راهبرد معاصر/ تداوم سیاست فراغربی ایران با سفر به «سرزمین فرصت‌ها»

 سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان در ادامه سفرهای خارجی خود به سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه رفت. 23 ماه از آغاز به کار دولت سیزدهم می‌گذرد و رئیس جمهور کشورمان در این مدت 18 سفر خارجی انجام داده است. با بررسی سفرها پنج نکته مشخص می شود؛

نخست، اینکه رئیس جمهور بیشتر به کشورهای آسیایی سفر کرد. از 18 سفر خارجی، 10 سفر به مقصد کشورهای آسیایی بود و این نشان می‌دهد آیت الله رئیسی بر توسعه روابط با کشورهای آسیایی تأکید ویژه‌ای می کند.

دوم، اینکه سه سفر رئیس جمهور به کشورهای آمریکای لاتین بود که مانند ایران با تحریم‌های آمریکا مواجه هستند. این سفرها بیانگر تلاش رئیس جمهور برای همکاری با کشورهایی است که از تحریم‌های آمریکا رنج می‌برند. در واقع، هدف اصلی همکاری با این کشورها، خنثی‌سازی تحریم‌های ظالمانه است.

سوم، اینکه سه کشور آفریقایی مقصد سفر رئیس جمهور بوده اند و نشان می‌دهد آیت الله رئیسی بر ظرفیت‌های قاره سیاه برای افزایش تعاملات اقتصادی نگاه ویژه‌ای دارد.

چهارم، اینکه تنها کشور آسیایی-اروپایی مقصد رئیس جمهور روسیه بود که آن هم عضو اتحادیه اروپا نیست. این موضوع نشان می‌دهد در سیاست خارجی دولت سیزدهم اولویت با کشورهای منطقه ای و دوست است، گرچه از گسترش روابط با دیگر کشورها نیز استقبال می‌شود.

پنجم، اینکه مهم‌ترین پیام سفرهای خارجی شکست راهبرد منزوی‌سازی ایران به وسیله آمریکا و اروپاست.

اهداف اقتصادی سفر رئیس جمهور به آفریقا

 رئیسی در ادامه سفرهای خارجی خود، قاره آفریقا را مقصد قرار داد. کنیا، اوگاندا و زیمبابوه سه کشوری بودند که پس از سوریه، اندونزی، ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا در سال جاری مقصد سفرهای رئیس جمهور بودند. در واقع، رئیس جمهور در چهار ماه ابتدایی سال، هشت سفر خارجی انجام داد. سفر به قاره آفریقا، نخستین سفر رئیس‌جمهور ایران پس از 11 سال بود.

در سفر رئیسی به سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه برخی وزیران و مقام ها از وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، کار، تعاون و رفاه اجتماعی و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان وی را همراهی کردند. ترکیب این افراد در سفر رئیس جمهور به آفریقا گویای هدفمند بودن سفر و اهداف اقتصادی این سفر است.

قاره آفریقا با 54 کشور از نظر تعداد کشورها، نخستین قاره جهان و از لحاظ وسعت و جمعیت دومین قاره به شمار می‌رود. نرخ بالای رشد جمعیت در کنار ظرفیت‌های عظیم و متنوع اقتصادی و تجاری و معادن گسترده باعث شده است علاوه بر کشورهای غربی که سابقه حضور استعماری در این قاره دارند، کشورهای چین، هند و ترکیه نیز سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در دو دهه گذشته با هدف افزایش مشارکت خود در توسعه اقتصادی این قاره انجام دهند.

با وجود این، آمارهای رسمی نشان می‌دهند از مجموع ۵۵ سفر خارجی رئیس‌ جمهور سابق ایران، هیچ‌کدام به مقصد کشورهای آفریقایی نبود، در حالی که رؤسای جمهور پیشین ایران در مدت مسئولیت خود به قاره آفریقا سفر کرده بودند. تمرکز دولت قبل بر تعامل با کشورهای غربی موجب شد سهم ایران از بازار 600 میلیارد دلاری این قاره با وجود قدمت حضور ایران در این بازار به کمترین میزان در دهه‌های اخیر برسد.

به طور میانگین سهم ایران از واردات ۶۰۰ میلیارد دلاری کشورهای آفریقایی تنها حدود ۶۰۰ میلیون دلار بود. در دو سال گذشته حجم تجاری ایران با کشورهای آفریقایی دو برابر شد و به 1 میلیارد و 200 میلیون دلار رسیده است. سخنگوی دولت هدف از سفر به آفریقا را بهبود روابط با کشورهای دوست و همسو و تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی جمهوری اسلامی اعلام کرد و گفت، گرچه حجم تجارت خارجی ایران با قاره آفریقا نسبت به سال 1399 جهش ۱۰۰ درصدی داشته است، اما به هیچ‌وجه کافی نیست و روابط اقتصادی باید متناسب با بازار حدوداً ۶۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا افزایش یابد.

سخنگوی وزارت امور خارجه نیز آفریقا را «قاره فرصت‌ها» خواند و این سفر را فرصت بسیار مهمی برای ایجاد جهشی جدید در روند همکاری‌های مشترک ایران با کشورهای حوزه مهم و راهبردی قاره آفریقا دانست. آیت الله رئیسی نیز پس از دیدار با همتای کنیایی خود سفر به سه کشور آفریقایی را شروعی جدید در روابط ایران با این قاره عنوان کرد.

یکی از دلایل اینکه آفریقا قاره فرصت‌ها نامیده شده، این است در حال حاضر می‌تواند در برنامه کشت فراسرزمینی مورد توجه ویژه قرار گیرد. قاره آفریقا در حوزه تأمین گوشت و دام هم سرزمین بکر و قابل توجهی دارد و بسیاری از کشور‌ها به ویژه کشور‌های عرب حاشیه خلیج‌فارس از ظرفیت قاره آفریقا حداکثر بهره‌برداری را انجام می‌دهند و بخشی از گوشت خود را از این حوزه تأمین می‌کنند.

زمین‌های حاصلخیز در اوگاندا و کنیا و مراتع پرورش دام در برخی بخش‌های این قاره سبب شده است جمهوری اسلامی سرمایه‌گذاری خود را برای بهره‌گیری از این ظرفیت آغاز کند و به نظر می‌آید یکی از اهداف سفر رئیسی به این کشور‌ها و حضور وزیر جهاد کشاورزی در این سفر موضوع کشت فراسرزمینی باشد که در حوزه حفظ امنیت غذایی و نیاز‌های این حوزه در کشور حرفی برای گفتن داشته باشد.

تمرکز بخش‌هایی از قاره آفریقا در حوزه پرورش دام و طیور، نیاز به واکسن‌ها و اقلام بهداشتی و دارویی برای این پرورش را افزایش داده است که می‌تواند بازار دیگری برای محصولات ایرانی و البته با استاندارد جهانی فراهم کند. جمهوری اسلامی ایران به گواه آمار‌ها و مراجع بین‌المللی، از صاحبان دانش در حوزه علم و فناوری به ویژه بخش دانش‌بنیان است و این دانش به سبب بومی بودن آن برای تهران اهمیتی ویژه دارد.

صدور توان علمی و فناوری ایران می‌تواند تعاملات اقتصادی با آفریقا را افزایش دهد. در همین راستا نیز رئیس‌جمهور در دیدار با همتای کنیایی خود با تأکید بر اینکه سطح مناسبات میان ایران و کنیا اصلاً قابل قبول نیست گفت، هدف‌گذاری این است سطح ارتباطات در گام نخست به 10 برابر میزان فعلی ارتقا یابد.

اهداف سیاسی سفر رئیسی به آفریقا

مهم‌ترین هدف سیاسی سفر رئیسی به آفریقا اثبات شکست راهبرد منزوی‌سازی ایران در جهان است. خبرگزاری فرانسه در گزارشی درباره سفر رئیس جمهور کشورمان به سه کشور آفریقایی نوشت، سفر آیت الله رئیسی به سه کشور آفریقایی ادامه تلاش ایران برای یافتن شرکای جدید و خروج از انزاوی بین‌المللی است. این سفرها همزمان با احیای روابط ایران و عربستان افزایش یافته است.

علاوه بر این، احیای روابط با عربستان سعودی و بازگشایی مراکز دیپلماتیک دو کشور مسیر تعامل دیپلماتیک با کشورهایی نظیر مصر و مراکش را نیز برای جمهوری اسلامی ایران باز کرده و این در حالی است که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای نهایی شده و پیوستن به گروه بریکس نیز در دستور کار قرار گرفته است.

این روند نشان می‌دهد دولت سیزدهم راهبرد مشخصی در حوزه سیاست خارجی دارد و سعی می‌کند سیاست خارجی را از از وضعیت رکود و انفعال خارج کند.

بهره سخن

در یک دهه گذشته سیاست خارجی ایران بیش از همه در گیر و دار برجام گرفتار بود. مذاکرات متعدد و متوالی با طرف‌های اروپایی و آمریکایی سبب شده بود توسعه روابط با دیگر کشورها کمتر مورد توجه قرار گیرد که کشورهای آفریقایی ازجمله این کشورها هستند. آیت الله رئیسی با سفر به سه کشور آفریقایی سعی کرد احیای روابط با کشورهای این قاره را پیگیری کند که این روابط می‌تواند به حفظ بخشی از منافع اقتصادی ایران بینجامد.

در سفر رئیس جمهور به سه کشور آفریقایی 21 سند همکاری امضا شد که تقریباً همه این اسناد دارای اهداف اقتصادی است. با وجود این، بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی قاره سیاه نیازمند ایجاد و افزایش تعاملات سیاسی نیز هست. این در حالی است که در حال حاضر ایران از ۵۴ کشور آفریقایی، تنها در ۲۱ کشور سفارتخانه دارد و لازم است توسعه روابط سیاسی با کشورهای آفریقایی از مصر تا دیگر کشورها به طور جدی پیگیری شود.

منبع: راهبرد معاصر