عبور خاتمی از اصلاحات؟

گروه سیاست سایت فردا: سید محمد خاتمی اخیرا در پیامی به انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران گفته است که «براندازی نه ممن است و نه مطلوب» سخنی که پیش از این هم مطرح کرده بود. او اما از سوی دیگر می‌گوید هنوز شرایط یک انتخابات آزاد و رقابتی مهیا نیست؛ گرچه سعی می‌کند اصل انتخابات در جمهوری اسلامی را به رسمیت بشناسد و می‌گوید انتخابات کم‌هزینه‌ترین و کوتاه‌ترین راه برای ساخت جامعه‌ای مورد نظر مردم است.

اگر سخنان امروز خاتمی را با سخنانش در جریان انتخابات مجلس نهم در سال 90 یعنی دو سال بعد از رخدادهای سال88 که بسیاری از اصلاح‌طلبان روش تحریم انتخابات را مقایسه کنیم، در می‌یابیم که خاتمی از تأکید بر ضرورت مشارکت به بی‌میلی برای مشارکت تغییر رویکرد داده است. او در سال90 گفته بود: «من براساس راهبرد اصلاح‌طلبانه به آشتی ملی و بازگشت به آرمان‌های اصیل انقلاب و قانون اساسی و ایجاد فضای همدلی و مشارکت همگان دعوت کرده و می‌کنم و انتظار داشته و دارم که همه با اسیرنماندن در گذشته و با نگاه به آینده روند تازه‌ای را در کشور آغاز کنند».

او حالا می‌گوید که شرایط برای تحقق انتخابات به معنای دقیقش مهیا نیست؛ سخنی که موضع طیف‌های رادیکال اصلاحات است. خاتمی سعی کرده است که مرز خود را با براندازان که اساسا با انتخابات در جمهوری اسلامی مخالف‌اند جدا کند اما به نظر می‌رسد نتیجه رویکرد سرد امروزِ خاتمی همانی است که اپوزیسیون دنبال می‌کند.

اکنون طیف‌های زیادی از اصلاح‌طلبان قائل به مشارکت همه‌جانبه در انتخابات‌اند؛ مانند حزب کارگزاران، حزب اعتماد ملی، حزب مردم‌سالاری، حزب ندای ایرانیان و اعتدالی‌ها مانند حزب اعتدال و توسعه و نزدیکان روحانی همه و همه نه‌تنها مردم را به مشارکت دعوت، بلکه سازوکارهای ورودشان به انتخابات را هم تعیین کرده‌اند و بر اساس همان روش پیشین اصلاحات یعنی به رسمیت‌شناختن انتخابات برای ایجاد اصلاحات تصمیم به شرکت در انتخابات گرفته‌اند. خاتمی هم پیش از اینها همواره شرکت در انتخابات را به عنوان مهم‌ترین راهبرد اصلاحات معرفی می‌کرد تا جایی می‌گفتند خط قرمز خاتمی شرکت در انتخابات است. با این وصف مشخص است که اصلاح‌طلبی در ایران را نمی‌توان بدون راهبرد شرکت در انتخابات متصور بود و حالا که خاتمی شرط و شروط برای شرکت در انتخابات می‌گذارد به نوعی گویا او به تدریج در حال عبور از اصلاحات است.

خاتمی می‌گوید که براندازی هم نمی‌خواهد و سعی می‌کند چنین تفهیم کند که پیروی از سیاست مشارکت مشروط به معنای اپوزیسیون‌شدنش نیست اما این نگاه برای دوری از اپوزیسیون کافی نیست زیرا اگر حرف‌های اینچنینی او باعث عدم مشارکت مخاطبانش و البته خودش شود، او در همان مسیر اپوزیسیون و براندازان حرکت کرده است حتی اگر چنین مقصودی هدف خاتمی نباشد.

نکته دیگر آن است که زمانی می‌گفتند رادیکال‌ها طرح عبور از خاتمی را پیش گرفته‌اند اما با مواضع اخیر خاتمی می‌شود گفت که میانه‌روها دنبال عبور از خاتمی و بازگشت به اصلاح‌طلبی‌اند زیرا این خاتمی است که در حال عبور از اصلاحات است.

با این حال کمتر از یک ماه به انتخابات باقی است و اگر خاتمی می‌خواهد هنوز نیرویی درون نظام تلقی شود و به جرگه اپوزیسیون‌های داخلی و خارجی نزدیک نشود، باید بر اساس همان مشی پیشین رفتار و مردم را به مشارکت در انتخابات دعوت کند تا هم همچنان لیدر اصلاحات باقی بماند و مورد اجماع همه اصلاح‌طلبان واقعی قرار داشته باشد و هم آنکه شعاری که می‌دهد مبنی بر اینکه بهترین راه برای اصلاح و رفع مشکلات انتخابات است را محقق کند.