درخواست «اروپای بیمار» برای حذف ایران و روسیه از معادلات سوریه

محمد الجولانی، رهبر معارضان مستقر در دمشق گفته که «مشکلی با جامعه ایران ندارد» و از طریق قطری‌ها هم به دولت ایران پیام داده که برای همکاری بر اساس «اصول اسلامی مشترک» آمادگی دارد، اما کایا کالاس، کمیسیونر روس‌ستیز اتحادیه اروپا که به نظر می‌رسد حالا باید ایران‌ستیزی را هم به مختصات او اضافه کرد، می‌گوید که ایران و روسیه، جایی در آینده سوریه ندارند؛ موضعی که دیروز با واکنش تند سخنگوی وزارت خارجه ایران روبه‌رو شد: «اتحادیه اروپا در وزن، جایگاه و رفتار خود در غرب آسیا بازنگری کند؛ اینکه چه عملکردی در شکل‌دهی به بسیاری از بحران‌های منطقه داشته است.»

اروپاییان در ضعیف‌ترین وضعیت خود طی دهه‌های اخیر قرار دارند؛ جایگاهی که برخی ترجیح می‌دهند لفظ عاریتی عثمانی اواخر قرن ۱۹ را درباره آنها استفاده کنند؛ «اروپای بیمار»، ولی ظاهراً این ضعف، مانع بلندپروازی سیاستمداران اروپایی نیست. دیپلمات‌های آلمانی دیروز با نمایندگان دولت انتقالی در دمشق گفتگو کردند، یک هیئت فرانسوی پس از ۱۲سال به دمشق رفت، نماینده ویژه بریتانیا در امور سوریه با محمد الجولانی ملاقات کرد و اتحادیه اروپا هم گفته که قصد دارد مقر نمایندگی اتحادیه را برای ازسرگیری کامل فعالیت‌های خود در سوریه بازگشایی کند؛ رویداد‌هایی که نشانه‌ای از خیز کم‌سابقه دولت‌های اروپایی و اتحادیه به سمت دمشق است. همه این تحولات در شرایطی در حال رقم خوردن است که ظاهراً اروپاییان کمر به حذف تهران و مسکو از معادلات سوریه بسته‌اند. «کایا کالاس» سیاستمدار ۴۷ ساله اهل استونی که از اول دسامبر ۲۰۲۴ تصدی کمیسیونری سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به عهده گرفته، مجسمه‌ای تمام‌عیار از آن دست سیاستمداران اروپایی است که حتی در اوج ضعف، حاضر به پذیرش واقعیت‌ها نیستند. کالاس در یک گفتگو در ژوئن ۲۰۲۲ با «نیو استیتمن» وقتی نخست‌وزیر استونی بود در پاسخ به این سؤال که اگر اوکراین در جنگ با روسیه شکست بخورد، چه معنایی خواهد داشت، سؤال را ۱۸۰ درجه برعکس کرد و گفت: «پیروزی به این معناست که روسیه به جایی که مرز‌های روسیه است، بازمی‌گردد. پس برمی‌گردند و عقب‌نشینی می‌کنند.» کالاس حالا هم سرخوش از کنترل معارضان سوری بر دمشق، درباره حذف ایران و روسیه از آینده سوریه صحبت می‌کند؛ دو کشوری که اتحادشان با سوریه به ترتیب به ۴۶ سال و ۵۵ سال می‌رسد، بماند که مناسبات نزدیک اینها با سوریه به دوران بعد از جنگ دوم جهانی برمی‌گردد. او با اشاره به روند انتقال قدرت در سوریه گفته است: «این روند باید تحت رهبری سوریه و تحت مالکیت سوریه باشد و مردم سوریه را با همه تنوع آن منعکس کند. این خیلی مهم است. افراط‌گرایی، روسیه و ایران نباید جایی در آینده سوریه داشته باشند.»

 صدور تروریسم یادشان است؟!

خانم کالاس درباره دلیل حذف تهران و مسکو از صحنه سوریه هیچ توضیحی نداده و البته هیچ اشاره‌ای هم به منشأ افراط‌گرایی در سوریه نمی‌کند؛ چیزی که سخنگوی وزارت خارجه ایران دیروز آن را به این سیاستمدار بلندپرواز اروپایی یادآوری کرد. اسماعیل بقایی گفت: «این طنز جالبی است و فکر می‌کنم ایشان در زمان بیان این حرف، در حال مطالعه کتاب‌های تاریخی بوده است. دوران زمانی که یک قدرت خارجی بخواهد برای منطقه دیگری تعیین تکلیف کند، گذشته است، شاید خوب باشد که اتحادیه اروپا در وزن، جایگاه و رفتار خود در غرب آسیا بازنگری کند.» او به سابقه اروپاییان در بحران سوریه اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از موضوعات مورد بحث درباره مباحث مرتبط با سوریه، تعداد زیاد تروریست‌های اروپایی بود که در ابتدای شکل‌گیری داعش به سمت سوریه سرازیر شده بودند. این کشور‌ها حتی حاضر به تحویل‌گرفتن این تروریست‌ها هم نبودند.» سخنگوی وزارت خارجه ایران با اشاره به همدستی برخی کشور‌های اروپایی با جنایات رژیم‌صهیونیستی در غزه و بقیه کشور‌های منطقه گفت: به جای اینکه برای دیگران تعیین‌تکلیف کنند، در عملکرد خود تجدیدنظر و با رویکرد سازنده و مثبت در تقویت ثبات و امنیت در مناطق مختلف دنیا تلاش کنند.» عصر شنبه یک نشست هم در عقبه اردن برگزار شد که نشانه تلاش برای حذف ایران، روسیه و حتی چین از معادلات سوریه بود؛ نشستی که با حضور وزرای خارجه کشور‌های عربی، امریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه و نماینده سازمان ملل برگزار شد، نمایندگان ایران، روسیه و چین به آن دعوت نشدند، البته نماینده نظام انتقالی جدید سوریه هم به این نشست دعوت نشده بود. در بیانیه پایانی این نشست تأکید شد که «روند انتقال سیاسی باید تحت حمایت سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب باشد و نیز مطابق قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل پیش برود.» ولی در این بیانیه هیچ اشاره‌ای به یک چارچوب منطقه‌ای یا فرامنطقه‌ای فراگیر نشده است. 

 ۳ شاخص مناسبات آتی تهران با دمشق

هرچند معارضان سوریه که حالا قدرت را در دمشق به دست گرفته‌اند، مناسبات چندان خوبی با ایران و روسیه ندارند، ولی تاکنون سخنی بر زبان نیاورده‌اند که نشانه تلاش برای حذف این دو متحد پیشین سوریه باشد. العربیه یک هفته قبل، تنها دو روز بعد از سقوط حکومت بشار اسد فاش کرد محمد الجولانی، رهبر گروه تحریر‌الشام پیامی خصوصی از طریق قطر به ایران ارسال کرده و بنا به گزارش‌ها خواستار همکاری بر اساس «اصول اسلامی مشترک» شده است. الجولانی در گفتگو با سی‌ان‌ان هم گفت: «معتقدم ایران باید در رابطه با سوریه بازنگری کند و در ازای باقی ماندن برخی منافع، در کنار مردم باشد و می‌تواند با سوریه روابط راهبردی برقرار کند.» او روز دوشنبه هم در یک اظهار نظر دیگر گفت که «ما با جامعه ایران دشمنی نداریم. ما به روس‌ها فرصت دادیم در روابط‌شان با ملت سوریه تجدیدنظر کنند.» هنوز گزارشی از تماس مستقیم ایران با معارضان سوری منتشر نشده است و به نظر می‌رسد مقام‌های ایرانی همچنان در حال ارزیابی شرایط در دمشق هستند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه دیروز در نشست خبری در پاسخ به سؤال درباره اینکه سفیر ایران در سوریه خبر از بازگشایی قریب‌الوقوع سفارت ایران در دمشق داده است و این سفارتخانه چه زمانی بازگشایی می‌شود، گفت: «من ترجیح می‌دهم از واژه قریب‌الوقوع استفاده نکنم. بازگشایی سفارت نیازمند مقدماتی است که مهم‌ترین آن اطمینان از امنیت کارکنان و دیپلمات‌های ایران در آنجاست.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران گفت: «این موضوع در دستور کار است و به مجرد اینکه شرایط لازم از جهت تأمین امنیت و سیاسی فراهم شود، این کار را انجام می‌دهیم.» هفته قبل، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت چهاردهم هم گفت که «ما تحولات سوریه را به طور جدی رصد می‌کنیم» و تأکید کرده بود که «دفاع از اماکن مقدسه و دیپلماتیک و حفظ کرامت انسانی‌ها از جمله محور‌ها و ملاحظاتی است که همواره موردنظر ماست.» او البته درباره بدهی‌های سوریه به ایران نیز گفت: «در خصوص هزینه‌کرد‌های دولت‌ها در سوریه باید بگویم که این موضوع فراتر از دولت‌هاست و در مجموعه‌های حاکمیتی تصویب می‌شود. همه هزینه‌کرد‌های دولت با برنامه‌ریزی انجام شده است.» سومین متغیری که به نظر می‌رسد در مناسبات آینده تهران و دمشق اثرگذا ر باشد، نسبتی است که با رژیم‌صهیونیستی برقرار می‌کند. مهاجرانی در این باره گفته است: «میزان فاصله آنها با رژیم‌صهیونیستی یکی از شاخص‌هایی است که برای ما مهم است.» محمد الجولانی طی ۱۰ روز گذشته موضع شفافی درباره پیشروی رژیم‌صهیونیستی در خاک سوریه و حملات آن به زیرساخت‌های نظامی این کشور که به انهدام بیش از ۸۰ درصد آنها منجر شده نداشته است. حملات اسرائیل به خاک سوریه همین دیروز هم ادامه پیدا کرد؛ آبراهه رود «الیرموک» و سد «الوحده» اشغال شد و آنگونه که منابع روس می‌گویند یک فروند بالگرد ارتش رژیم‌صهیونیستی در نزدیکی یک پایگاه نظامی سوریه در مجاورت دمشق فرود آمد و پس از ۲۰دقیقه این محل را ترک کرد. با همه اینها، الجولانی در گفتگو با روزنامه انگلیسی تایمز گفته که «هرگز اجازه نخواهم داد سوریه به مکانی برای حمله علیه اسرائیل تبدیل شود.» البته، حدس و گمان‌هایی وجود دارد که در صورت ادامه این شرایط، حتی دولت انتقالی سوریه نیز با اسرائیلی‌ها دچار چالش خواهد شد. آسوشیتدپرس چند روز قبل فاش کرد که دولت انتقالی سوریه در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل از حملات اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی و همچنین پیشروی آن در جولان شکایت کرده است. جولانی دو روز قبل هم در گفتگو با رسانه دولتی سوریه، هرچند به جای «حکومت صهیونیستی» یا «دشمن» از دولت یهود با نام آن یاد کرد، ولی گفت که «اکنون پس از خروج ایرانی‌ها، هیچ بهانه‌ای برای هرگونه مداخله خارجی در سوریه وجود ندارد. ما در حال درگیری با اسرائیل نیستیم.»

منبع: روزنامه جوان