طالبان بازیگر جدید جنگ اوکراین ؟

درست موقعی که تنش‌ها بین روسیه و ناتو پس از صدور مجوز غربی‌ها برای استفاده از موشک‌های دوربرد برای حمله به قلمرو این کشور و متقابلاً رونمایی روس‌ها از موشک هایپرسونیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای به اوج خود رسیده، در چنین شرایطی تحرکات خارجی کرملین رنگ و بوی دیگری پیدا کرده است و غربی‌ها هر حرکت دیپلماتیک پوتین را با دقت ردگیری می‌کنند.سفر ناگهانی و سرزده سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت ملی روسیه به افغانستان در روز دوشنبه نیز از جمله رویدادهایی است که با توجه به مذاکرات سطح بالای وی با مقامات بلندپایه طالبان همانند ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر و ملا یعقوب و سراج‌الدین حقانی، وزیران دفاع و داخله حکومت امارت اسلامی، در این برهه می‌تواند حاوی پیام‌های مهمی باشد. آن گونه که رسانه‌های محلی و روسی گزارش کرده‌اند محور اصلی این سفر، حول مسئله اقتصاد و روابط دوجانبه بوده است اما تقویت مناسبات اقتصادی و به ویژه وعده دبیر شورای امنیت ملی روسیه به طالبان درباره خروج قریب الوقوع این گروه از لیست گروه‌های تروریستی این کشور نمایانگر تمایل و اقدام مسکو به برقراری روابط نزدیک‌تر با طالبان است. شویگو ضمن ابراز خرسندی از سفرش به کابل گفت که خواهان گسترش روابط تجارتی و اقتصادی میان مسکو و کابل است. شویگو گفته که کشورش آماده است پروژه‌های زیربنایی را در بخش‌های مختلف در افغانستان از جمله خط آهن، ترانزیت، صنعت، زراعت، برق و معادن عملی سازد. وی افزود که پیشرفت های سیاسی و امنیتی در افغانستان سبب شده که سرمایه گذاران روسیه جهت سرمایه گذاری در افغانستان علاقه مند شوند. شویگو در دیدار با مقامات کابل، بهبود وضعیت اقتصادی افغانستان را مهم ارزیابی و تاکید کرد که این موضوع به استحکام ثبات کمک خواهد کرد.الکسی آویرچوک، معاون صدراعظم روسیه هم که شویگو را در این سفر همراهی می‌کند گفت که مسکو و کابل فرصت های خوبی در خصوص گسترش همکاری‌ها و روابط دارند و نیاز است تا از این فرصت ها استفاده شود. وی ضمن تأکید بر توسعۀ تجارت میان دو کشور، گفت که مسکو تعرفه گمرکی بالای صادرات افغانستان را کاهش خواهد کرد. در این دیدارها، دو طرف بر ایجاد یک کمیسیون مشترک دولتی برای تقویت همکاری گسترده در تجارت، ترانزیت و سرمایه‌گذاری تاکید کردند. در حال حاضر، حجم تجارت روسیه و افغانستان که اخیرا از سوی رئیس مرکز بازرگانی روسیه در افغانستان اعلام شد، به رقم یک میلیارد دلار رسیده است و دو طرف تلاش می‌کنند تا این میزان را به سطوح بالاتری ارتقا دهند. زیرا از دید رهبران مسکو، با کاهش مشکلات اقتصادی افغانستان، ناامنی‌ها کاهش یافته و منطقه نیز از آرامش بیشتری برخوردار خواهد شد.

 امنیت و تروریسم

حضور سرگی شویگو به عنوان بالاترین مقام امنیتی روسیه در افغانستان، خواه ناخواه اهمیت مسائل امنیتی را در تحلیل اهداف این سفر برجسته‌ می‌کند. شویگو در دیدار با سراج‌الدین حقانی گفت که روند خارج کردن نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی در روسیه به مراحل نهایی رسیده است. طبیعتاً با خروج طالبان از لیست تروریسم، سطح همکاری امنیتی بین دو کشور برای مقابله با تهدیدات تروریستی در افغانستان و منطقه نیز گسترش خواهد یافت.نگرانی از رشد تروریسم در افغانستان به ویژه افزایش فعالیت‌های داعش شاخه خراسان در  این کشور پس از خروج نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۲۱ را می‌توان در صدر فهرست نگرانی‌های امنیتی مسکو در منطقه آسیای مرکزی برشمرد.هرچند برخی از کشورهای آسیای مرکزی با طالبان روابط دیپلماتیک دارند، اما همواره نگرانی خود را از فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در افغانستان بیان کرده‌اند. به همین خاطر در نشست اخیر کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، طرح ایجاد کمربند امنیتی توسط سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) در اطراف افغانستان برای جلوگیری از گسترش تروریسم به منطقه مطرح شد.مسکو می‌خواهد از طریق تقویت و توسعه روابط اقتصادی و امنیتی خود با طالبان، سران این گروه را به برداشتن گام‌های ملموس و موثر در مبارزه با تروریسم، کاهش تنش با همسایگان و بازگشت مسئولانه به تعهدات افغانستان در قبال امنیت منطقه‌ای و صلح جهانی ترغیب کند و در این راستا ممکن است در کنار حذف نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی، مشوق‌هایی مانند پول و ارسال سلاح را نیز به این گروه ارائه کند.همچنین، روسیه با توجه به وزن و جایگاه سیاسی خود در نظام بین‌الملل، سعی دارد از این فرصت برای بازگشت حکومت طالبان به جامعه جهانی استفاده کند. چیزی که شویگو در کابل آن‌را تایید کرد که روسیه می‌خواهد افغانستان کرسی خویش را به عنوان عضو ناظر در سازمان شانگهای دوباره به دست آورد. از طرفی، روسیه به عنوان عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل می‌تواند مسیر باز پس گیری کرسی افغانستان در سازمان ملل را سریع‌‎تر طی کند و این مسئله بیش از هر چیزی برای دولت موقت کابل اهمیت دارد.

   استفاده از موقعیت ژئوپلتیکی افغانستان 

از سوی دیگر، موقعیت ژئوپلتیکی افغانستان به لحاظ قرار گرفتن در مسیرهای مهم تجاری برای روسها اهمیت ویژه‌ای دارد. روسیه که هدف تحریم‌های غرب قرار گرفته و ده‌ها میلیارد دلار از دارایی‌های این کشور در بانک‌های غربی مسدود گردیده و حتی خطر مصادره آن ها به نفع اوکراین و به بهانه تامین هزینه‌های جنگ و بازسازی این کشور نیز وجود دارد، تمام تمرکز خود را بر یافتن بازارهای تازه و مشتریان جدید گذاشته است. از این رو، استفاده از کریدورهای ترانزیتی ایران و افغانستان، برای رسیدن به اقیانوس هند با هدف خنثی‌سازی تحریم‌های غرب در اولویت رهبران کرملین قرار گرفته است.    

 پیام هشدار به غرب

علاوه‌بر روابط دوجانبه، بحث تقابل روسیه و غرب هم تاحدودی بر سر اهداف سفر شویگو به کابل سایه انداخته است.اروپایی‌ها که از بازگشت مجدد ترامپ به کاخ سفید نگران هستند، در روزهای اخیر کمکهای خود را به اوکراین افزایش داده‌اند که این مسئله با توجه به مواضع تند روس‌ها، می‌تواند آتش جنگ در اروپا را شعله‌ور کند. بنابراین، روس ها نیز در این اوضاع پرتنش، دنبال یارگیری در بین متحدان خود هستند تا وزن امنیتی خود را در برابر دشمن ارتقا دهند. این رویکرد در ماه‌های گذشته حداقل در رسانه‌ها و تریبون‌های رهبران غربی مورد تأیید قرار گرفته و مثال بارز آن خبرهایی است که غربی‌ها از حضور نیروها و ادوات نظامی کره شمالی در خط مقدم جبهه جنگ منتشر می‌کنند یا اقدامات تأیید نشده مسکو در دریای سرخ و شاخ آفریقا با نقشی که نیروهای واگنر آن را رهبری می‌کنند.در این میان کشیده شدن پای افغانستان به ماجرا کاملاً منتفی نیست چنان که قبلاً نیز به قضیه اوکراین باز شده بود جایی که منابع رسانه‌ای روسیه از اقدام آمریکا در اعزام سربازان ارتش سابق افغانستان، که پس از روی کار آمدن طالبان از این کشور گریخته بودند، به جنگ اوکراین خبر دادند. مطمئناً این رویکرد حتی اگر در سطح تأثیر بر خوانش غرب از روابط روسیه با متحدانش باقی بماند به افزایش بازدارندگی مسکو در برابر ناتو خواهد انجامید و این هشداری به واشنگتن و بروکسل است تا در سیاست های اعلانی خود بازنگری کنند.روسیه چندی پیش اعلام کرد در صورتی ‌که آمریکا موشک‌های خود را در منطقه آسیا مستقر کند، مسکو نیز استقرار موشک‌های کوتاه و میان برد در آسیا را در نظر خواهد گرفت و شاید افغانستان به دلیل موقعیت استراتژیک یکی از پایگاه های مد نظر روس ها باشد.

خراسان