سرویس سیاسی فردا: انتخابات ریاستجمهوری ۹۶ در ایران، بیش از هر زمان دیگری پای نظرسنجی و تحلیل نتایج آن را به فضای رسانهای و شبکههای اجتماعی باز کرد. در این انتخابات، در کنار نظرسنجیهای همیشگی وزارتخانهها، سازمانهای مختلف و ستادهای کاندیداها که معمولا نتایج آن در اختیار عموم قرار نمیگیرد، موسسه افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) برای نخستینبار اقدام به انتشار نتایج نظرسنجیهای خود پیش از روز رأیگیری کرد که روند آنها و نتایج نهایی، از انطباق نزدیک با آرای مردم حکایت دارد. «محمد آقاسی»، رئیس ایسپا در گفتوگو با «شهروند» و در تحلیل نمودارهای نظرسنجی از قدرتمند شدن افکار عمومی در ایران سخن میگوید. بخشی از این گفتگو را در ادامه می خوانید:
در ارتباط با انتخابات ۹۶، از چه زمانی شروع به نظرسنجی کردید؟ شیوه و جامعه آماری به چه شکل بود؟
از یکسال قبل شروع کردیم و بهطور جدی کارهای انتخاباتی را انجام دادیم. ماحصل این کار در سال گذشته، گردآوری اطلاعات در ۱۰ نقطه زمانی پیرامون انتخابات بوده است و در کنار سنجش میزان مشارکت، گزینه انتخابیشان را هم سنجیدیم. از فروردین ۹۶ که دیگر فضای انتخابات جدیتر شد و کاندیداها مشخص شدند تا زمان برگزاری انتخابات، ۱۲ موج نظرسنجی را انجام دادیم که از این موجها، ۶ موج تلفنی، یک موج حضوری در تهران و ۵ موج دیگر هم ملی بوده است. برای نخستینبار ایسپا در پنجشنبه قبل از انتخابات هم نظرسنجی تلفنی انجام داد و در آن نظرسنجی هم دادهها نزدیک به آخرین موج میدانی بود.
نتیجه این نظرسنجی آخر، چه زمانی منتشر شد؟ اصلا منتشر شد؟
آن دادهها را ما منتشر نکردیم. اگر حرفهای نگاه کنیم، جامعه ما اعم از مردم، مسئولان و حتی اصحاب رسانه آمادگی این را نداشتند که ما این اعداد و ارقام را منتشر کنیم، چون نخستینبار بود که این اتفاق رخ میداد. از اینرو، خطای تحلیل و خطای فهم نظرسنجی احتمالا بالا ميرفت، کما اینکه تجربه انتشار، این موضوع را به ما نشان داده است؛ مثلا بعضی کاندیداها را با هم جمع و تفریق میکردند و تحلیل کاملی از نظرسنجی نداشتند و به خاطر همین خطا ایجاد میشد. ما اینجا یک احتیاط حرفهای و نه از نوع و جنس عافیتطلبی یا مدیریتی کردیم. اگر دادههای روز آخر را منتشر میکردیم، ممکن بود بر ذهن مردم تاثیرگذار باشد؛ مثلا اینکه کسی بگوید حالا که این تعداد افراد شرکت میکنند، چرا من دیگر شرکت کنم. یا عدهای بگویند کاندیدای ما پیروز است و برویم شادی کنیم؛ شادی زودهنگام. آخرین استخراج نتایج ایسپا به چهارشنبهشب قبل از انتخابات برمیگشت که باز اعداد و رقم کاندیداها را منتشر نکردیم. البته انتشار رسانهای نبود. ما یک توزیع بسیار گسترده برای مسئولان، رسانهها و ستادهای کاندیداها و حتی اصحاب علوم اجتماعی داشتیم. یعنی چهارشنبهشب و پنجشنبه
صبح. خب دیگر با حضور شبکههای اجتماعی، فضای اجتماعی بسیار شیشهای شده است و پس از این توزیع گسترده، برخی از دادههای مهم آخرین نظرسنجی در شبکههای اجتماعی منتشر شد و ما در برابر آزمون بزرگ افکار عمومی قرار گرفتیم. خبرنگار فرانس ۲۴ عربی، ظهر و عصر جمعه، با استناد به نتایج نظرسنجی ایسپا نتیجه انتخابات را پیشبینی و به صورت رسمی اعلام کرد.
تاریخ انتشار نظرسنجیها، نوع سوالات و ... میتواند بر نتیجه انتخابات تاثیرگذار باشد. ایسپا تا چه اندازه مستقل عمل کرده و شفافیت کار شما به چه شکل بوده است؟
ما چندین محک خوردیم و نشانههای استقلال ما را بیشتر روشن کرد. محک اول اینکه برای نخستینبار دادههای نظرسنجی را منتشر کردیم که این شجاعت انتشار خودش یک محک است. محک دوم اینکه ما از طرف دو طیف تندروی اصلاحطلبان و اصولگرایان مورد هجمه واقع شدیم. به ازای هر دادهای که منتشر میکردیم به ما هجمه میکردند و ما در آن سه، چهار هفته مورد هجمه افراطیهای هر دو گروه بودیم، اما برترین و مهمترین نشانه استقلال ما همین صحت نتایج ایسپا بوده است. اگر ما وابسته به گروه، جناج یا حزبی بودیم قاعدتا نمیتوانستیم اینقدر دقیق نتایج را تخمین بزنیم. ما در جهاد دانشگاهی فرای جریانات سیاسی کار میکنیم و افتخار میکنیم که از مردم ایران مستقل نیستیم.
سیاست کلی شما در زمینه انتشار نظرسنجیها به چه شکل است؟
انتشار برای مسئولان، اصحاب رسانه و روسای ستادها و اساتید علوم اجتماعی به دلیل این بود که بگوییم آخرین کار ما این است و با نتایج واقعی محک بزنید. سیاست ما نقد و رد جدی عملکرد آرشیوی مراکز نظرسنجی است؛ ما اصلا قبول نداریم که نظرسنجی شود و در آرشیو قرار داده شود. دو خط جدی را ما همیشه دنبال کردیم: اول توزیع گسترده گزارشها برای مسئولان، رسانهها و اساتید علوم اجتماعی و دوم مردم. این دو خط را ما به صورت جدی دنبال خواهیم کرد.
در یکسال گذشته که نظرسنجی با موضوع انتخابات انجام میدادید، چقدر مستقل بودید و آیا فشاری از جانب ستاد تبلیغاتی کاندیداها یا نهادهای خاص به شما وارد شده است؟
ابداً هیچ فشاری نبوده است. کاملا اختیار به عهده ما بود و تحت قیمومیت هیچکس نیستیم. ما طبق اصول جهاد دانشگاهی عمل میکنیم. در تمام این مدت حتی یک تماس مبنی بر فشار، تطمیع یا تهدید نبوده است و البته این مبتنی بر فرهنگ جهادی است و به این روحیه ما را میشناسند.
به نظر میآید ایسپا معتبرترین مرکز نظرسنجی در ایران است که امکان دستیابی مردم به نتایج آن وجود دارد. نتایج شما درباره انتخابات گذشته مثل ۸۸ چه میگوید؟
ما هم در سال ۸۴، هم در سال ۸۸ و هم ۹۲، نظرسنجی درباره انتخابات ریاستجمهوری داشتیم. در هر سه انتخابات هم پیشبینی ایسپا نزدیک به واقعیت بود اما چرا سر زبانها نیفتاد و توجهها را جلب نکرد؟ دلیل اصلی آن نبود فضای انتشار نتایج بود. البته علاوه بر سیاست توزیع گسترده که توضیح دادم، بعد از انتخابات، دادههای نظرسنجی در نشستهای مختلف یا کتاب و مقالات منتشر شده است. درحال انتشار کتابی تحت عنوان «رفتار انتخاباتی مردم ایران» هستیم که ظرف سه هفته آینده منتشر خواهد شد. در آنجا هم اشاره خواهیم کرد که در گذشته چه اتفاقاتی رخ داده است. نکته دیگر هم اینکه در سال ۸۴، نخستینبار بود که بهطور جدی یک مرکز مستقل، نظرسنجی انتخاباتی انجام داده و احتیاط آن موقع به ازای یک تجربه کم بوده چرا که ایسپا آن موقع چهارساله بود. ما الان ایسپای جوانی داریم. جسارت و شهامت کنونی ایسپا بیشتر شده و شرایط فرهنگی کشور هم تفاوت کرده است؛ مردم ما نسبت به قبل آگاهتر شدهاند. شرایط سیاسی - اجتماعی تغییر کرده و آزادیهای بیشتری را ما الان احساس میکنیم. همه اینها سرجمع باعث شده که یک داده منتشر شود یا نشود. اما این نبوده که با واقعیت فاصله
جدی داشته باشیم. در همه این سالها ایسپا واقعیت را به خوبی تخمین زده است.
۱۵سالی که ایسپا نظرسنجی انجام میدهد، میتوان براساس نتایج این نمودارها درباره افکار عمومی ایرانیان و روند تغییر و تحول آن به جمعبندی رسید یا تحلیل ارایه داد؟
الان با قاطعیت بیشتری از قبل میتوان گفت که افکار عمومی در ایران قابل سنجش است. یک نظریه خیلی جدی وجود داشت که مردم ایران قابل پیشبینی نیستند و کنشهای مردم ایران هیجانی و احساساتی است یا گفته میشد که مردم ایران پیچیده و متفاوت از سایر مردمان هستند، اما امروزه با این کاری که نظرسنجیها میکنند، میتوانیم بگوییم که مردم ایران کاملا قابل پیشبینی هستند و افکار عمومی ایرانیان سنجشپذیر است که در سالهای اخیر این اتفاق افتاده و درسال ۹۶ هم با قاطعیت بیشتری اثبات شده است، اما اینکه افکار عمومی چطور باید شناخته شود، فقط از طریق نظرسنجی نیست و حول محور آن باید مواردی دیگر را نیز در نظر داشت. افکار عمومی فرآیند پیچیده ارتباطی متضمن روابط بین فردی از یکسو و مکانیسمهای رسانهای از سوی دیگر است. افکارعمومی فرآیند زایش، شکلگیری و ساختبندی اجتماعی را مطرح میکند. مطلب مهم دیگر اینکه افکار عمومی در ایران قدرتمند شده است.
درجامعهای که کاندیداهای نهایی یکماه قبل از انتخابات قطعی میشوند، نظرسنجی کجای کار قرار میگیرد و روند نظرسنجی اصلا معنا میدهد؟
مراکز افکارسنجی سناریوهای محتمل را درنظر میگیرد. مثلا از یکسال قبل جریانها و افراد موثری که ممکن است در انتخابات حضور داشته باشند را به سنجش میگذاریم و اگر یکی از آنها به هر دلیلی وارد صحنه نشود، آن آدمها کنار میروند ولی روند ما از بین نميرود. به همین دلیل میگوییم مطالعه روند نظرسنجيها بسیار مهمتر از یک یا دو نظرسنجی آخر است. نکته مهم مورد تأکید من این است که افکار عمومی در ایران با گفتمان رسانهای متفاوت است و فهم آن هم متفاوت از فهم گفتمان رسانهای است.
دیدگاه تان را بنویسید