ایستگاه‌های CTBT در ایران غیر فعالند

صبح نو: چند ماهی بیشتر از حکمش برای کرسی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین نمی‌گذرد. سفیر جوانی که معاونت امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر، سفیر جمهوری اسلامی ایران در هلند و نمایندگی دائم نزد سازمان منع سلاح‌های شیمیایی را در کارنامه خود دارد. صحبت از دکتر کاظم غریب‌آبادی است که در ۳۰‌خردادماه به پیشنهاد دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و تأیید دکتر حسن روحانی، رییس‌جمهوری اسلامی ایران به عنوان سفیر اتریش عازم وین شد. دفتر اروپایی سازمان‌ملل‌متحد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سازمان بین‌المللی مقابله با جرم و مواد مخدر، سازمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای، سازمان‌ملل‌متحد برای توسعه صنعتی (یونیدو)، اوپک، صندوق اوپک و کمیته فضای ماورای جو ملل متحد از جمله سازمان‌های بین‌المللی هستند که در وین مستقر بوده و نمایندگی کشورمان نزد آن‌ها، برعهده سفیر و نماینده دائم است. در اسفندماه رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند مقامات این کشور به موجب سفارش سازمان «سی‌تی‌بی‌تی» مجوز صدور تجهیزات شبکه‌ای و ماهواره‌ای را که در نظارت هسته‌ای کاربرد دارد به ایران صادر کرده‌اند. این گزارش مدعی شده بود، سازمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای که به «سی‌تی‌بی‌تی» مشهور است یک سایت در تهران و دو سایت درکرمان و شوشتر دارد و در حال راه‌اندازی سه سایت دیگر در ایران است؛ که البته در همان زمان این ادعا از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه تکذیب شد. حساسیت‌ها به این گزارش زمانی بیشتر شد که در اواخر مرداد ماه آقای علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی با لاسینا زربو، دبیر اجرایی معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای دیداری داشت که این دیدار در داخل کشور رسانه‌ای نشد. اما زربو در توییتی به این دیدار اشاره و درباره مذاکراتش با صالحی نوشت که «درباره تکمیل سیستم نظارت بین‌المللی با او صحبت کرده است. »حال برای اطلاع از آخرین وضعیت ایران در معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای که یکی از سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین است با آقای غریب‌آبادی به گفتگو نشسته‌ایم. آخرین وضعیت اجرایی معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای چیست؟ معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای در تاریخ ۱۰‌سپتامبر‌۱۹۹۶ توسط مجمع عمومی سازمان‌ملل‌متحد تصویب شد و در ۲۴‌سپتامبر‌۱۹۹۶ نیز برای امضا توسط کشور‌ها مفتوح شد. تاکنون ۱۸۴‌کشور، معاهده را امضاء و ۱۶۷‌کشور نیز آن را تصویب کرده‌اند. برای اینکه این معاهده لازم‌الاجرا شود، ۴۴‌کشور فهرست شده در ضمیمه دو معاهده باید آن را تصویب کنند. از این میان، چین، آمریکا، ایران، مصر، رژیم صهیونیستی، کره‌شمالی، هند و پاکستان معاهده را تصویب نکرده‌اند، و لذا چشم‌انداز روشن و نزدیکی برای لازم‌الاجرایی معاهده وجود ندارد. وضعیت و جایگاه ایستگاه‌ها و سازوکار‌های پیش‌بینی شده ذیل معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای چیست؟ گفته می‌شود در سراسر جهان فقط ۱۳‌ایستگاه نصب شده که دو مورد آن در ایران است. ماده دو معاهده، ایجاد یک سازمان برای تحقق اهداف معاهده، تضمین اجرای معاهده و ایجاد چارچوب تعامل اعضاء را پیش‌بینی کرده است. با توجه به گستردگی فعالیت‌های سازمان مذکور، کشور‌هایی که معاهده را امضا کرده بودند تصمیم گرفتند که یک سازوکار موقتی برای آماده‌سازی ترتیبات اجرای معاهده به‌ویژه سیستم راستی‌آزمایی پیچیده آن که باید کل کره زمین را تحت سیستم نظارت قرار دهد، ایجاد کنند. بر این اساس، کمیسیون مقدماتی سازمان معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای در نوامبر‌۱۹۹۶ بر اساس قطعنامه با ۵۰‌کشور امضا‌کننده معاهده ایجاد شد و در وین، پایتخت اتریش، استقرار یافت. در واقع، این یک سازمان موقتی برای ایجاد رژیم راستی‌آزمایی معاهده و آماده‌سازی برای اجرایی شدن معاهده است. پس از اجرایی شدن معاهده، تمامی امکانات و ساختار‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری این سازوکار در اختیار سازمان آتی قرار خواهد گرفت. دبیرخانه موقت فنی کمیسیون با بودجه سالانه حدود ۱۳۰‌میلیون دلار و با ۲۰۰‌نفر کارمند، به انجام وظایف محوله می‌پردازد که شامل نصب و راه‌اندازی ایستگاه‌های سیستم نظارت بین‌المللی و آزمایشگاه‌های رادیونیوکلاید در سراسر جهان، ایجاد مرکز بین‌المللی اطلاعات جهت دریافت، پردازش و توزیع اطلاعات گرد‌آوری شده توسط سیستم نظارت بین‌المللی و نیز آماده‌سازی رژیم بازرسی از محل است. تاکنون از مجموع ۳۲۱ ایستگاه و ۱۶ آزمایشگاه رادیونیوکلاید پیش‌بینی شده برای سامانه نظارت بین‌المللی، ۲۹۶ ایستگاه نصب و تأیید، ۱۰‌ایستگاه نصب و در انتظار تأیید، ۶‌ایستگاه در حال نصب و ۲۵ ایستگاه نیز در دست برنامه‌ریزی برای نصب‌اند. لازم به ذکر است که در این میان ۴۲‌مورد از ایستگاه‌ها در آمریکا، ۳۶‌مورد در روسیه، ۱۴ مورد در چین، ۱۶ مورد در انگلیس، ۲۱ مورد در فرانسه و‌... قرار دارند که تقریباً همگی تکمیل و راه‌اندازی شده‌اند و داده‌ها و اطلاعات مربوطه را نیز به مرکز بین‌المللی داده‌ها در وین ارسال می‌کنند. براساس قطعنامه تأسیسی، کمیسیون مقدماتی معاهده با توجه به وظایفی که بر عهده آن گذاشته شده است، از جایگاه یک سازمان مستقل بین‌المللی برخوردار است. این سازمان با اعضا و بودجه خاص خود از سال ۲۰۰۰ دارای موافقتنامه با سازمان‌ملل‌متحد است که متضمن چارچوبی برای همکاری میان این دو سازمان است. با توجه به اجرایی نشدن معاهده، کمیسیون مقدماتی هیچ وظیفه‌ای برای راستی‌آزمایی تعهدات کشور‌ها بر اساس معاهده ندارد و صرفاً سازمانی موقتی برای آماده‌سازی شرایط پیش از زمان اجرایی شدن معاهده است. وضعیت جمهوری اسلامی ایران در قبال معاهده و کمیسیون مقدماتی معاهده به چه صورت است؟ ایران صرفاً معاهده را امضاء کرده، اما تصویب نکرده است. سیاست اصولی کشور درخصوص معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای، سازوکار‌ها و ایستگاه‌های مرتبط با آن کاملاً مشخص بوده و تغییری نکرده است و تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط نیز بر آن اساس حرکت می‌کنند. در همین راستا، از همان ابتدای شکل‌گیری کمیسیون مقدماتی معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای، یک کمیته تخصصی داخلی تحت نظارت دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی و با مدیریت وزارت امور خارجه تشکیل شده است که متشکل از نمایندگان تام‌الاختیار تمامی نهاد‌های ذی‌ربط تخصصی داخلی است. اعضای کمیته در تمامی نشست‌های کمیسیون و ارکان فرعی آن حضور فعالی دارند تا از شکل‌گیری اسناد و روند‌های بین‌المللی مغایر با منافع ملی، جلوگیری شود. وضعیت جمهوری اسلامی ایران در قبال نصب و راه‌اندازی ایستگاه‌های مطرح در ارتباط با معاهده مذکور چیست؟ براساس متن معاهده مزبور، پنج ایستگاه به شرح ذیل نیز باید در ایران نصب و راه‌اندازی شود:- یک ایستگاه اصلی لرزه‌ای در تهران- دو ایستگاه کمکی لرزه‌ای در کرمان و شوشتر- یک ایستگاه رادیونوکلاید با یک سیستم گاز‌های نادر در تهران- یک ایستگاه فروصوت در تهراناز مجموع این ایستگاه‌ها، فقط یک ایستگاه اصلی (تهران) و دو ایستگاه کمکی لرزه‌ای (کرمان و شوشتر) در همان سال‌های اولیه نصب شده و ایستگاه اصلی لرزه‌ای در تهران مورد تأیید نیز قرار گرفته، اما از سال‌۲۰۰۶ به بعد هیچ یک این ایستگاه‌ها فعالیتی نداشته و به مرکز داده‌های بین‌المللی در وین، داده و اطلاعاتی ارسال نمی‌کنند. بنابراین، آنچه گاهاً درخصوص ارسال تجهیزات از سوی دبیرخانه فنی موقت معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای یا با مجوز آمریکا و همچنین وضعیت ایستگاه‌ها در ایران منتشر می‌شود، از اساس کذب است، چرا که هیچ ایستگاهی در ایران فعال نیست و تغییری در سیاست‌های اصولی کشور نیز در این رابطه ایجاد نشده است. محتوا یا محور‌های مذاکره اخیر رییس سازمان انرژی اتمی ایران با لاسینا زربو، دبیر اجرایی معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای، چه بوده است؟ گفته شده درخصوص تکمیل سیستم نظارت بین‌المللی نیز صحبت شده است. هر ساله به هنگام برگزاری کنفرانس سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دبیرخانه فنی موقت کمیسیون مقدماتی معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای نیز با اغتنام از فرصت حضور هیات‌های عالی‌رتبه، از روسای هیات‌ها برای بازدید از مرکز داده‌های بین‌المللی این سازمان دعوت می‌کند. در این چارچوب، امسال از دکتر صالحی نیز دعوت به‌عمل آمد تا از مرکز بین‌المللی داده‌ها بازدید کند. این بازدید، یک بازدید عادی بود و هیچ جلسه‌ای نیز برگزار نشد و صحبتی نیز درخصوص ایران و سی‌تی‌بی‌تی نشد. آخرین وضعیت ایستگاه‌های نظارتی در سطح جهان و ارسال داده‌های آن‌ها به وین، در این بازدید توجیهی تشریح شد و کوچک‌ترین اشاره‌ای نیز به وضعیت ایران به میان نیامد. ارتباط بین برجام و معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای چیست؟ گفته می‌شود بخش‌های زیادی از نظام پادمانی سی‌تی‌بی‌تی، عملاً در توافق پادمانی بین ایران و آژانس زیر بخش فنی توافقات برجامی اعمال شده است. برجام توسط گروه ۱+۵ مذاکره شد و راستی‌آزمایی برخی از بخش‌های آن، توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محول شده است. اولاً، معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای هنوز اجرایی نشده است، بنابراین، تا زمانی که لازم‌الاجراء نشود، سازوکاری به‌عنوان نظام پادمانی ندارد و آنچه تاکنون کمیسیون مقدماتی در حال انجام آن است، کسب آمادگی برای زمان اجرایی شدن معاهده است. ثانیاً، نظام پادمانی آژانس مستقل است که نشأت گرفته از اساسنامه آژانس، موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی است. اینکه گفته شود بخشی از وظایف تأسیسی معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای توسط آژانس پیگیری شود، از اساس غلط است و هیچ مبنایی هم ندارد.