حداد عادل:‌ علوم انسانی باید بر پایه بینش اسلامی شکل بگیرد

بعد از تذکر مقام معظم رهبری برای تحول در علوم انسانی طی ۱۴ سال گذشته افرادی از حوزه علمیه و دانشگاه‌ها دور هم جمع شدند، اما در این مدت پی بردم این امر با ایجاد یک شورای عالی و دبیرخانه شدنی نیست. نیازمند پژوهشکده مستقل برای تحول علوم انسانی هستیم.

غلامعلی حداد عادل رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی درافتتاحیه هفتمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و ششمین جایزه جهانی علوم انسانی که دوشنبه 22 آبان ماه در فرهنگستان علوم برگزار شد، با اشاره به سابقه 14 سال حضور در شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی گفت: با برگزاری «همایش» وضعیت علوم انسانی در دانشگاه‌ها متحول نخواهد شد، اگر این طور فکر کنید، به اشتباه می‌افتید، زیرا دانشگاه‌ها شکلی به خود گرفته‌اند که با برگزای همایش این تحول شکل نمی‌گیرد.

وی افزود: اگر بخواهیم که دین اسلام در زندگی مردم جامعه به عنوان یک نیروی تأثیرگذار حضور داشته باشد، باید تمدن اسلامی شکل بگیرد. اگر تمدن اسلامی شکل گرفته بود، وضعیت در غزه این‌طور نبود که همه سران کشورهای اسلامی در کاخ مجلل حضور داشته باشند، اما در قبال رنج مردم غزه جز سخن اقدام دیگری صورت ندهند. با الفاظ و عبارت نمی‌توان تحول ایجاد کرد و واقعیت این است که تمدن اسلامی در جهان فعال نیست، در حالی که مردم غزه کمک می‌خواهند یک کشور نیست که  به آنها کمک کند. هرچند سوریه و ایران جای خود دارند و همه تهدیدها متوجه این کشورها است.

رئیس شورای تحول و ارتقا علوم انسانی  با اشاره به اینکه ما باید به تمدن اسلامی دست پیدا کنیم و در جهان اسلام تأثیرگذار باشیم، گفت: تمدن غربی در جهان همه تمدن‌ها را تحت تسلط خود در آورده است و تا رسیدن  به تمدن نوین اسلامی، خروج از این وضعیت با علوم انسانی غربی میسر نیست و به تمدن نوین اسلامی به این شکل نخواهیم رسید، زیرا در تمدن غربی انسان محوری و اومانیست حاکم است و یک دوگانگی در تمدن غربی شکل گرفته است و تصور این است انسان برای اینکه برای خودش باشد و روی پای خودش قرار گیرد، باید مقابل خدا بایستد.

حدادعادل افزود: تصور این بوده است که دین مانع انسان است. مفهوم آزادی در اروپا محترم و مقدس است، اما کل این موضوع  را بشکافید مقابل عبادت است که به آن اصطلاح «پارادایم» یا «ابرانگاره» هم گفته‌اند. دو ابرنگاره یکی در تمدن اسلامی خدا و در تمدن غربی انسان است که این موضوع جای نقد دارد. یکی از متفکران غربی معتقد به این بود که باید امر مطلق وجود داشته باشد، هر چند که گفته بود خدا نیست، اما ارزش‌های الهی و فطرت انسان را قبول داشت و  معتقد بود که باید انسانیت پرستش شود. بعدها دیدند که انسان‌پرستی فرقی با خداپرستی ندارد.

علوم انسانی باید بر پایه بینش اسلامی شکل بگیرد

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی  گفت: نیچه انسان کامل را انسانی می‌داند که ارزش‌ها را زیر پا می‌گذارد که این جای نقد و بحث دارد. به اعتقاد من روشن‌ترین نقد وضعیت کنونی، حال و روز مردم غزه است. بنابراین جانشین کردن انسان به جای خدا، انسان را نجات نخواهد داد. این ایجاب می‌کند ما به سمت تمدن نوین اسلامی حرکت کنیم و این موضوع باید در عمل کار شود. علوم انسانی باید در رشته‌های مختلف مثل روانشناسی بر پایه بینش اسلامی باشد که این جای کار دارد. این کار را برای علوم طبیعی انجام دهیم و باید در یک تمدن توحدی و اسلامی ایجاد شود، اما  در علوم انسانی ضروری‌تر است و باید فلسفه علوم انسانی داشته باشیم و در رشته‌های مختف کار کنیم. ما در این زمینه ضعیف هستیم.

در وزارت علوم افرادی بودند که اعتقادی به تحول علوم انسانی نداشتند

حدادعادل با اشاره به ورود شورای عالی انقلاب فرهنگی بعد از تذکر مقابل معظم رهبری برای تحول در علوم انسانی در 14 سال گذشته گفت: این شورا به صورت جدی  وارد میدان شد و افرادی از حوزه علمیه قم و دانشگاه‌ها دور هم جمع شدند، اما من در این 14 سال پی بردم این امر با ایجاد یک شورای عالی و دبیرخانه شدنی نیست و لوازم اجرایی کارآمدتری می‌خواهد و باید موانع را پشت سر بگذارد. یکی از این موانع  این بود که وزات علوم در اختیار افرادی بود که اعتقادی به تحول به علوم انسانی نداشتند و همه آنچه ما رشته کرده بودیم پنبه کردند. مشخص بود که نمی‌خواهند آشکارا با شورای انقلاب فرهنگی در بیفتند و هم نمی‌خواستند این کار عملی شود.

 رئیس شورای تحول و ارتقا علوم انسانی افزود: این که شورایی هر چند سال یک بار برگزار شود، با این حرف‌ها تمدن اسلامی ساخته نمی‌شود. بودجه هر سال برای تحول علوم انسانی 3 میلیارد تومان بوده است، در حالی که برگزاری یک همایش یک میلیارد تومان هزینه دارد و بضاغت اندکی داریم و امیدواریم در این دولت و وزارت علوم و تحقیقات و فناوری در این زمینه حمایت کنند. ما 14 سال در محتوای برنامه‌های  کتاب‌های درسی و آموزشی 140 برنامه داشتیم که تغییراتی ایجاد شد و600 کتاب درسی جدید در دست تألیف داریم که انتشارت صمت باید این کتاب‌ها را منتشر کند.

حدادعادل در پایان با تأکید بر ضرورت ایجاد تحول در علوم انسانی خاطرنشان کرد: اگر قصد داریم تحولی در علوم انسانی ایجاد کنیم و علوم انسانی  بومی‌سازی شود، حداقل کاری که باید کنیم این است که یک پژوهشکده مستقل برای تحول علوم انسانی ایجاد کنیم که افراد جدید در آن تمام وقت کار کنند تا اینکه یک شورای دست و پاشکسته وجود داشته باشد؛ زیرا وضعیت علوم انسانی کشور حال خوبی ندارد و قرار است که تحولاتی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه شکل بگیرد.

رضا غلامی رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه علوم انسانی اسلامی به ویژه در مقام عینیت، حاصل یک پروسه طبیعی در جامعه دینی است، گفت: تا وقتی چنین جامعه دینی با شاخص های مطلوب وجود نداشته باشد، نمی توان انتظار داشت علوم انسانی اسلامی بروز و ظهور پیدا کند. موضوع بسیار مهم، تلاش‌های گسترده مسلمانان برای تقویت ایمان و به تبع آن، سبک زندگی اسلامی در مسیر تقرّب به جامعه مطلوب اسلامی است.

وی اضافه کرد: این واقعیت را نمی‌توان نادیده انگاشت که علوم انسانی اسلامی برای جوامع غیر دینی یا جوامع‌ دینی‌ای که به اندیشه اسلام اجتماعی تمایلی نشان نمی‌دهند، در جزئیات کارایی چندانی ندارد و لزوماً توفیق‌مند نیست. نباید از نظر دور داشت که دینی که با ایمان وارد قلمرو حیات فردی و اجتماعی شده است، فراتر از آزادی است. در عین حال، ایمان افراد یکسان نیست و کاهش سطح ایمان، گرایش به نظم مدنیِ دینی را کاهش می‌دهد و دوم اینکه همه اعضای جامعه را دینداران تشکیل نمی‌دهند و طبیعی است نظم دینی باید آزادی‌های فردی آنها را مادام که به حقوق سایرین لطمه نزنند تضمین کند.

غلامی گفت: صحبت از تقدم جامعه دینی به علوم انسانی اسلامی و تمرکز برای شکل‌گیری چنین جامعه‌ای، منطقی به نظر می‌رسد. در عین حال، یک سؤال قابل طرح است و آن اینکه آیا علوم انسانیِ اسلامی در فرایند شکل گیری جامعه دینی مطلوب فاقد هر گونه نقش آفرینی است؟ به بیان دیگر، مگر می‌توان برای علوم انسانی در روند جامعه‌پردازی نقشی قائل نبود و خلق و شکوفایی جامعه دینی را امری بیگانه با علم و عقلانیت در نظر گرفت؟

وی در پایان گفت: نمی توان انکار کرد که شکل‌گیری تئوریک و نیمه عینی سطحی از علوم انسانیِ اسلامی در مسیر آفرینش و تکامل جامعه دینی و رسیدن جامعه به شاخص‌های مطلوب ضروری است و تا زمانی که علمی کارآمد به مدد مسلمانان در مسیر جامعه‌پردازی نیاید، تلاش در جهت رسیدن به جامعه اسلامی مطلوب مقرون به نتیجه نیست. در چنین شرایطی، نباید وجود علم دینی را مشروط به وجود جامعه دینی آن هم از نوع مطلوب آن کرد./تسنیم