تکرار «تقریبا هیچ» از زبان عراقچی

روزنامه وطن امروز: عباس عراقچی که در روز‌های گذشته به دفعات از کاهش امید خود به اروپا برای ایستادگی در مقابل تحریم‌های ضدایرانی آمریکا سخن گفته بود، عصر روز دوشنبه برای توصیف بهره‌مندی‌های ایران از برجام، عبارت «تقریبا صفر» را به کار برد. گزاره‌ای که بیش از هر چیز یادآور اظهارات ۲ سال پیش سیف، رئیس سابق بانک مرکزی مبنی بر دستاورد «تقریبا هیچ» ایران از برجام بود.

تاملی گذرا در مواضع چند هفته اخیر عراقچی پیرامون اروپا نشان‌دهنده سیر نزولی در امید و اعتماد او به توانمندی‌های اتحادیه اروپایی برای مقابله با تحریم‌های ضدایرانی آمریکاست. عراقچی هرچند از تیرماه گذشته یعنی ۲ ماه پس از خروج آمریکا از برجام، اعلام کرد برجام در ICU است یا چشم‌انداز روشن و مثبتی برای ادامه مذاکرات با اروپا برای حفظ برجام وجود ندارد، اما با این حال بشدت به اروپا امیدوار بود. چنانکه ۲ تیر در گفت‌وگویی با یورونیوز گفته بود: ما همچنان منتظر و امیدواریم بسته پیشنهادی اروپایی‌ها مورد رضایت ایران باشد تا ایران از برجام خارج نشود.

این امید عراقچی، اما در هفته‌های اخیر و با خلف وعده اروپایی‌ها در ارائه SPV به سرعت رنگ باخت. بسیاری از مقامات دولتی پس از خروج آمریکا از برجام، تصریح داشتند مهلت اروپایی‌ها برای راضی نگه داشتن ایران جهت ادامه حضور در برجام محدود و حداکثر چند هفته است. از جمله خود عراقچی جزو مسؤولانی بود که برای اروپا ضرب‌الاجل تعیین کرد. معاون ظریف شهریورماه گذشته و طی گفت‌وگویی تلویزیونی به صراحت گفته بود: «اروپایی‌ها تا ۱۳ آبان وقت دارند و از این تاریخ به بعد فایده‌ای ندارد که بخواهند انجام دهند».

به‌رغم این ضرب‌الاجل‌ها، موعد ۱۳ آبان هم گذشت و در حالی که دور دوم تحریم‌های ضدایرانی آمریکا آغاز شده، خبری از SPV نشد. به نظر می‌رسد همین موضوع زمینه‌ساز ناامیدی عراقچی از اروپا باشد. ناامیدی‌ای که با سفر هفته گذشته او به ۳ کشور اروپایی و اطلاع از عدم پذیرش میزبانی بسته اروپا (SPV) توسط اتریش، بلژیک و لوکزامبورگ تشدید هم شد. از۲۶ آبان در شرایطی که اروپا نه‌تن‌ها از ارائه راهکار‌های عملیاتی بسته پیشنهادی خودداری می‌کند، بلکه حالا بر سر میزبانی آن نیز حاضر به همراهی نیست، عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه به ۳ کشور اروپایی سفر کرد. عراقچی در پایان این سفر درباره وضعیت همکاری ایران با اروپا به‌گونه‌ای سخن گفت که نشان‌دهنده ناامیدی وزارت امور خارجه از بسته تضمین‌های اروپا برای زنده نگه داشتن برجام بود. او در این‌باره به ایرنا از قطع امید از اروپا گفته و تاکید کرده که در ایران دستگاه‌های دولتی در حال تدبیر راهکار‌هایی برای مقابله با تحریم هستند. به نظر می‌رسد اظهارات اخیر عراقچی در بروکسل پیرامون بهره‌مندی تقریبا صفر ایران از برجام نیز در همین راستا بوده باشد.

بده‌بستان برجام از بین رفته

عراقچی که در سومین سمینار همکاری‌های هسته‌ای ایران و اتحادیه اروپایی سخن می‌گفت: با اعلام اینکه «اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا، بهره‌مندی ایران از مزایای برجام را به صفر نزدیک کرده است»، گفت: برجام متعلق به آمریکا یا ایران نیست، بلکه توافقی بین‌المللی است که اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ آن را تایید کرده‌اند. این در حالی است که آمریکا این قطعنامه را نقض کرده و سایر کشور‌ها را به دلیل پیروی از آن مجازات می‌کند. معاون سیاسی وزیر امور خارجه تصریح کرد: حفظ برجام وظیفه بین‌المللی است و همه موظفیم در راستای اجرای این توافق گام برداریم. وی در ادامه با اشاره به اقدامات اتحادیه اروپایی در راستای حفاظت از برجام اذعان کرد: واقعیت این است که هنوز راهکار‌های عملی، مکانیسم‌هایی که ایران بتواند از مزایای اقتصادی برجام بهره‌مند و سبب شود تحریم‌های آمریکا این توافق را از بین نبرد، محقق نشده است. عراقچی با بیان اینکه توازن «بده‌بستان» برجام از بین رفته است، هشدار داد: اگر ایران از مزایای برجام بهره‌مند نشود، این توافق زنده نمی‌ماند. معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان عنوان کرد اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا، ضمیمه ۳ برجام را تحت‌الشعاع قرار داده است و افزود: همکاری‌های هسته‌ای محدود به اراک و فردو نیست، بلکه طرح‌های زیادی وجود دارد که جنبه‌های تجاری دارند، اما به دلیل تحریم‌های آمریکا، نبود کانال مالی و تهدید‌های آمریکا، متوقف شده است. وی با بیان این مطلب نتیجه گرفت راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اروپا برای تداوم همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و اجرای ضمیمه ۳ برجام «یک ضرورت است».

چرا اظهارات اخیر عراقچی مهم است؟

اظهار ناامیدی‌های پی‌در پی این روز‌های عراقچی از اروپا و به ویژه تاکید اخیر او مبنی بر اینکه بهره‌مندی ایران از برجام تقریبا به صفر رسیده است، از این جهت مهم و عبرت‌آموز است که بدانیم عباس عراقچی عملا پس از ظریف، نفر دوم در پرونده برجام بوده است. عراقچی علاوه بر حضور پر رنگ در مذاکرات، پس از توافق هسته‌ای نیز رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام بود. او علاوه بر این‌ها از زمان انعقاد برجام تا همین چند ماه پیش شهر به شهر و دانشگاه به دانشگاه می‌رفت و در دفاع از برجام سخنرانی می‌کرد. حضور در جلسات مجلس و دفاع و توجیه نقص‌های تیم مذاکره‌کننده ایرانی نیز در این مدت بر عهده عراقچی بود. تلاش‌های عراقچی برای توجیه نقض برجام از سوی آمریکا که با تحریم‌های متعدد حتی در زمان اوباما نیز همراه بود، تا جایی پیش رفت که در فضای رسانه‌ای کشور، این اقدامات عراقچی تعبیر به ماله‌کشی شد. عراقچی مردادماه ۹۶ و در واکنش به پیمان‌شکنی‌های متعدد آمریکا، اصطلاح جدید «نقض فاحش» را مطرح کرد. وی در این‌باره در جمع نمایندگان مجلس گفت: نقض برجام انجام شده، اما هنوز تا نقض فاحش و اساسی برجام فاصله داریم و موارد را به هیات نظارت گزارش می‌دهیم و درباره نحوه عکس‌العمل هم پاسخ مقتضی را هیات نظارت اتخاذ خواهد کرد!

برجام درآی‌سی‌یو است

عراقچی، روز جمعه اول تیر ۹۷ در گفتگو با یورونیوز اظهار داشت: روز پنجشنبه در کنفرانس مربوط به ایران گفتم برجام در آی‌سی‌یو است، چرا که مهم‌ترین نقطه تعادل خود را از دست داده است؛ نقطه تعادل آن خروج آمریکا از برجام است. حال اگر اروپا و دیگر امضاکنندگان برجام می‌خواهند این توافق هسته‌ای را حفظ کنند باید فداکاری بیشتری کنند و به ویژه عدم حضور آمریکا و تحریم‌های دوباره این کشور علیه ایران را جبران کنند. اغلب مردم ایران امروز به اروپا هم اطمینانی ندارند و اروپا برای کسب اطمینان این مردم باید تلاش کند. ایرانی‌ها می‌گویند خروج آمریکا از برجام تنها بازی پلیس بد و پلیس خوب است؛ نقش پلیس خوب را اروپا بازی می‌کند. آنچه برای ما اهمیت دارد اجرای کامل و تمام‌عیار برجام است. برای ما اهمیتی ندارد چگونه اروپا قصد دارد برجام را حفظ کند و تحریم‌های آمریکا را دور بزند. آنچه برای ما اهمیت دارد حضور و ماندگاری شرکت‌های اروپایی در ایران است. آنچه برای ما اهمیت دارد فروش نفت خام است. ما می‌خواهیم پول‌ها براحتی به حساب ما واریز شود. باید یک ارتباط بین‌بانکی بین ما و اروپا باشد. این موضوع با اروپایی‌هاست تا راه اصلی را پیدا کنند.

به قطع کامل امید از اروپا نرسیده‌ایم

عراقچی، شنبه ۲۶ آبان در گفتگو با خبرنگار ایرنا در اسپانیا در پاسخ به این پرسش که در صورتی که سرانجام اروپا در برابر خواسته‌های ترامپ تسلیم شود، ایران چه اقداماتی را در پیش خواهد گرفت: ما هنوز به آن نقطه نرسیده‌ایم، ولی دستگاه‌های جمهوری اسلامی ایران برای همه سناریو‌های احتمالی پیش‌بینی لازم را به عمل آورده‌اند و برای هر کدام آنها، اقدام لازم را در زمان خودش خواهیم کرد. ما هنوز به نقطه قطع کامل امید از اروپا نرسیده‌ایم. ما راهکار‌های زیادی را برای مقابله با تحریم‌ها بررسی و پیش‌بینی کرده‌ایم و همکاران‌مان در دستگاه‌های اقتصادی دولت، کارگروه‌هایی دارند که مشغول کار روی همه ایده‌ها و بررسی راه‌حل‌ها هستند. این یک واقعیت است که آمریکایی‌ها در حال تهدید اروپایی‌ها هستند که اگر بخواهند با ایران برای مقابله با تحریم‌ها کار بکنند، آن‌ها را تحریم خواهند کرد. این خلاف حاکمیت کشور‌های اروپایی است و فکر می‌کنم اروپایی‌ها باید تصمیم بگیرند برای حفظ حاکمیت و اعتبار خودشان اقداماتی را اتخاذ بکنند یا نه.

اروپا ناتوان است

عراقچی، دوشنبه ۲۸ آبان در همایش تحولات منطقه و نظام بین‌الملل در دانشگاه علامه طباطبایی: پس از اعلام خروج آمریکا از برجام ما درخواست اروپایی‌ها را قبول کردیم و به آنان فرصت جبران خروج آمریکا از برجام را دادیم که این فرصت چند هفته‌ای بود تا خواسته‌های ایران از برجام از سوی اروپایی‌ها تامین شود. با وجود این ۶ ماه فرصت کمی نیست که آن‌ها نتوانند راه‌حل عملی پیدا کنند و متاسفانه هنوز قادر نیستند SPV را رسما اعلام کنند، چرا که فشار‌های آمریکا به اروپا بشدت سنگین است و آمریکا نه‌تن‌ها به دنبال آن است که SPV شکل نگیرد، بلکه نمی‌خواهد بین ایران و اروپا همکاری اقتصادی برقرار باشد. اروپا ناتوان از ثبت SPV است. آمریکا با تک‌تک شرکت‌های اروپایی تماس گرفته و آنان را تهدید به تحریم کرده است و این شرکت‌ها از ترس تحریم‌های آمریکا مجبور به خروج از ارتباط اقتصادی با ایران شده‌اند. چه اروپا بخواهد با ما بازی کند و چه به دلیل فشار‌های آمریکا و اسرائیل قادر به اجرای تعهداتش نباشد، در نتیجه فرقی ندارد و ما با شرایطی مواجه هستیم که اروپایی‌ها یا نخواسته یا نتوانسته‌اند سازوکار مالی ایجاد کنند.