبري فرمودند «اروپا بايد متعهد شود که بحث موشکي و منطقه اي جمهوري اسلامي را مطرح نکند» و «اروپا بايد با هرگونه تحريم جمهوري اسلامي مقابله کند» و «دربرابر تحريم هاي آمريکا بايستد» و «اروپا بايد فروش کامل نفت ايران را تضمين کند» و بانک هاي اروپايي بايد تجارت را با جمهوري اسلامي تضمين کنند» و رهبري در پايان هشدار داده اند که «اگر اروپايي ها در پاسخگويي به مطالبات ما تعلل کردند، حق ايران براي آغاز فعاليت هاي هسته اي محفوظ است و وقتي ديديم برجام فايده اي ندارد يکي از راه هايش اين است که برويم سراغ بازيافت فعاليت هاي تعطيل شده». ببينيد ما صنعت هسته اي را تعطيل نکرده ايم تا از شرکت هاي اروپايي کنجاله سويا و ذرت دامي و گندم و اتوي برقي وارد کنيم. ما اين محدوديت ها را در صنعت هسته اي خود پذيرفتيم به خاطر اينکه تحريم هايي که وضع شده بود برداشته شود، اما متاسفانه اين تحريم ها برداشته نشد و رهبر انقلاب هم فرمودند که اگر ما در برجام پس از خروج آمريکا مانديم به اين دليل بوديم که گفتيم شايد منافع ما با اروپايي ها تامين شود. اروپايي ها نشان دادند که قصد تامين منافع ما را ندارند و به نظرم بايد منتظر ماند که جمهوري اسامي مقتدرانه مانند سال 84 در پاسخ به اين بدعهدي اروپايي ها که يک بار در تاريخ برنامه هسته اي ايران سابقه دارد، فعاليت هاي هسته اي خودش را از سر بگيرد.