صبرا و شتیلا؛ زادگاه شرم در آستانه سال 2012

مشرق: قریب ۳۰ سال پس از این جنایت، جرأت می‌کنم دوربین به دست گرفته و سری به این دو اردوگاه بزنم. دوستان لبنانی‌م بر حذر می‌دارندم. اصرار از من و انکار از آنان. به دلیل سال‌ها به خود رها شدن این اردوگاه‌‌ها و نسل بی‌هویتی که هیچ از گذشته‌ی خود ندارد، حتا آب و خاک. *اشغال در ژوئن ۱۹۸۲ (خرداد ۱۳۶۱) ارتش رژیم صهیونیستی به فرمان‌دهی آریل شارون که کشور جعلی‌اش به تازه‌گی از امضاء پیمان خائنانه‌ی کمپ دیوید فارغ شده و خیال‌ش از عدم اقدام کشورهای محور عربی آسوده بود به بهانه‌ی سرکوب گروه‌های جهادی فلسطین تا قلب بیروت، پای‌تخت لبنان را به تصرف خود در آورد. در همین ایام احزاب ضد اسلامی لبنانی که درگیر تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری بوده و آرامش پیش از طوفان را تجربه می‌کردند، به نوعی به این اشغال رضایت دادند. شارون در همین اثنا توافق‌نامه‌ی به اصطلاح صلح با دولت وقت لبنان را به آن حکومت که کشورش درگیر جنگ داخلی بود تحمیل کرد و بهانه‌ی اشغال بیروت را از هم پاشیدن سازمان آزادی‌بخش فلسطین و دیگر گروه‌های درگیر به اشغال‌گران اعلام کرد. *رییس جمهور مزدور حضور صهیونیست‌ها و حمایت آنان از کاندیدای حزب کتائب (فالانژیست‌های مسیحی) منجر به پیروزی بشیر جُمَیل به عنوان رییس جمهور شد. این ریاست سه هفته بیش‌تر دوام نیاورده و جُمیل به هم‌راه ۱۸ تن از اعضاء حزب کتائب در یک انفجار تروریستی به قتل رسید. حالا دیگر بهانه‌ی اصلی به دست شارون افتاده بود. با دخالت صهیونیست‌ها و گسیل مزدوران فالانژ آن رژیم به اردوگاه‌های فلسطینی، یکی از فاجعه‌آمیزترین جنایات بشری به فرمان‌دهی آریل شارون، به وقوع پیوست... *اردوگاه‌های فلسطینی با اشغال فلسطین در سال ۱۹۴۸ و تکمیل آن در سال ۱۹۶۷، بسیاری از ساکنان آواره شده‌ی آن سامان به کشورهای هم‌جوار و عربی کوچ کردند. یکی از این کشورها لبنان بود که در شمال فلسطین واقع شده بود. از همین رو عموم ساکنان شمال آن کشور یعنی الجلیل و آبادی‌های حومه‌ی آن، مجبور به حضور در جنوب و مرکز لبنان شدند. در کشور لبنان و در روزهای ابتدایی دهه‌ی ۸۰ میلادی، ۱۲ اردوگاه از حضور فلسطینیان شکل گرفت که این اردوگاه‌های با ابتدایی‌ترین مصالح و محقرانه‌ترین شرایط بنا شدند. در بسیاری از این اردوگاه‌ها گروه‌ها و احزاب گوناگون فلسطینی امورات مربوط به اهالی را به عهده می‌گرفت‌ند. دولت‌های لبنانی نیز از همان دوران تأسیس اردوگاه‌ها تا کنون به نوعی از خدمات رسانی به این کمپ‌ها خودداری ورزیده و می‌ورزند! صبرا و شتیلا دو اردوگاه از ۱۲ اردوگاه مستقر در لبنان‌ند. این دو اردوگاه که در بیروت غربی قرار گرفته‌اند از دیر باز مورد طمع اشغال‌گران یهود بود. *روز واقعه

در کنار دروازه‌ی این محوطه، چند دست‌فروش مانند بقیه، کلی خنزر پنزر روی هم ریخته و به مشتریان قالب می‌کنند. از دروازه که رد می‌شوم، محلی نسبتاً بزرگ، مانند باغی که درخت‌های‌ش را درآورده باشند و تنها محیط‌ش دار و درخت داشته باشد خودنمایی می‌کند. زمین از علف تازه‌ی مهر ماه! سبز است. دور این محوطه و در مجاورت درختان کُنار یا همان سدر لبنانی و اوکالیپتوس، بنرهای بزرگی از کشتار صبرا و شتیلا و حتا قانا قرار داده‌اند و در مرکز این محوطه‌ی سبز، یادمان شهدای این دو اردوگاه است. عکس می‌گیرم و می‌زنم بیرون. در لا به لای دست‌فروش‌های متعدد، یکی بساط کتاب‌فروشی راه انداخته و جالب این‌که بسیاری از کتب، منابع تحقیقی شیعی و فقه شیعه است.

خیلی‌ها سعی می‌کنند نسبت به حضور ما بی‌تفاوت باشند و خیلی‌های دیگر واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. مرد سال‌خورده‌ای کلی انگور روی چهار چرخه‌ی طوافی خود ریخته و ژستی گرفته تا از خود و انگورهای معروف أصبع العروس‌ش عکس بگیرم. بعید می‌دانم انگوری به این خوش‌مزه‌گی تا به حال خورده باشم. شیرینی در حد اندازه و گوشت‌آلودی و بی‌دانه بودن در حد اعلا. پر بی‌راه نیست که به آن می‌گویند أصبع العروس. به همان خوش‌مزه‌گی که سر سفره‌ی عقد، انگشت به عسل آغشته‌ی عروس، زیر دندان داماد مزه می‌کند! در حاشیه‌ی همین خیابان، کوچه‌های باریک و در هم ریخته‌ی بسیاری، فلش‌بکی می‌شود برای ۳۰ سال پیش. می‌بینم، عکس می‌گیرم و می‌گذرم. برخی از دکان‌ها، وسایل کهنه‌ی الکترونیکی و رایانه و ماه‌واره را با تبلیغات دهان پر کن در معرض فروش گذاشته‌اند؛ «ستلایت کامل، ۴۵۰۰۰ لیره» هر ۱۵۰۰ لیره‌ی لبنان، هزار تومان ما می‌شود (البته به ازای دلاری ۱۰۰۰ تومان!) و این‌جا یک ست کامل از دیش و کابل و رسیور می‌شود به عبارتی ۳۰ هزار تومان!

در این‌جا هیچ‌چیزی هویت اصلی خودش را ندارد. از کارگاه تولید کفش که در کنار خیابان بساط پهن شده‌اش جلب توجه می‌کند تا چرخ‌های طوافی گوجه فروش‌ها و عرضه‌کننده‌گان بادنجان و خیار. از تمثال رنگی چه‌گوآرا تا قهرمان فوتبال نقش بسته بر روی کیف مدرسه‌ی بچه‌ها. از خروس قوی جثه‌ای که در قفسی تنگ، کِز کرده تا درخت مصنوعی‌ کریسمسی که از آت و آشغال‌های جمع‌آوری شده‌ی یاسین سر بر می‌آورد. و از سیم‌های به هم پیچیده‌ی برق تا طبقات نیمه‌کاره‌ی خانه‌هایی که چندین دهه است همان‌طور بی‌قواره بر جای خود مانده و چند نسل را در این بی‌قواره‌گی و ایضاً بی‌وطنی و بی‌هویتی، تحویل این اردوگاه داده است. هیچ‌چیزی هویت اصلی خودش را ندارد.

جمال و خضر و انور و علی، بشاش و پر تحرک، بدون آن‌که بدانند چرا، دور هم جمع می‌شوند تا عکسی به یادگار ازشان بگیرم. جمال به پشت بساط کهنه فروشی‌اش باز می‌گردد تا در آن حال هم عکسی به یادگار داشته باشد، منتهی در دست من! جمال البسه‌ی کهنه‌ی اهالی اردوگاه را به ثمن بخس خریده، روفو کرده و می‌شوید و اتو می‌کشد و به عنوان لباس کمی کار کرده به همین اهالی می‌فروشد. از همان جنس تاناکورای خودمان، البته نه با بوی تن کفار تایلندی و لک سُس هند و چینیان اندونزی و چین و چروک‌های تازه به دوران رسیده‌گان مالزی و سنگ‌شوی شده‌ی غرب‌زده‌گان کره‌ی جنوبی. بل‌که اصل فلسطینی!

سعید و محمدِ نوجوان نیز خوش‌حال می‌شوند از این‌که فریمی از دوربین مرا به اشغال خود درآورند. کشورشان قریب ۷۰ سال است به اشغال درآمده، یک فریم که راه دوری نمی‌رود! می‌گیرم، نشان می‌دهم و خنده را در تمام صورت‌شان می‌بین‌م. خنده‌ای که صورت خسته‌شان را کمی دِفرمه می‌کند بدون آن‌که تأثیری در خسته‌گی یک روز عمله‌گی‌شان داشته باشد. موز‌های باغات صیدا بر روی چهار‌چرخه‌ی ابواحمد به انتها رسیده و ایضا سبزی‌های هشام که آن نیز از مزارع جنوب بیروت و اطراف صیدا ابتیاع شده. عَبِد نیز مانند دیگر اهالی اردوگاه که شاتری از دوربین مرا کاسبی کردند، ژستی دیگر می‌گیرد و در کنارش دکه‌ی در هم و بر هم سی.دی. فروشی محمود که از طرف‌داران سینه چاک بشار اسد است و میلی ندارد تا در قاب دوربین من جای بگیرد.

در مسیر بازگشت، از فهرست شهدای حزب امل که مزین به تصاویر امام موسا صدر و نبیه بری نیز شده است، لحظه‌ای را ثبت می‌کنم، تا شاید این لحظه، روزی نه چندان دور، خاطره‌ای باشد از همه‌ی آنانی که در این‌جا دیده‌ام بدون آن‌که به این‌جا تعلق داشته باشند و به یقین روزی آنان را در الجلیل خواهم دید که در مزارع زیتون و موز‌های مدیترانه‌ای، خاطره‌ی آن دو روز میلاد شرم را از خاطر خود برده‌اند.