استقبال از عضویت ایران در پیمان شانگهای

روزنامه جوان: «شرق» تا قبل از آشنایی و تا برقراری روابط گسترده اقتصادی و نظامی بین ایران و غرب در دوران صفویه، جایگاهی اساسی در زندگی و اقتصاد ایرانیان داشت. بااین‌حال تفوق غرب بر دنیا به‌خصوص با شکست ایران از روسیه تزاری عملاً شرق را از عرصه سیاسی و اقتصادی ایران محو کرد. حالا با گذشت صد‌ها سال شرق دوباره به محوریت چین و روسیه به عرصه جهانی بازگشته است. ایران هم که در این میان به دلیل مواضع مستقل خود در عرصه جهانی و مخالفت با سیطره امریکا و همچنین پرونده هسته‌ای خود به شدت از سوی غرب با فشار‌های تحریمی روبه‌رو است، به دنبال متحدی قابل اطمینان می‌گردد. در این میان برجام هم که به فرجام خود نزدیک می‌شود و امریکا به بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه خود علیه ایران نزدیک می‌شود، نگاه به شرق به‌خصوص در حوزه همکاری اقتصادی بار دیگر در دستور کار دولت روحانی قرار گرفته است. چرا شرق؟ نگاه به شرق در تاریخ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران چندان قدیمی نیست. در حقیقت ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بنا بر سیاست نه شرقی و نه غربی خود و در دوری از مارکسیسم و لیبرالیسم، هیچ‌گاه به صورت جدی به دو ابرقدرت جهانی تکیه نکرد. با این حال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تغییر عرصه جهانی و همچنین تبدیل شدن چین به یک قدرت اقتصادی زمینه همکاری قدرتمند ایران و شرق فراهم شده است. حتی تا پیش از آغاز تحریم‌های هسته‌ای نیز بازار اصلی نفت و فرآورده‌های پتروشیمی ایران به سمت شرق و چین تغییر جهت داده بود. هم اکنون نیز هند، چین و ژاپن بزرگ‌ترین خریداران نفتی ایران هستند. در کنار این با شدت گرفتن تحریم‌های نظامی غرب علیه ایران، روسیه و چین تنها کشور‌های صاحب تکنولوژی بودند که حاضر به گسترش همکاری‌های نظامی با نیرو‌های مسلح ایران شدند. البته پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و امضای برجام برخی محافل داخلی در ایران به سرعت برقراری دوباره همکاری‌های اقتصادی ایران و غرب را کلید زدند، اما گذشت زمان نشان داد که غرب و به‌خصوص اروپا نه می‌خواهد و نه می‌تواند یک همکاری با ثبات با ایران داشته باشد. آغاز همکاری مشترک ایران و روسیه برای سرکوب تروریست‌ها در سوریه نیز زمینه را برای از بین بردن برخی سوءظن‌های گذشته فراهم کرد. دو سفر ولادیمیر پوتین به ایران در چهار سال گذشته و دیدار با مقامات عالی‌رتبه ایرانی از جمله مقام معظم رهبری نشان داد که ایران می‌تواند در زمره متحدان روسیه قرار بگیرد. تأکید پوتین بر پشت نکردن به دوستان روسیه در جریان دیدار خود با مقام معظم رهبری در تهران نشانه‌ای روشن از تلاش روسیه برای ایجاد اطمینان در ایران بوده است. تأکید مقام معظم رهبری بر همکاری ایران با منطقه شرق نشانه‌ای مهم در خصوص آینده جهت‌گیری بزرگ‌ترین کشور جنوب شرق آسیا در سیاست خارجی خود است. به‌خصوص که هم اکنون نهایت بی اطمینانی به غرب و امریکا در ایران وجود دارد. سازمان شانگهای، چارچوب ایران برای گسترش همکاری با شرق در این میان توسعه همکاری بین ایران و شرق نیاز به یک چارچوب جدی و بین‌المللی دارد. به نظر می‌رسد که ایران سازمان همکاری‌های شانگ‌های را برای توسعه همکاری خود انتخاب کرده است. این پیمان در حقیقت برای مقابله با گسترش خطر تروریسم در منطقه آسیای میانه در اوایل دهه ۹۰ ایجاد شد. پیمانی که در ابتدا تنها روسیه و کشور‌های آسیای میانه در آن عضویت داشتند. با این حال این سازمان به سرعت با پیوستن سایر کشور‌ها از جمله چین تقویت و زمانی قدرت آن آشکار شد که اعضای آن امریکا را وادار به خروج از ازبکستان و تخلیه پایگاه نظامی خود در این کشور کردند. حالا سازمان شانگ‌های نه تنها یک سازمان نظامی بلکه یک نهاد اقتصادی است که دو قدرت اصلی شرق یعنی چین و روسیه در آن عضویت دارند و برخی کارشناسان از آن به عنوان ناتوی شرق نام می‌برند. ایران از حدود ۱۰ سال پیش به دنبال عضویت کامل در این سازمان است، با این حال تاکنون این عضویت ناظر به عضویت دائمی تبدیل نشده است. شاید برخی سیاست‌های متغیر از سوی دولت پس از روی کار آمدن روحانی در این تغییر بی‌تأثیر نبوده باشد. در هر صورت حالا روحانی برای شرکت در اجلاس سران این سازمان رفته است تا همکاری چین و روسیه را برای مقابله با پیمان‌شکنی امریکایی‌ها جلب کند. از نکاتی که در این سفر به عنوان دستور کار اصلی آن مطرح می‌شود، تصویب عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگ‌های است. اقدامی که در راستای حمایت از ایران در مقابل تحریم‌های یکجانبه امریکا انجام می‌شود. چشم‌انداز مناسب توسعه همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه انرژی و دفاعی روحانی در مدت زمان حضور خود در چین و حضور در اجلاس سران پیمان شانگ‌های دو دیدار بسیار مهم در دستور کار قرار داد. دیدار اول او با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و شی جی پینگ رئیس جمهور چین و شام کاری با وی است. دیدار روحانی با پوتین روز گذشته انجام شد و مهم‌ترین محور آن مقابله با یکجانبه گرایی امریکایی‌ها به‌خصوص در موضوع برجام بود. رئیس جمهور در این دیدار با اشاره به نقش مهم روسیه در توافقنامه برجام، تصریح کرد: ایران طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعهداتش در چارچوب برجام عمل کرده و بعد از خروج یکجانبه و غیرقانونی امریکا، مسکو نقش مهمی در استحکام برجام و اجرای تعهدات طرفه‌ای مقابل دارد. روحانی، تداوم روابط و همکاری‌های چندجانبه ایران و روسیه در حوزه امنیت و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای را حائز اهمیت برشمرد و گفت: همکاری ایران و روسیه در مبارزه با داعش و سایر گروه‌های تروریستی در منطقه مؤثر و نتیجه‌بخش بوده است و این همکاری‌ها ادامه خواهد یافت. رئیس جمهور روسیه نیز در این دیدار با تأکید بر اینکه مسکو به همکاری با ایران در حوزه‌های اقتصادی، سواپ انرژی و دفاعی ادامه خواهد داد، روابط دو کشور را در همه عرصه‌های مورد توافق رو به توسعه خواند و اظهار داشت: چشم‌انداز خوبی در همکاری‌های دو کشور در همه عرصه‌ها و از جمله اقتصادی وجود دارد. ولادیمیر پوتین با بیان اینکه کمیسیون مشترک همکاری‌ها در همه جهت مقدمات نشست آتی را برنامه‌ریزی می‌کند، علاقه‌مندی مسکو به مشارکت در پروژه ترانزیتی کریدور شمال - جنوب را مورد تأکید قرار داد و افزود: مسکو همچنین از عضویت و دائمی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا حمایت می‌کند. وی در ادامه خروج امریکا از برجام را اقدامی یکجانبه و غیرقانونی برشمرد و تأکید کرد: مسکو به گفتگو با سایر طرف‌ها برای حمایت از برجام ادامه می‌دهد. رئیس جمهور روسیه همچنین به موضوع عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگ‌های اشاره کرد و گفت: ایران سال‌ها به عنوان عضو ناظر مشارکت خوبی در سازمان همکاری شانگ‌های داشته و موضع روسیه حمایت از عضویت کامل تهران در این سازمان است. همکاری‌های اقتصادی و تضمین خرید نفت نیز از جمله مهم‌ترین محور‌های دیدار روحانی و شی جی پینگ رئیس جمهور چین است. ایران امیدوار است که بتواند با کمک بزرگ‌ترین اقتصاد شرق تا حدودی موج ضربه تحریم‌ها را بگیرد. دیدار با رؤسای جمهور پاکستان و افغانستان البته روحانی در این میان با رؤسای جمهور افغانستان و پاکستان از اعضای دائمی شانگ‌های نیز دیدار کرد. روحانی در دیدار با اشرف غنی، افغانستان امن و باثبات را لازمه امنیت و توسعه منطقه دانست و با تأکید بر اینکه تهران همواره حامی صلح و ثبات در افغانستان است، اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران برای کمک به استقرار و پایداری صلح و مبارزه با تروریسم در افغانستان آماده است و از هیچ تلاشی دریغ نخواهد کرد. همچنین رئیس جمهور در دیدار با رئیس جمهور پاکستان با ابراز خرسندی از روابط رو به گسترش ایران و پاکستان به عنوان دو کشور دوست و برادر، تأکید کرد که تهران از توسعه همه‌جانبه روابط با اسلام‌آباد استقبال می‌کند و باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های گسترده، سطح روابط و همکاری‌های دو کشور را به‌ویژه در حوزه اقتصادی، بیش از پیش ارتقا داد.