ماجرای جالب فاش شدن «کاپیتولاسیون» برای امام خمینی (ره)

جام جم: جواد منصوری مشاور رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی بمناسبت سالروز اعتراض امام خمینی (ره) به کاپیتولاسیون به گفت: بعد از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ دولت امریکا یک برنامه بلند مدت با هزینه‌های بسیار گزاف برای استقرار دائمی و نفوذ همه جانبه در ایران طراحی و اجرا کرد. در دهه ۳۰ با تشکیل ساواک و همچنین به دست گرفتن کنترل ارتش، پست‌های حساس نظامی و همچنین سازمان برنامه دیگر پست‌ها در وزارت‌های دیگر توسط صهیونسیم تسلط همه جانبه امریکا بر ایران تقریبا کامل گردید

وی ادامه داد: تا اینکه جریاناتی در سال ۴۱ و ۴۲ موجب آغاز نهضت اسلامی، حرکت‌های مردمی به رهبری روحانیون و فعال شدن جریان‌های اسلامی ضد امریکایی در ایران شد و لذا این دسته از اتفاقات این تصور را در امریکا‌هایی بوجود آورد که برای تسلط کامل بر ایران باید امنیت قضایی کامل داشته باشند. به عبارتی ساده تر، هر کاری را که در راستای سیاست ها، منافع و اهدافشان است بدون هیچ محدودیتی انجام دهند، حتی برای جرائم و تخلفاتشان دولت ایران حق رسیدگی نداشته باشد.

منصوری خاطرنشان کرد: در تابستان سال ۱۳۴۲ سفارت امریکا در تهران درخواست کاپیتولاسیون یا حق قضاوت کنسولی کرد. یعنی سفارت امریکا تنها حق دارد در مورد تخلفات و جرائم اتباع امریکایی در ایران رسیدگی کند، بدین مفهوم که به طور رسمی استقلال قانونی ایران نقض شده و به سفارت امریکا سپرده می‌شود.

مشاور رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی افزود: دولت اسدلله علم به دلیل شرایط جوی حساس کشور در خصوص این درخواست اقدامی نکرد تا سرانجام دولت حسنعلی منصور روی کار آمد. امریکایی‌ها تصویب اصل کاپیتولاسیون را در دولت حسنعلی منصور به طور جدی تری دنبال کردند. وی نامه سفارت امریکا را برای بررسی این موضوع در ابعاد حقوقی و سیاسی به وزارت خارجه فرستاد و وزیر خارجه وقت نامه را به بخش حقوقی وزارتخانه ارجاع داد و پس از بررسی‌های متعدد سه مشکل اصلی برای این درخواست مطرح شد.

به گفته وی، زیرا محتوای نامه درخواستی در تضاد با کنوانسیون وین (مهمترین معاهده مربوط به حقوق دیپلماتیک است که با اعتقاد به این که یک قرارداد بین‌المللی دربارهٔ روابط و مزایا و مصونیت‌های نمایندگان سیاسی در بهبود مناسبات دوستانه بین کشور‌ها هر چند طرز و اساس حکومت و اصول اجتماعی آن‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشند مؤثر خواهد بود.) بود واگر ایران حق کاپیتولاسیون امریکا را می‌پذیرفت مسلما سایر دولت‌ها نیز خواستار این حق به نفع خودشان می‌شدند همچنین این درخواست باقوانین کشورما در تعارض بود.

این پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: وزیر خارجه طی نامه‌ای به نخست وزیر این سه مشکل را شرح داد و در ادامه حسنعلی منصور نامه سفارت امریکا و وزارت خارجه را برای تصمیم گیری نهایی به مجلس فرستاد. جریان طرح موضوع کاپیتولاسیون در مجلس به شکل غیرعادی انجام گرفت و علی رغم اینکه اکثریت نمایندگان از وابستگان به دربار و دولت بودند، اما در یک اتفاق بی سابقه ۴۷ نفر رای مثبت و در حدود ۶۲ نفر به این لایحه رای منفی دادند.

مشاور رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی تاکید کرد: در ادامه، به دستور حسنعلی منصور تمام مکاتبات در خصوص این لایحه باید محرمانه باقی بماند. در این میان یکی از کارکنان مجلس این موضوع را از طریقی واسطه‌ای به اطلاع امام (ره) رساند امام، ابتدا پیک‌هایی را برای آگاه ساختن علما و روحانیون به شهر‌های دور و نزدیک روانه کردند و خود نیز با مقامات روحانی قم به گفتگو نشسته پیامد‌های فاجعه را متذکر شدند. البته حضرت امام (ره) به علامیه اکتفا نکرد، بلکه شخصا در چهارم آبادان ۱۳۴۳ در مدرسه فیضیه در خصوص کاپیتولاسیون سخنرانی کرد و صریحا فرمودند: "این لایحه استقلال ما، عزت ما، دین و شرف ما را از بین می‌برد" و در ادامه سخنرانی رئیس جمهور امریکا را منفورترین شخص نزد ملت ایران اعلام کرد. متن سخنرانی امام به سرعت در میان مردم منتشر شد. امام خمینی در سخنان خود، حمله را مستقیماً متوجه آمریکا کردند و ایالات متحده را با شدیدترین لحن به باد انتقاد و اعتراض گرفتند.

وی گفت: سفارت امریکا به حسنعلی منصور دستور تبعید ایت الله خمینی را به ترکیه داد؛ زیرا تا آن زمان مخاطب اعتراضات شاه و سیاست‌های امریکا بود، اما اکنون دیگررئیس جمهور امریکا مخاطب اصلی سخنرانی‌ها محسوب میشد؛ لذا شاه به ناچار پذیرفت و امام را تبعید کرد. ملت ایران، با دریافت خبر تبعید رهبر انقلاب، اعتصاب و تظاهرات‌های گسترده‌ای را به راه انداختند و در غیاب امام، اما با رهبری ایشان مقدمات انقلاب را فراهم ساختند.

منصوری در پایان گفت: در هیچ کشوری قانون کاپیتولاسیون مطرح و اجرا نشد چرا که این قانون برخلاف کنوانسیون وین بود؛ تمام کشور‌های عضو سازمان ملل این کنوانسیون را پذیرفته بودند و فقط در ایران آن هم در دوره قاجار توسط روس‌ها به ایرانیان تحمیل شد. کاپیتولاسیونی که در سال ۱۳۴۳ در مجلس دوره محمد رضا پهلوی تصویب شد در اسفند ماه ۱۳۵۷ نیز توسط شورای انقلاب لغو گردید.