توافق، تفاهم یا آتش‌بس سیاسی؟
تفاهم به جای توافق راهکاری است که به نظر می رسد آمریکا برای مدیریت تنش‌ها با ایران در پیش گرفته است
دونالد ترامپ رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد؛ توافقی که قرار بود در یک بازه زمانی طولانی مدت اختلاف بین ایران و غرب را حل و فصل کند اما عمر برجام بعد از سه سال به پایان رسید. بعد از آن خیلی تلاش شد تا این توافق دوباره احیا شود اما سپتامبر 2022 آخرین تلاش ها برای احیا به نتیجه نرسید و به اذعان بسیاری از کارشناسان ،برجام وارد یک فاز خاموشی بدون بازگشت شد. هرچند هم ایران و هم غرب از این واقعیت مطلع بودند اما به طور رسمی آن را اعلام نکردند تا به یک راهکاری برسند. مدتی است ایران و آمریکا به ضرورت دستیابی به یک راهکار جدید رسیده اند و نشانه های این موضوع از ابتدای اسفندماه سال گذشته مشاهده شد وقتی ایران و آژانس برای رفع اختلافات فنی توافق کردند و ایران و عربستان نیز بالاخره بعد از سال ها به از سرگیری روابط دیپلماتیک رضایت دادند. پس از آن بحرین، امارات و مصر نیز از عادی سازی روابط با تهران استقبال کردند که با موافقت تهران همراه بود.آثار تنش زدایی خیلی زود نمایان شد و نوسانات شدید در بازار ارز جای خود را به ثبات و حتی کاهش محسوس قیمت دلار داد. همکاری های ایران و آژانس به بسته شدن 2 موضوع اختلافی مهم منجر شد و تنها یک موضوع اختلافی دیگر باقی مانده است. از طرفی برخی از منابع مالی بلوکه شده ایران آزاد شد.از زمان شکست مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، مقامات آمریکایی و اروپایی به دنبال راه‌هایی برای مهار پیشرفت‌های هسته‌ای تهران بودند بنابراین تمایل برای از سرگیری گفت وگوها نشان دهنده افزایش حس فوریت در پایتخت‌های غربی درباره برنامه ایران بود که پاسخ تهران نیز به تقاضای غرب برای مذاکره کاملا روشن و شفاف بود. محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: «غنی‌سازی با خلوص بالا برای رفع تحریم است».اما با این حال اصرار آمریکا برای مذاکره دلیل دیگری داشت؛ بایدن در عرصه سیاسی آمریکا موقعیت محکمی ندارد و وضعیتش در انتخابات ریاست جمهوری کاملا متزلزل است بنابراین نیاز دارد که دستاوردی را به افکار عمومی آمریکا عرضه کند تا این دستاورد دستمایه خوبی برای مانورهای تبلیغاتی انتخاباتی اش قرار گیرد. از این رو به دنبال تفاهم با ایران است.
چرا تفاهم؟
کنگره مصوبه ای داشت که هر نوع تصمیم درباره برجام را دولت های آمریکا قبل از اجرا باید به کنگره ارجاع بدهند و معنای این مصوبه پایان برجام است. ضمن آن که اقدام ترامپ نشان داد دولت مستقر آمریکا نمی تواند تعهد بلندمدتی بدهد چون دولت بعد می تواند زیر آن تعهدات بزند.امروز آمریکا دنبال یک تفاهم نانوشته است. تفاهم یکی از 5 ابزار اجرایی است که رئیس جمهور آمریکا دارد تا براساس آن تصمیماتی را در حوزه سیاست خارجی بگیرد بدون آن که ملزم باشد این تصمیمات را قبل از اجرا برای تایید به کنگره بدهد. تفاهم همان توافق نانوشته ای است که طرف ها با هم انجام می دهند و تلاش می کنند ملاحظات طرف مقابل را درنظر بگیرند. حشمت ا... فلاحت پیشه به فردا گفت: «قراین نشان می دهد تفاهم ایران و آمریکا عملا اجرایی شده است چون بخشی از منابع ارزی ایران آزاد شد و ایران بازرسی های بیشتر آژانس را پذیرفته و دوربین ها و ادوات نظارتی آژانس نصب شده است؛ منتها طرف ها برای آن که بهانه دست مخالفان داخلی ندهند سعی می کنند این موضوع را اعلام نکنند.» در این بین،تزاچی هنگبی مشاور امنیت ملی اسرائیل می‌گوید: تفاهم احتمالی ایران و آمریکا خطری به اندازه برجام برای تل آویو ندارد. وی افزود: درباره موضوع ایران، ما گفت وگو‌های صمیمی با ایالات متحده داشته ایم و این در مرکز مذاکرات من در ایالات متحده در دو سفر اخیرم بود. درجه بالایی از شفافیت متقابل وجود دارد و ارزیابی من این است که آن‌ها نمی‌خواهند برجام را احیا کنند.حال باید منتظر ماند و دید نتیجه این تفاهم چه خواهد بود و آیا بسترساز شرایطی می شود که یخ تنش ها و اختلافات حجیم بین ایران و آمریکا را آب کند؟
ایران و آمریکا؛ مدیریت تنش!
صابر گل عنبری-این روزها گفته‌ها و نقل قول‌ها از منابع آگاه و ناآگاه درباره توافقی موقت یا توافقاتی میان ایران و آمریکا زیاد و در کنار آن نیز تکذیبیه‌های دو طرف به ویژه از طرف آمریکا بی شمار و قابل توجه است. جمع‌بندی نگارنده از گفته‌ها و شنیده‌ها این است که دو طرف احتمالا نه به توافقی مدون بلکه به تفاهماتی کلی در حاشیه قرارداد مبادله زندانیان رسیدند یا در مراحل نهایی آن هستند. بخش فنی مذاکرات مالی مربوط به این قرارداد در رابطه با آزادسازی دارایی‌های ایران در کره جنوبی از چند ماه قبل در قطر در جریان بوده و هیئتی از بانک مرکزی ایران با واسطه دوحه با هیئتی مالی از آمریکا در گفت‌وگو بوده است که سفر اخیر رئیس بانک مرکزی نیز بی‌ارتباط با این قضیه نیست. اختلاف اصلی در این ماه‌ها بیشتر فنی و مربوط به شیوه انتقال و استفاده از این 7 میلیارد دلار بوده است. احتمالا هم در سفر محمد رضا فرزین مشکلات فنی باقی مانده حل و فصل شده باشد. مذاکرات سیاسی مربوط به قرارداد مبادله زندانیان نیز بیشتر با میانجی گری عمان بوده است. حالا در حاشیه قرارداد مبادله زندانیان به عنوان مسئله‌ای انسانی نیز به نظر می‌رسد که توافقات یا تفاهماتی «محدود» در حوزه‌های هسته‌ای و تحریمی در هر شکلی چه رسمی چه غیر رسمی چه موقت چه مکتوب یا غیر مکتوب در حال شکل‌گیری است،اما این شکل توافقات یا تفاهمات برونداد این واقعیت است که احیای برجام 2015 دیگر چندان امکان پذیر نیست و دو طرف به ناچار و با انگیزه‌ها و اهداف خاصی به این شکل تفاهمات روی آورده‌اند که به هر حال نوعی توافق موقت است؛ اما دادن چنین صبغه‌ای رسمی به آن، هم برای آمریکا و هم برای ایران دردسرساز و هزینه‌زاست. آمریکا قبلا دنبال توافقی موقت بود؛ اما تفاهمات کنونی حاوی امتیاز هسته‌ای بزرگی از ایران نیست که بخواهد آن را به عنوان دستاوردی بزرگ در قالب توافقی موقت معرفی کند و در این صورت با موج انتقادات داخلی مواجه خواهد بود. برای ایران نیز چنین است و دستاورد چندانی در امر رفع تحریم‌ها به همراه ندارد که به عنوان توافقی قابل توجه روی آن مانور داده شود.همچنین برای ایران که مدام بر مخالفت خود با هر نوع توافق موقتی تاکید کرده، سخت است که چنین اسمی روی این تفاهمات گذاشته شود. از این رو، آثار مثبت این تفاهمات احتمالی، بر اقتصاد بیمار ایران مقطعی، گذرا و بیشتر روانی است، اما انگیزه دو طرف هم از حرکت در جهت چنین تفاهماتی چیزی جز مدیریت تنش نیست. در واقع دو طرف، در سایه امکان ناپذیری حل تنش و بحران و همچنین تمایل نداشتن هیچ کدام برای شدت گرفتن آن به صرافت مدیریت تنش افتاده‌اند تا از حد مشخصی فراتر نرود. توافق ایران با آژانس نیز چنین وضعیتی دارد و هدف از آن جلوگیری از تشدید تنش و بازگشت پرونده به شورای امنیت بود که البته در زمینه‌سازی برای همین تفاهمات محدود در حال شکل‌گیری با میانجی‌گری عمان و قطر نیز موثر بود.
خراسان
دیدگاه تان را بنویسید