شورای نگهبان در خط مقدم شفافیت

سرویس سیاسی فردا؛ محمدرضا علیزاده: شورای نگهبان قانون اساسی یکی از مهمترین ارکان جمهوری اسلامی است که وظایف گوناگون و بسیار مهمی نظیر تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی، تفسیر قانون اساسی و نظارت بر انتخابات را بر عهده دارد. نهادهایی با وظایف مشابه تقریبا در تمام کشورهای جهان با عناوین مختلفی چون مجلس سنا، مجلس اعیان، دادگاه قانون اساسی یا کمیسیون برگزاری انتخابات وجود دارد. همانگونه که از وظایف این نهاد برمی‌آید، شورای نگهبان باید نهادی فرا قوه‌ای و فرا جناحی باشد تا بتواند به ماموریت‌های خود به درستی عمل کند. ظاهرا تدوین‌‌کنندگان پیش‌نویس قانون اساسی نیز به این مسئله توجه داشته اند، چنان که در فصل دهم این پیش‌نویس عنوان «شورای نگهبان قانون اساسی» را برای آن برگزیده و با ساز و کاری که برای نحوه انتخاب اعضای این شورا ترتیب داده اند، عملا زمینه استقلال این شورا از جناح های سیاسی و قوای سه گانه فراهم نموده اند. لذا شورای محترم نگهبان در ادوار مختلف خود قطعا نهادی غیر جناحی بوده و خواهد بود. اما با این وجود همواره اتهاماتی در جهت جناحی عمل کردن یا اعمال نظرات شخصی متوجه این شورا می‌شود که هدف از این اتهامات امتیازگیری‌های سیاسی و فشار بر شورا برای تحمیل خواسته های ناحق است، که خوشبختانه به گواه بسیاری از چهره های سیاسی با سلایق مختلف، تا کنون این شورا زیر بار این فشار ها قامت خم نکرده و همچنان این رکن رکین انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی بدون ملاحظه هیچ کس و فقط با در نظر گرفتن خداوند متعال به وظایف خود عمل کرده و خواهد کرد. اما چگونه می‌توان از این فشارهای ناجوانمردانه بر شورای نگهبان کاست؟

ضرورت انتشار و شفافیت مشروح مذاکرات شورای نگهبان

به نظر می‌رسد با توجه به وظایف خطیر شورای نگهبان، ‌اقتضای این وظایف آن است که کار این نهاد کاملا علنی باشد، و مشروح مذاکرات این شورا بصورت کاملا بروز و در قالب‌های استاندارد ارائه داده در اختیار عموم مردم قرار گیرد. انتشار مشروح مذاکرات این شورا علاوه بر اعطای حق دانستن مردم،‌ زمینه را برای آگاهی جامعه از استدلالات و مباحث فنی صورت گرفته در شورای نگهبان و پایان اتهام زنی به این شورا و سیاسی جلوه دادن عملکرد اعضای محترم آن فراهم می‌کند و با افزایش نظارت بیرونی بر عملکرد اعضای محترم،‌ از احتمال تأثیر گرایش‌های سیاسی بر انجام وظایف قانونی این شورا نیز می‌کاهد.

از طرفی انتشار و آرشیو مشروح مذاکرات شورای نگهبان، امکان دسترسی نمایندگان به استدلالات و استنادات شورای نگهبان را فراهم می‌کند و از این رو به اصلاح مصوبات و تسریع روند قانون‌گذاری یاری می‌رساند. همچنین آرشیو بر خط مشروح این مذاکرات یک منبع بدون خدشه را در اختیار دانشجویان و پژوهشگران بسیاری از رشته های دانشگاهی نظیر، حقوق،‌علوم سیاسی و ... قرار می‌دهد تا با تحلیل‌های گوناگون روی داده‌های حاصل از انتشار متن مذاکرات شورا، علاوه بر انجام یک کار علمی عینی و دقیق که باعث ارتقای سطح علمی آنها میشود، سیاستگذاران کشور را نیز در تصمیم‌گیری‌هایشان یاری دهند. از فواید دیگر انتشار مشروح مذاکرات شورای نگهبان می‌توان به اجرای قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات(مصوب بهمن ماه 87) اشاره نمود،‌ در بند دوم از فصل این قانون آمده است؛ هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آن که قانون منع کرده باشد. از آنجایی که اصل بر شفافیت است و هیچ منع قانونی برای انتشار متن مذاکرات شورای نگهبان وجود ندارد، انتشار و شفافیت این اطلاعات حق مردم است که باید در سریعترین زمان ممکن انجام شود زیرا بند سوم از فصل اول قانون مورد اشاره بر این نکته تاکید دارد که، مؤسسات عمومی (1) مکلفند اطلاعات موضوع این قانون را در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض در دسترسی مردم قرار دهند. با توجه به موارد فوق، اطلاع رسانی و شفافیت مشروح مذاکرات شورای نگهبان یکی از ابتدائی ترین اطلاعاتی است که باید در اختیار مردم قرار گیرد. که خود می‌تواند زمینه را برای شفافیت مشروح مذاکرات سایر شوراهای عالی کشور مساعد نماید. همانگونه که اشاره شد علنی بودن و شفافیت از اصول مسلم و حق مردم است. در اصل 69 قانون اساسی، علنی بودن مذاکرات مجلس شورای اسلامی تصریح شده است و می‌توان علنی کردن جلسات شورای نگهبان را در چارچوب اصل مذکور و در راستای اطلاع یافتن مردم از مسائلی که به سرنوشت‌شان مربوط می‌شود نتیجه گرفت. البته بدیهی ست که در مواردی که مصوبات جلسات غیرعلنی مجلس به شورای نگبهان فرستاد شود که در این صورت بدیهی است مذاکرات شورا نیز باید محرمامه تلقی گردد.

نقد و بررسی کتاب

خوشبختانه اخیرا پژوهشکده شورای نگهبان اقدام به انتشار کتاب «مشروح مذاكرات شوراي نگهبان سال 1392، بخش اول (فروردين تا شهريور)» با هدف توجه محافل قضايي و دانشگاهي به متن مذاكرات اعضاي شوراي نگهبان تدوين و منتشر نموده است. انتشار این کتاب که در راستای تحقق بخشیدن به مطالبه مقام معظم رهبری در باب انتشار مشروح مذاکرات شورای نگهبان صورت گرفته است(2) ، اقدامی قابل تقدیر و ‌گامی بلند در راستای شفافیت و اعطای حق مردم محسوب می شود. اما برای تسریع در روند مثبت شفاف سازی پیش گرفته از سوی این شورا، نکات زیر در مورد نحوه و زمان و هزینه انتشار این کتاب مطرح می‌شود:

الف- این کتاب که حاوی مشروح مذاکرات شش ماهه نخست سال 92 است با تاخیری بیش از سه سال منتشر شده است که این تاخیر از نظر استانداردهای ارائه داده به هیچ وجه قابل قبول نیست زیرا امکان بهره‌مندی از برخی فواید برشمرده پیرامون شفافیت مشروح مذاکرات از بین می‌رود.

ب- قیمت بالای این کتاب (85000 تومان) مانع از دسترسی بسیاری از دانشجویان و علاقه مندان به مشروح مذاکرات شورای نگهبان می شود. با توجه به موارد فوق، پیشنهاد می شود مشروح مذاکرات شورای نگهبان همانند بسیاری از نهادهای مشابه این شورا در کشورهای مختلف جهان تحت وب و در قالب های استاندارد و ماشین خوان و کاملا بروز منتشر شود. بعنوان مثال، پیشنهاد می‌شود مذاکرات مربوط به بررسی مصوبات مجلس شورای اسلامی پیرامون برنامه ششم توسعه در شورای نگهبان، بلافاصله پس از اتمام این مذاکرات و نهایی شدن این موضوع یعنی در نیمه اول سال آینده منتشر شود.

جمع بندی

انتشار بروز و استاندارد مشروح مذاکرات شورای نگهبان یکی از گام‌های ابتدائی و مهم برای پیمودن مسیر به سمت افزایش نظارت و مشارکت مردم در امور حکومت و نهایتا استحکام هرچه بیشتر پایه‌های اقتدار نظام اسلامی است. امید است شورای محترم نگهبان با تسریع در روند متخذه در انتشار مشروح مذاکرات و پایبندی به قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات هرچه زودتر شرایط لازم برای انتشار این مذاکرات را در قالب‌های استاندارد و بروز ارائه داده فراهم کند و گامی بلند در راستای احقاق حقوق مردم در این زمینه بردارد.

پی نوشت:

1- مؤسسات عمومی: سازمانها و نهادهای وابسته به حکومت به معنای عام کلمه شامل تمام ارکان و اجزاء آن که در مجموعه قوانین کشور آمده است.

2- «یکی از چیزهایی که شاید بنده قبلا هم عرض کرده‌ام، انتشار مذاکرات شورا است. این خیلی چیز خوبی است. ... فرض بفرمایید در قانون مجازات، ماده چندم این قانون، ممکن است دو نظر مخالف یا سه نظر مخالف وجود داشته باشد؛ خیلی خوب است که در انتشار مذاکرات، این نظرات مخالف ذکر بشود. ... این می‌شود یک مستندی؛ این یک سابقه ای است. این سوابق، مهم است. اینکه مثلا شورای نگهبان بتواند در سال هزار و چهارصد و فلان بگوید که این حکم و این مبنا مثلا در پنجاه سال پیش در شورای نگهبان بحث شد و این حرف ها گفته شد و این نظر از بحث ها در آمد، خود این یک مستند و یک پشتوانه تقویت علمی است برای آرای شورا. بنابر این انتشار مذاکرات هم به نظر من خیلی خوب است..» (بخشی از مقدمه کتاب «مشروح مذاكرات شوراي نگهبان سال 1392، بخش اول (فروردين تا شهريور)»)