ایران چه نگاهی به سیاست منطقه ای عربستان دارد؟

دیپلماسی ایرانی: دشمنی میان ایران و عربستان دو رقیب منطقه ای، در سال جاری افزایش یافته است. جنگ های سوریه، عراق و یمن - به همراه توافق هسته ای میان قدرت های جهانی و فاجعه اخیر منا - آسیب جدی به روابط تهران - ریاض زده است.

انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری ایران در سال 2013 امیدها را برای بهبود رابطه دوجانبه با عربستان افزایش داد. با وجود این که اعضای کابینه روحانی را وزرای سابقی تشکیل می دادند که در دوره وزارت قبلی آنها در دهه 1990، دو کشور روابط بهتری داشتند، اما به خاطر تحولات منطقه ای و مرگ ملک عبدالله، چشم انداز کنونی ترسناک به نظر می رسد.

در جریان سفر اخیری که به ایران داشتم، بحث های متعددی با مقامات سابق و کنونی، مشاوران و استراتژیست های نزدیک به مقامات امنیتی و روزنامه نگاران و تحلیلگران داشتم. از این گفتگوها به پنج دید درباره دیدگاه های سیاست منطقه ای عربستان سعودی و دشمنی آشکار آن با ایران دست پیدا کردم.

1- مخالفت با توافق هسته ای و به دنبال جبران خسارت بودن

تلاش برای بهبود روابط میان ایران و عربستان باید از سوی جوامع این دو کشور آغاز شود. این بسیار مایه تاسف است که شاهد تشدید لفاظی های نژادپرستانه هستیم.

ایران، مخالفت عربستان با توافق هسته ای را به صورت یک استراتژی سیاسی می بیند که هدف اول آن منحرف کردن یا به تاخیر انداختن فاز اول اجرایی شدن آن است. دومین هدف انتقال پیام به متحدان غربی است که پذیرش توافق هسته ای از سوی عربستان قیمت دارد و منوط به فروش تجهیزات نظامی و حمایت از سیاست های منطقه ای است. دیدگاه دیگری که وجود دارد این است که هم اکنون که توافق هسته ای آغاز شده، عربستان ممکن است مواضعش را نرم تر کند و تمایل بیشتری به گفتگو با تهران پیدا کند.

2- احساس خطر و محاصره شدن از سوی گروه های نیابتی ایران

عربستان نفوذ ایران را درک کرده به ویژه در کشورهای مرزی عراق و یمن که تهدیدی برای تمامیت و ارضی و منافع ملی هستند. عربستان چنین دیدی نسبت به گروه های حشد الشعبی یا سپاه بدر در عراق و جنبش حوثی ها در یمن دارد.

3- تقویت ارتباط با نهاد روحانیون

بسیاری در ایران معتقدند که عربستان دچار یک بحران مشروعیت است. این بحران پس از حوادث موسوم به بهار عربی و ظهور جنبش های اسلام گرا مانند النهضه در تونس و اخوان المسلمین در مصر که با استفاده از انتخابات و رای مردم به قدرت رسیدند، بدتر شده است. ایرانی ها معتقدند که پادشاهی عربستان نگرانی بسیاری درباره تحولات داخلی دارد. تنها راه برای جبران مشروعیت تقویت ارتباط بین رهبری سلطنتی و روحانیون بانفوذ است.

4- ارتباط دادن قیام های منطقه ای به درگیری های فرقه ای

بسیاری از ایرانی ها معتقدند که بحران مشروعیت دلیل واکنش عربستان به جنبش های مردی در تونس، مصر، بحرین و یمن است. عربستان متهم است که جنبش های حقوق مدنی را به درگیری های مذهبی و فرقه ای می کشاند. عربستان با همین کارت ایران را متهم به دست داشتن در جنبش های اجتماعی بحرین و یمن می کند.

5- به دنبال روابط نزدیک بودن با کشورهای ثروتمند شورای همکاری خلیج فارس

ناظران ایرانی همچنین معتقدند که عربستان با چالش های اقتصادی روبه رو است و این شرایط هم پس از جنگ یمن بدتر شده است. به خاطر ضعف اقتصادی در داخل است که ریاض به دنبال روابط اقتصادی نزدیک تر با کشورهای ثروتمند شورای همکاری خلیج فارس یعنی کویت، قطر و امارات متحده عربی است. از دید ایرانی ها سعودی ها اگر می فهمیدند که روابط بهتر با ایران به معنای ثبات منطقه، ریسک اقتصادی پایین تر و تجارت با صرفه تر می شود، اوضاع بهتر می شد.

تلاش برای بهبود روابط میان ایران و عربستان باید از سوی جوامع این دو کشور آغاز شود. این بسیار مایه تاسف است که شاهد تشدید لفاظی های نژادپرستانه در میان شهروندان ایرانی هستیم. چنین اظهاراتی بهانه به دست رهبری عربستان می دهد که مثالی از احساسات ضد عرب بیاورد. این دیدگاه همراه شده است با لفاظی های ضد شیعه در عربستان و این دو مسئله در هرگونه بهبود روابط موثر هستند.