معمای عقب نشینی نظامی آمریکا از عراق

نیروهای ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا که متشکل از ۸۶ کشور جهان بود در سال ۲۰۱۴ برای کمک به بغداد در مبارزه با داعش در این کشور مستقر شدند و این به معنای ورود مجدد نیروهای آمریکایی به عراق پس از عقب نشینی آن ها در سال ۲۰۱۱ بود (عقب نشینی که هیچ وقت کامل انجام نشد). نیروهای ائتلاف از زمان اعلان رسمی دولت عراق مبنی بر پیروزی بر داعش در سال ۲۰۱۷ همچنان در عراق به سر می برند. این حضور همواره یکی از چالش های امنیتی در عراق به شمار می رفته است چراکه عراق را به صحنه زد و خورد نظامی میان گروه های مقاومت و آمریکا تبدیل کرده که علاوه بر خسارت های مادی برای دو طرف، منجر به خسارت های جانی برای هر دو نیز شده است.

براساس آن چه که تاکنون اعلان شده، عقب نشینی در دو مرحله خواهد بود. مرحله نخست حدودا یک ماه پیش از انتخابات پارلمانی عراق و در سپتامبر سال آینده میلادی خواهد بود و مرحله دوم نیز تا سپتامبر سال ۲۰۲۶ تحقق می یابد. در مرحله نخست نیروهای ائتلاف از پایگاه های خود خارج می شوند و به سمت اقلیم کردستان خواهند رفت تا پشتیبان نیروهای ائتلاف در سوریه باشند و پس از یک سال و در نهایت در سپتامبر ۲۰۲۶ از اقلیم هم خارج خواهند شد. به گفته برخی منابع، آمریکایی ها در مرحله دوم خواستار حضور برای یک سال اضافه بودند اما با مخالفت دولت بغداد مواجه شدند.

اکنون با اعلان رسمی موضوع عقب نشینی نیروهای ائتلاف پرسش های متعددی مطرح می شود که می تواند نشئت گرفته از تردیدها درخصوص اهداف و نیت واقعی ایالات متحده آمریکا باشد. آیا واشنگتن در موضوع خروج این نیروها از عراق جدی است؟ چرا ماجرای عقب نشینی در این بازه زمانی مطرح شده است؟ و پرسش هایی از این دست.

واقعیت این است که راهبرد ایالات متحده از بقای نیروهای ائتلاف به رهبری خود، تنها به مقابله با داعش منحصر نبوده است. استمرار حضور این نیروها را باید به عنوان یکی از راهبردهای واشنگتن برای مقابله با نفوذ نظامی و امنیتی ایران و گروه های شبه نظامی نزدیک به آن در عراق نیز قلمداد کرد. تردیدی نیست که عقب نشینی وسیع نظامی آمریکا در شرایط کنونی می تواند به تقویت نقش آفرینی نظامی و امنیتی تهران و دوستان آن در عراق بینجامد. در بودجه سه ساله عراق که تا پایان ۲۰۲۶ خواهد بود، بودجه حشد الشعبی ۷۰۰ میلیون دلار افزایش پیدا کرده است و این موضوع به تقویت آن کمک بیشتری خواهد کرد و قدرت مانور آن را در صورت عقب نشینی بیشتر می کند. در مقابل، این عقب نشینی می تواند به نگرانی دوستان منطقه ای واشنگتن نسبت به افزایش بیشتر نفوذ سیاسی، امنیتی و نظامی ایران دامن بزند. تحولات نظامی پس از طوفان الاقصی و قدرت نمایی نظامی ایران و متحدان آن نشان داد، ارکان مختلف جریان مقاومت موازنه جدیدی را در منطقه رقم زده اند و استمرار حضور نظامی آمریکا در عراق می تواند به نوعی از موازنه، منجر و مانع از خلأهای بیشتر شود.

نکته دیگر قابل توجه در این موضوع، انتخابات پارلمانی عراق و ریاست جمهوری در آمریکاست. برخی باور دارند که اعلان خبر عقب نشینی نیروهای نظامی آمریکایی و ائتلاف، به سود کامالا هریس و اقدامی برای تحریک رأی دهندگان آمریکایی است. کما این که در آن سو، اعلان خروج را به مثابه یک پیروزی تبلیغاتی برای محمد السودانی و نشان دادن موفقیت وی در مذاکره با واشنگتن برای خروج نیروهای خارجی از کشور قلمداد می کنند. به خصوص آن که چارچوب خروج به گونه ای طراحی شده که تقریبا یک ماه پیش از انتخابات عراق، مرحله نخست عقب نشینی آغاز خواهد شد.

در این میان نمی توان این احتمال را نادیده گرفت که اعلان خبر عقب نشینی می تواند به مثابه تنفس و خرید وقت از سوی آمریکایی ها برای در امان ماندن از هرگونه تنش امنیتی و نظامی با گروه های مسلح و مقاومت در عراق و کاستن از آن در شرایط کنونی باشد. شرایطی که هم انتخابات پاییز امسال آمریکا و انتقال قدرت و هم تنش ها و درگیری ها در منطقه و نقش آفرینی شبه مستقیم آمریکا در آن، آن را توجیه می کند.

با این حال شرایط منطقه ای و داخلی در عراق نیز به گونه ای است که منجر به بدبینی هایی نسبت به حقیقت داشتن عقب نشینی این نیروها از خاک عراق می شود.

ادامه حضور داعش در بخش هایی از عراق، توافق نامه امنیتی عراق و آمریکا، شرایط در سوریه و نقش پشتیبان پایگاه های آمریکایی مستقر در شمال عراق از نیروهای خودی در خاک سوریه، ادعای حمایت آمریکا از تقویت روند دموکراسی در عراق، نگرانی از افزایش نفوذ ایران و تقویت گروه های شبه نظامی نزدیک به آن و نگرانی طرف های عراقی مخالف عقب نشینی از جمله این عوامل است.

نکته قابل توجه دیگر این است که جدول زمان بندی مطرح شده برای خروج کامل نیروها یک بازه حدودا دو ساله است و همین مدت، امکان مانور برای هرگونه تغییر در تصمیم را به اشکال مختلف و متناسب با تحولات سیاسی و امنیتی داخلی و منطقه ای به واشنگتن می دهد.

با وجود این حتی اگر بپذیریم که آمریکا به دنبال عقب نشینی واقعی نیروهای ائتلاف از خاک است، نباید این مهم را فراموش کرد که میان عقب نشینی نیروهای ائتلاف بین المللی چند ملیتی به رهبری آمریکا با عقب نشینی نیروهای نظامی ایالات متحده تفاوت وجود دارد. به خصوص آن که در اظهارات مقامات دو طرف، موضوع آغاز مرحله جدیدی از روابط نظامی و امنیتی دوطرفه پس از خروج نیروهای ائتلاف مطرح شده است. در این چارچوب، نیروهای نظامی کشورهای شکل دهنده ائتلاف از عراق خارج می شوند اما نیروهای آمریکایی – با اعداد واقعی که هیچ گاه اعلام نمی شود اما رسما تعداد آن ها ۲۵۰۰ نفر بیان می شود-  در چارچوب توافق امنیتی واشنگتن بغداد و به نام نیروهای مستشاری و آموزشی و نه نیروهای رزمی، در این کشور خواهند ماند و موضوعی که بررسی و تحلیل ابعاد آن به دلیل ابعاد امنیتی و سیاسی آن دارای پیچیدگی ها و ابهاماتی است و هیچ گاه جزئیات و زوایای این موضوع، روشن و علنی نبوده است.

خراسان