شرایط و حدود بازرسی از مراجع قضایی تعیین شد

رئیس قوه قضاییه دستورالعمل ساماندهی نظارت و هماهنگی بازرسی از مراجع قضائی را که در راستای هدفمندسازی امر نظارت و بازرسی و پیشگیری از بازرسی‌های موازی از مراجع قضایی تدوین شده، ابلاغ کرد.

به گزارش معاونت حقوقی ریاست جمهوری، «دستورالعمل ۱۹ماده‌ای ساماندهی نظارت و هماهنگی بازرسی‌ از مراجع قضائی» در اجرای اصل ۱۶۱ قانون اساسی، بند ۸ سیاست‌های کلی قضایی مصوب ۱۳۸۱ مقام معظم رهبری، ماده ۲۸۸ قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، ماده۱۱ قانون نظارت بر رفتار قضات مصوب ۱۳۹۰، الزامات مقرر در سند تحول قضایی، آیین‌‌نامه وظایف و اختیارات دیوان عالی کشور مصوب ۱۳۹۹، آیین‌‌نامه اجرایی نحوه نظارت دیوان عالی کشور بر اجرای صحیح قوانین در محاکم مصوب ۱۳۸۹، آیین‌‌نامه اجرایی قانون نظارت بر رفتار قضات مصوب ۱۳۹۲ و آیین‌نامه نحوه بازرسی، نظارت و ارزشیابی رفتار و عملکرد قضات مصوب ۱۳۹۲ و به‌منظور ارتقای کارآمدی، هماهنگی و انسجام‌بخشی مراجع نظارتی قوه ‌قضائیه تدوین شده است.

بر اساس ماده یک این دستورالعمل که از سوی «غلامحسین محسنی اژه‌ای» رئیس دستگاه قضا ابلاغ شده، مراجع نظارتی مشمول دیوان عالی‌کشور، دادستانی ‌کل ‌کشور، دادسرای ‌انتظامی ‌قضات، معاونت راهبردی قوه قضائیه، ‌مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضائیه، دفتر بازرسی ویژه حقوق شهروندی قوه قضائیه و همچنین شورای عالی هماهنگی نظارت و بازرسی و کارگروه مشترک نظارت و بازرسی می‌شود.

در ماده (۲) این دستورالعمل هدف از تنظیم این شیوه‌نامه، سیاست‌گذاری، ساماندهی و هدفمندسازی امر نظارت و بازرسی از مراجع قضایی، پیشگیری از بازرسی‌های موازی مراجع نظارتی مشمول از مراجع قضایی، برنامه ریزی و هماهنگی برای اعزام هیأت‌ های بازرسی مشترک یا هیأت‌های مستقل به‌صورت همزمان به‌منظور صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها،‌ پیشگیری از ارائه گزارش‌های متناقض توسط مراجع نظارتی مشمول و ‌ایجاد سازوکار تبادل اطلاعات و یافته‌ها توسط مراجع نظارتی مشمول عنوان شده است.

بر اساس ماده (۳) هر یک از مراجع نظارتی مشمول در چارچوب قوانین و مقررات مربوط به خود، وظیفه و حق نظارت و بازرسی از مراجع قضایی را دارد؛ لیکن با هدف هماهنگی و هم‌افزایی و جلوگیری از تداخل وظایف در بازرسی‌های مستمر و دوره‌‌ای مطابق این دستورالعمل اقدام می‌‌کند. این دستورالعمل مانع از بازرسی‌های داخلی معاونت‌ها، سازمان‌ها و مراکز تابعه قوه قضائیه از مجموعه‌های تابعه آنها نمی‌باشد و در ماده (۴) دستورالعمل تصریح شده به‌منظور سیاست‌گذاری و هماهنگی در راستای تحقق اهداف مذکور در ماده ۲ و انجام سایر وظایف مقرر در این دستورالعمل و بررسی گزارش‌‌های مستمر و دوره‌‌ای بازرسی مراجع نظارتی مشمول، بهره‌گیری از تجارب و یافته‌ها و رفع موانع بازرسی بهینه هر یک از مراجع مذکور، شورای عالی با حضور معاون اول قوه‌ قضائیه (رئیس شورا)، رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، معاون راهبردی قوه قضائیه، دادستان انتظامی قضات (دبیر شورا)، رئیس مرکز حفاظت و اطلاعات قوه‌ قضائیه و رئیس دفتر بازرسی ویژه و حقوق شهروندی قوه ‌قضائیه تشکیل می‌شود.

در ماده (۵) دستورالعمل تأکید شده است «جلسات شورای عالی هر سه ماه یک بار تشکیل می‌‎شود و دبیر شورا دعوت‌نامه اعضا و مصوبات را تنظیم و ابلاغ می‌ کند. دعوت از معاونان و مسئولان عالی قوه ‌قضائیه، رؤسای کل دادگستری‌ها، دادستان‌ها یا سایر اشخاص مرتبط در شورای عالی با تشخیص رئیس شورا بلامانع است».

بر اساس ماده (۶) نیز به‌منظور هماهنگی مراجع نظارتی مشمول در انجام بازرسی‌های آشکار و دوره‌‌ای و اعزام هیأت‌‌های بازرسی به مراجع قضایی و اجرای مصوبات شورای عالی، کارگروه مشترک با ترکیب معاون نظارت دیوان عالی کشور (رئیس کارگروه)، معاون دادستان کل کشور در امور نظارت بر دادسراها، معاون نظارت و ارزشیابی قضات از دادستانی انتظامی قضات (دبیر کارگروه)، یکی از معاونان مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضائیه به انتخاب رئیس این مرکز، مدیر کل هماهنگی امور استان‌های معاونت اول قوه قضاییه، مدیر کل نظارت و ارزیابی معاونت راهبردی و معاون رئیس دفتر بازرسی ویژه و حقوق شهروندی تشکیل می‌شود.

وظایف این کارکروه مطابق ماده (۷) تنظیم تقویم زمانی بازرسی آشکار و دوره‌‌ای هر یک از هیأت‌های بازرسی به‌طور سالانه و اعلام به شورای عالی و هر یک از مراجع نظارتی مشمول، برنامه‌ریزی برای بازرسی‌های مشترک میان چند مرجع نظارتی مشمول با رعایت استقلال ذاتی و عدم تداخل وظایف آنها، بررسی گزارش‌‌های هیأت‌‌های اعزامی هر یک از مراجع نظارتی مشمول و ارسال به مراجع ذی‌ربط و شورای عالی، تشکیل بانک اطلاعاتی مشترک با قابلیت دسترسی هر یک از اعضای کارگروه، ارائه گزارش‌‌های فصلی و سالانه از نحوه انجام بازرسی‌ها به شورای عالی، آسیب‌‌شناسی و اعلام موانع، خلاءها و موارد موازی‌کاری به شورای عالی، تعیین محورهای بازرسی و تقسیم کار بین اعضای هیأت‌های بازرسی مشترک، ‌به‌منظور تسریع در کار و پیشگیری از تداخل موضوعات نظارتی، تهیه استاندارد کاربرگ‌ها و چک‌لیست‌های بازرسی و انجام مطالعات و بررسی‌های اولیه و استخراج موضوعات مهم هر استان است که در بازرسی‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.

در تبصره‌های این ماده تصریح شده «محتوای داده‌ها و سطح دسترسی هر یک از اعضای کارگروه و سایر اشخاص به بانک اطلاعاتی با تصویب شورای عالی مشخص خواهد شد» و «مرکز حفاظت و اطلاعات مکلف است ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این دستورالعمل، پیوست حفاظتی برای گزارش‌ها و داده‌های موضوع این ماده را تهیه و به شورای عالی پیشنهاد کند».

ماده (۸) تأکید دارد «دبیرخانه کارگروه مشترک در دادسرای انتظامی قضات مستقر است و ماهانه حداقل یک جلسه برگزار می‌کند. دبیر کارگروه مسئولیت دعوت از اعضا، ابلاغ مصوبات، جمع‌‌بندی و ارسال گزارش‌‌ها را بر عهده دارد» و در ماده (۹) آن آمده است: کارگروه مشترک تا ۱۵ اسفند ماه هر سال برنامه بازرسی‌های آشکار و دوره‌‌ای سال بعد هر یک از مراجع قضایی مشمول و نیز بازرسی‌های مشترک را تنظیم و پس از طرح در شورای عالی و تصویب به مراجع مذکور ابلاغ می‌‌کند.

رئیس هیأت‌ اعزامی از سوی مراجع نظارتی مشمول بر اساس ماده (۱۰) این دستورالعمل مکلف است ظرف یک ماه پس از اتمام بازرسی مستمر یا دوره‌‌ای، نسخه‌‌ای از گزارش را به دبیرخانه کارگروه مشترک و بالاترین مقام مرجع نظارتی متبوع خود ارسال کند تا حسب مورد یک نسخه از گزارش در اختیار شورای عالی ‌قرار گرفته و طبق ماده ۱۳ دستورالعمل اقدام شود.

گزارش‌های ارسالی باید در قالبی واحد با سرفصل‌‌های مشخصی چون مقدمه و تاریخچه بازرسی‌‌های قبلی، مشروح وضعیت موجود یا محتوای اصلی، تبیین نقاط ضعف و قوت همراه با ارائه راهکارهای پیشنهادی و تبیین الزامات و نیازمندی‌های مراجع تحت بازرسی و تعیین مشوق‌ها با رعایت ضوابط و دستورالعمل‌های مربوطه و پیوست‌ها و ضمائم تنظیم شود که البته حکم این ماده شامل بخش‌های دارای طبقه‌بندی گزارش‌ها نمی‌شود.

در ماده (۱۲) این دستورالعمل تصریح شده «ضوابط و مصادیق گزارش‌ ها و داده‌ های دارای طبقه‌بندی موضوع این دستورالعمل، با رعایت قوانین و مقررات، ظرف حداکثر سه ماه توسط کارگروه مشترک تعیین و به تصویب شورای عالی می‌رسد» و بر اساس ماده (۱۳) آن می‌بایست گزارش‌‌های بازرسی در شورای عالی مطرح و ضمن تصمیم ‎گیری در خصوص راهکارهای پیشنهادی، نسخه‌‌ای از آن به همراه مصوبه شورای عالی، برای رئیس قوه‌ قضائیه ارسال شود.

بر اساس ماده (۱۴) این دستورالعمل، مراجع نظارتی مشمول مکلفند حتی‌‌الامکان از سامانه‌ها و ابزارهای الکترونیکی در بازرسی‌ها استفاده کرده و در مواردی که انجام بازرسی از طریق سامانه‌ها و ابزارهای مذکور وجود دارد، از اعزام هیأت بازرسی خودداری کنند.

ماده (۱۵) دستورالعمل تصریح دارد: «مرکز آمار و فناوری اطلاعات مکلف است ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این دستورالعمل، با رعایت ضوابط و ملاحظات حفاظتی و نیز مصوبات شورای عالی،‌ زیرساخت‌‌های لازم را برای ایجاد و تقویت سامانه‌‌ها و بانک‌های اطلاعاتی با هدف تسهیل بازرسی‌های الکترونیکی، تبادل داده‌ها و گزارش‌‌ها، تشکیل بانک‌های اطلاعاتی و دسترسی به آنها را فراهم کند و در ماده (۱۶) نیز تأکید شده است که «بازرسی‌های موردی یا فوق‌‌العاده یا پنهان مراجع نظارتی و گزارش‌های موردی دارای طبقه‌بندی آنها مشمول این دستورالعمل نیست و مراجع نظارتی در این موارد مطابق قوانین و مقررات و وظایف ذاتی خود اقدام می‌کنند که البته مصادیق بازرسی موضوع این ماده با پیشنهاد کارگروه مشترک و تصویب شورای عالی تعیین می‌ شود.

مرکز حفاظت و اطلاعات و دفتر بازرسی ویژه و حقوق شهروندی بر اساس ماده (۱۷) این دستورالعمل می‌بایست مراجع یا حوزه‌‌های قضایی را که با توجه به وضعیت آنها نیازمند اعزام هیأت بازرسی هستند، با قید فوریت به دبیر کارگروه مشترک معرفی کنند و در این موارد و همه مواردی که خارج از برنامه بازرسی سالانه نیاز به اعزام هیأت بازرسی مشترک متشکل از نمایندگان مراجع نظارتی مشمول وجود داشته باشد، حسب مورد هیأت بازرسی مشترک یا مستقل مربوط اعزام خواهد شد.

در ماده (۱۸) این دستورالعمل که معاون اول قوه قضاییه مسئول نظارت بر اجرای آن است، تصریح شده مواردی که رئیس قوه قضائیه رأساً مبادرت به صدور دستور بازرسی یا اعزام بازرسی یا مطالبه گزارش می‌ کند، مشمول این شیوه‌نامه نمی‌شود. نیست.