تعهدات پیچیده و سه جانبه مسکو: امنیت اسرائیل را تضمین می‌کنیم/ با ایران همکاری می‌کنیم، اما به غرب متعهدیم! / با خروج ایران از جولان هم ایران را راضی کرد هم غرب و اسرائیل را/ روسیه در چانه زنی پیرامون مسائل خاورمیانه به استادی رسیده است!

سرویس ترجمه فردا؛ طاها ربانی: اندکی مانده به اجلاس هلسینکی، که با حضور رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، و همتای روسی‌اش، ولادیمیر پوتین، برگزار شد، مسکو دست به اقداماتی در قبال وضعیت سوریه زد که هدف از آن‌ها اطمینان‌بخشی به متحدان و برآورده‌کردن تضمیناتی بود که به یکدیگر داده‌اند. در همین زمینه، فرستاده‌ی مخصوص پوتین در امور سوریه، الکساندر لاورنتیف، برای دیدار با بعضی از چهره‌های شورای عالی امنیت ملی ایران، از جمله معاون دبیر این شورا، سعید ایروانی، در نوزدهم جولای به تهران رفت. در دیداری که بیش از دو ساعت طول کشید، فرستاده‌ی روسیه همکاران ایرانی خود را در جریان نتایج اجلاس هلسینکی در مورد وضعیت سوریه قرار داد و از دورنمای هماهنگی‌های بیشتر درباره‌ی فعالیت‌ها در این کشور با یکدیگر بحث کردند.

لاورنتیف قبل از دیدار از ایران، در شانزدهم جولای، گفته بود: «هیچ نیروی ایرانی‌ای در جنوب سوریه نیست و هیچ‌وقت هم نبوده است.» بااین‌حال، او از جواب به این سوال که آیا هیچ مشاور ایرانی‌ای در آن منطقه وجود دارد یا نه سر باز زد. سه روز بعد، سفیر روسیه در سوریه، الکساندر کینشاک، در این قضیه پاسخ دقیق‌تری داد و گفت: «هیچ واحد مسلح طرفدار ایران در جنوب سوریه وجود ندارد.»اینکه روسیه، بعد از دیدار پوتین با ترامپ و در میانه‌ی مذاکرات برای رفع نگرانی‌های امنیتی اسرائیل، سراغ ایران می‌رود قسمتی از رویکرد «ارزیابی و توازن» روسیه در معادله‌ی پیچیده‌ی سوریه است.

پیش از دیدار هلسینکی، انتظار می‌رفت که روسیه سه چیز را برآورده سازد: امنیت اسرائیل را در برابر آن چیزی تضمین کند که نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، حضور روبه‌رشد ایرانی‌ها در مرز اسرائیل و سوریه می‌داند، نفوذ ایران را در بقیه‌ی سوریه مهار کند، و فضا را برای دادن یک نوعی از تعهد به ایالات متحده و دولت‌های اروپاییِ ذی‌نفع باز بگذارد. همه‌ی این کار‌ها برای اطمینان‌بخشی به آمریکا است تا نظامیانش را از سوریه خارج بیرون بکشد.

بنابراین، مقصود از بیانیه‌ها و اقدامات مقامات روسی در چند روز پس از دیدار‌های هلسینکی فرستادن این علامت بود که مسکو در حال انجام تعهداتی است که، طبق شواهد، به هرکدام از طرف‌ها قول‌شان را داده: امنیت برای اسرائیل، همکاری با ایران، و تعهد به غرب.

بنابراین، روسیه با سرعتی ثابت به سمت پیاده‌سازی تدریجی چشم‌انداز خودش برای بلندی‌های جولان می‌رود، و درعین‌حال، به ایران این پیام را می‌رساند که اگر سیاست روسیه در قبال بلندی‌های جولان با عواقب یک جنگ بزرگتر در منطقه مقایسه شود، جمهوری اسلامی می‌بیند که این کار کمترین ضرر را برایش در پی خواهد داشت.

مسکو همچنین به‌دنبال این است که تهران را متقاعد کند که پیشنهادش در رابطه با بلندی‌های جولان به‌معنای اولویت‌دادن اسرائیل بر ایران نیست، و همکاری میان ایران و روسیه را علیه گروه‌هایی که هر دو تروریستی می‌دانند تضعیف نمی‌کند؛ و آنچه از میان خطوط می‌توان خواند این است که مسکو به دولت ترامپ این علامت را می‌فرستد که قادر است امنیت اسرائیل را نسبت به آن‌چه ترامپ و نتانیاهو بزرگترین تهدید می‌بینند تضمین کند.

قابل فهم است که ایران به لاس‌زدن‌های روسیه با اسرائیل و آمریکا حساس باشد. بااین‌حال، در این موقعیت خاص، گزینه‌های این کشور محدود است: یا باید با چشم‌اندازی که مسکو پیشنهاد می‌دهد موافقت کند (نهایتاً با چند اصلاحیه) یا اینکه آن را کناری بنهد و با افزایش تنش‌های نظامی به‌علاوه‌ی تحریم‌ها و فشار‌های داخلی مواجه شود.

مسیر دیگری که پوتین در هلسینکی به آن اشاره کرد آمادگی روسیه برای هماهنگی میان فرایند صلح آستانه و فعالیت‌های «گروه‌های کوچک» است.

همزمان، مقدمات دیداری میان سران روسیه، ایران، و ترکیه در حال فراهم‌شدن است. مشاور سیاست خارجی پوتین، یوری یوشاکف، گفته است هنوز تاریخ دقیق این دیدار مشخص نشده، اما منابع دیپلماتیک می‌گویند که این اجلاس سه‌جانبه به‌احتمال زیاد در پایان تابستان یا اوایل پاییز برگزار خواهد شد. این سومین دیدار میان پوتین، رئیس‌جمهور ایران حسن روحانی، و رئیس‌جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان است. اولین بار این سه نفر در نوامبر ۲۰۱۷ در سوچی دیدار کردند و دیدار دیگری هم در آوریل در آنکارا داشتند.

آخرین نکته اینکه، پوتین در هلسینکی نشانه‌هایی از آمادگی مسکو برای همکاری با دولت‌های منطقه‌ای و غربی بر سر اقدامات انسان‌دوستانه بروز داد. مسکو، به‌عنوان بخشی از تلاش‌های هجدهم جولای، اعلام کرد که مرکزی برای پذیرش، تقسیم، و سکونت مهاجران بنیاد نهاده است.

مسکو، با آگاهی از اینکه اگر دولت اسد تنها تصمیم‌گیرنده در این فرایند باشد احتمال به‌وجودآمدن پیچیدگی‌هایی وجود دارد، به‌دنبال این است که هم قدرت اسد را در این فرایند محدود کند و هم در عمل وضعیتی ایجاد کند که دیگر مشارکت‌کنندگان احتمالی بتوانند حضور داشته باشند و بر سر شرایط مشارکت خود چانه بزنند. روسیه، بعد از سه سال حضور در خاورمیانه، در بعضی از توانایی‌های چانه‌زنی «شرقی» خود به کمال استادی رسیده است.

*المانیتور