«موش دوانی» اروپایی در توافق ۶ میلیاردی

طی روز‌های گذشته موضوع توافق ایران و امریکا برای آزاد‌سازی ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران و آزادی تعدادی از اتباع دوطرف، بار دیگر گمانه‌زنی‌ها را درباره جان گرفتن برجام تقویت کرده است. با این حال اروپایی‌ها که نزدیک شدن به زمان اجرا شدن بند‌های غروب برجام را پیش رو دارند، به عنوان اعضای باقیمانده در توافق هسته‌ای اعلام کرده‌اند که قصد ندارند ۱۸ اکتبر تحریم‌های موشکی ایران را لغو کنند. این اقدام که واکنش قاطع تهران را به دنبال داشته ممکن است بخشی از بازی اروپایی برای اخلال در توافق غیرمستقیم تهران - واشنگتن باشد که این هفته احتمالاً اجرایی می‌شود.

موضوع احیای توافق هسته‌ای (برجام) حتی در شرایطی که عملاً از این توافق چیزی باقی نمانده است، هرگز از دستور کار ایران خارج نشد، اما طرف‌های برجامی اگرچه به روشنی مهر پایانی بر این توافق نگذاشتند، اما سال‌های گذشته، نوع رفتار توأم با بی‌تفاوتی آنها، به وضوح حاوی یک پیام بود و آن همان چیزی است که سرانجام و با نزدیک شدن به زمان اجرای بند‌های غروب برجام، به صورت مستقیم به آن اشاره کردند. جوزف بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد: «بریتانیا، فرانسه و آلمان به اتحادیه اروپا اطلاع داده‌اند که تحریم‌های موشکی بالستیک، تسلیحاتی و اشاعه هسته‌ای علیه ایران را که قرار بود در اکتبر سال جاری براساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ لغو شود حفظ خواهند کرد.» طبق مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که برای تأیید برجام صادر شد، محدودیت‌های اعمال‌شده این سازمان در خصوص فعالیت‌های مربوط به موشک‌های بالستیک ایران اکتبر ۲۰۲۳ منقضی خواهند شد. با این حال، پیش از این و بنابر آنچه رویترز گزارش داده بود، اروپایی‌ها به ایران گفته‌اند که می‌خواهند تحریم‌های موشکی ایران را حفظ کنند. بورل پس از دریافت نامه مشترک سه کشور در بیانیه‌ای به بهانه اروپایی‌ها برای ادامه بازی دور زدن احیای برجام اشاره کرد: «وزیران خارجه این سه کشور اعلام کرده‌اند که ایران از سال ۲۰۱۹ به برجام پایبند نیست و معتقدند که این موضوع از طریق سازوکار حل اختلاف برطرف نشده است.» وی تصریح کرد که این سه کشور قصد خود را برای عدم برداشتن گام‌های مربوط به لغو تحریم‌های بیشتر در روز اجرایی شدن لغو این تحریم‌ها در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ (۲۶ مهر) بیان کرده‌اند. درصورت برداشتن تحریم‌های موشکی سازمان ملل، ایران این اجازه را پیدا می‌کند تا موشک‌های بالستیک و پهپاد‌های با برد ۳۰۰ کیلومتر را خرید و فروش کند. بهانه اروپایی‌ها برای عدم اجرای لغو تحریم‌های موشکی، البته به موضوعی برمی‌گردد که نه تنها ایران بار‌ها آن را رد کرده بلکه غیر از ادعا‌های مقامات و رسانه ها، عملاً شواهدی هم از آن در دست نیست. منابع اروپایی می‌گویند استفاده روسیه از پهپاد‌های ایرانی و احتمال انتقال موشک‌های بالستیک ایران به این کشور برای استفاده در جنگ علیه اوکراین، نقض مفاد برجام تلقی می‌شود و از دلایل اصلی اتخاذ چنین تصمیمی هستند.

اروپا دست از بازی با زمان بردارد

بنابر برجام، هدف این توافق رسیدن به نقطه‌ای است که در آن برنامه هسته‌ای ایران، به برنامه‌ای عادی مشابه دیگر کشور‌ها تبدیل شود، اما از زمان شکل‌گیری این توافق آنچه عملاً رخ داده این بود که طرف‌های مقابل زمانی که نوبت به اجرای حوزه‌های حساس تعهدات آن‌ها می‌رسد، امریکا با خروج یکجانبه از برجام و اروپایی‌ها هم با مانع‌تراشی، عملاً از اجرایی کردن آن شانه خالی می‌کنند. سخنگوی وزارت خارجه انگلیس یک بار دیگر از راهکار دیپلماتیک سخن گفته و توپ را به زمین ایران انداخته است. او در بیانیه‌ای اعلام کرد: «همراه با شرکای فرانسوی و آلمانی خود گامی قانونی و متناسب در پاسخ به اقدامات ایران برداشته‌ایم. ایران پیوسته تعهدات خود را ذیل برجام زیر پا گذاشته است و ذخایر اورانیوم غنی شده ایران بیش از ۱۸ برابر حد مجاز برجام است. ایران هزاران سانتریفیوژ پیشرفته ساخته و آن‌ها را مستقر کرده است.» او این بازی تکراری را که ایران، پیشنهاد‌های مطلوب طرف‌های اروپایی را رد کرده است تکرار کرد و گفت: «ما و شرکای‌مان در ماه مارس سال گذشته و بار دیگر در ماه اگوست به ایران پیشنهاد‌های قابل قبولی را ارائه کردیم که می‌توانست موضوع هسته‌ای را برطرف کند، با این حال ایران در هر دو مورد مخالفت کرد.» به نظر می‌رسد، این همه چیزی نباشد که لندن در چنته دارد. روزنامه دیلی‌میل نوشت که دولت انگلیس قصد دارد، تحریم‌ها علیه ایران، از جمله تحریم‌های موشکی را که در اواسط ماه اکتبر و طبق بند‌های «غروب» این توافق لغو خواهند شد، تبدیل به قانون کند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در انتقاد شدید از سیکل معیوبی که طرف‌های برجامی ساخته‌اند و با ابراز تأسف از تداوم مواضع غیرمسئولانه اروپایی‌ها هشدار داد: «ما حرکات طرف‌های مقابل را بی‌پاسخ نمی‌گذاریم. آن‌ها نمی‌توانند از یک سو خواستار مذاکره باشند و از سوی دیگر با تکرار و ادامه سیاست‌های غلط، ایران را تحت فشار قرار دهند. متأسفانه سه کشور اروپایی با اعمال فشار‌های کاذب به دنبال فرار به جلو هستند. این سه نفر به جای پایبندی به تعهدات خود پس از خروج امریکا، با زمان بازی می‌کنند و از آن به عنوان ابزاری برای خودداری از برداشتن حتی یک قدم در راستای تعهدات خود استفاده می‌کنند.» امیرعبداللهیان تصریح کرد: «تحریم‌ها هیچ تأثیری بر اراده ایران نخواهد داشت و تنها ثابت می‌کند که امریکا از خواسته‌های بیش از حد خود دست برنداشته است.» وزارت امور خارجه ایران نیز در واکنش به این تصمیم بلافاصله اعلام کرد که آن را «اقدامی غیرقانونی» و مغایر با تعهدات سه‌گانه ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را تأیید کرده است، می‌داند. در بیانیه این وزارتخانه آمده است: «این تصمیم به منزله اقدام تنش‌سازی است که با نیت بد اتخاذ شده است.» میخائیل اولیانوف، رئیس هیئت روسیه در مذاکرات رفع تحریم‌ها، سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در گفتگو با خبرنگار ایرنا در واکنش به این اقدام اروپایی‌ها گفت: «تروئیکا سعی دارد تصمیم خود را با این جمله توجیه کند که ایران به گسترش برنامه هسته‌ای خود، فراتر از محدودیت‌های تعیین شده در برجام و بدون هیچ‌گونه توجیه غیر نظامی معتبر، ادامه داده است، اما ما معتقدیم که این یک تفسیر نادرست از واقعیت است.» وی با بیان اینکه درباره پیش‌نویس توافق برای ازسرگیری اجرای برجام در اگوست ۲۰۲۲ «تقریباً به طور کامل توافق شد و تهران بار‌ها آمادگی خود را برای جمع‌بندی مذاکرات وین به‌منظور اجرای عملی برجام» اعلام کرده است، افزود: «اما برخلاف آن، به نظر می‌رسد که تروئیکا و ایالات متحده عجله‌ای برای بازگشت به میز مذاکره و جمع‌بندی توافق ندارند.»

این تحولات در شرایطی است که به تازگی جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی امریکا در مصاحبه با صدای امریکا ابراز امیدواری کرد که با تکمیل انتقال دارایی‌های مسدود شده ایران از بانک‌های کره جنوبی به قطر، پنج تبعه امریکایی که در ایران در بازداشت هستند، «ظرف روز‌های آتی» به ایالات متحده بازگردند. این موضوع را پیش‌تر روزنامه نیویورک‌تایمز نیز اعلام کرده بود. مایکل سینگ از مؤسسه واشنگتن معتقد است: در جبهه دیپلماتیک، ایالات متحده باید از کشور‌های اروپایی بخواهد که از ضرب‌الاجل‌های غروب برجام به عنوان اهرم فشار استفاده کند. سپس به تهران هشدار دهند که این مقدمه‌ای برای اقدامات بیشتر است. مایکل سینک نشان می‌دهد که ممکن است این اقدام اروپاییان با هماهنگی واشنگتن انجام شده است. در عین حال، تحلیلی دیگر حاکی از این است که اروپاییان از توافق اخیر ایران و واشنگتن (توافق ۶ میلیاردی و مبادله) ناراضی‌اند، چون از آن نفعی نبردند. اروپاییان از این توافق انتقاد نکردند ولی استقبالی هم از آن نکردند. کاری که اروپاییان حالا دارند می‌کنند به طور غیرمستقیم ممکن است به ضرر توافق غیر مستقیم ایران و امریکا باشد، چون ممکن است ایران در واکنش به این کار اروپاییان، مجبور به واکنش (مثلاً توسعه غنی‌سازی) شود و با این کار، توافق با امریکا را هم متوقف کند، به خصوص که اعلام اروپاییان فقط چند روز قبل از مرحله اجرای توافق با امریکا انجام شده است.

منبع: روزنامه جوان