امتداد دوستی تا قلب قاهره

وقتی توافق چند ماه پیش ایران و عربستان برای ازسرگیری مناسبات دوجانبه علنی شد، انتظار می‌رفت که این رویداد آغازگر موج تازه‌ای از تحولات دیگر در منطقه باشد. شاید مهم‌ترین نشانه آن را باید در ایستگاه مذاکرات تهران و قاهره جست‌و‌جو کرد؛ جایی که به نظر می‌رسد مقام‌های مصر رویکرد مبتنی بر همکاری دولت سیزدهم در ترتیبات سیاسی منطقه را امکان مناسبی برای ترمیم رابطه با تهران و بازگشت به معادلات منطقه یافته‌اند و در بطن موضعگیری‌های اخیر خود در قبال جمهوری اسلامی چهارچوبی برای تغییر رفتار و همکاری‌های منطقه‌ای را با اعتنا به نقش اثرگذار کشورمان در منطقه جست‌و‌جو می‌کنند. پس از آنکه مقامات عالی جمهوری اسلامی نسبت به تلاش‌هایی که مصر برای ترمیم رابطه با تهران به جریان انداخته است، بر ایده همکاری درون منطقه‌ای خود تأکید ورزیدند، منابع آگاه مصری در گفت‌وگو با یک روزنامه عربستانی از تمایل قاهره برای توسعه روابط دوجانبه با ایران خبر دادند. «نبیل فهمی»، وزیر خارجه سابق مصر در این رابطه به الشرق الاوسط گفته است: «گزارش‌های اخیر در مورد تمایل قاهره برای بهبود روابط خود با تهران یک موضع اصولی است و هر دو طرف علاقه‌مند به توسعه روابط هستند.» «فهمی» با بیان اینکه طی سال‌های گذشته تماس‌هایی با مقامات ایرانی داشته است، افزود: «مقامات درباره اهمیت توسعه روابط دوجانبه گفت‌وگو کرده و از آن حمایت کردند.» او توافق عربستان و ایران و تماس‌های مصر و ایران را مقدمه‌ای برای گفت‌وگو در مورد احیای روابط بویژه پس از سفر سران عمان به قاهره و تهران دانسته است.

دیپلماسی منطقه‌ای دولت سیزدهم

گره‌گشای رابطه تهران و قاهره

نشانه‌های جدی از به جریان افتادن روند مناسبات دوجانبه ایران و مصر در دولت سیزدهم پدیدار شد. سال‌ها پیش از آن، تلاش‌هایی هرچند اندک که برای آغاز گفت‌و‌گو میان مقام‌های ایران و مصر دردوره دولت دهم در جمهوری اسلامی و دولت «محمد مرسی»، رئیس جمهور پیشین مصر صورت گرفت، با ناکامی روبه‌رو شده بود. «مرسی» پس از سقوط «حسنی مبارک» با تأکید بر پایبندی قاهره به پیمان «کمپ دیوید» و همچنین معرفی سفیر مصر در تل آویو مانع پیشروی مذاکرات برای کاستن از اختلافات در روابط دوجانبه شد. پس از آن نیز تمرکز دولت های یازدهم و دوازدهم بر پرونده هسته‌ای و نادیده گرفتن سیگنال‌های مثبت از سوی کشورهای منطقه که می‌توانست به ترمیم و ارتقای رابطه آنها با جمهوری اسلامی بینجامد، سمت و سوی رابطه تهران و قاهره را همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داد. به این ترتیب پرونده این رابطه تا پیش از دولت سیزدهم مسکوت مانده و به کاهش معنادار سطح روابط دیپلماتیک انجامیده بود.

اما تمرکز دولت سیزدهم برای توسعه روابط با کشورهای منطقه که نشانه آن در یکی از مهم‌ترین تحولات چند سال اخیر یعنی بازگشایی رابطه با ریاض ظاهر شد، می‌توانست امید را در میان دولتمردان مصر برای گشودن گره‌ها در روابط متوقف مانده خود با ایران زنده کند. نخستین و شاید مهم‌ترین نشانه‌ای که می‌شد از فحوای رویکرد منطقه‌ای مصر در قبال جمهوری اسلامی دریافت، مخالفت قاهره با ایجاد ائتلافی نظامی-سیاسی علیه ایران در منطقه بود؛ پیشنهادی که در جریان سفر سال گذشته «جو بایدن» رئیس‌جمهور امریکا به عربستان مطرح شد اما هرگز امکان اجرا نیافت. در حالی که پیش از آن، نقش آفرینی قاهره در چهارچوب «کمیته چهارجانبه عربی» به ریاست امارات یکی از پررنگ‌ترین اقداماتی بود که از سوی مصر در روند ضدیت با جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته بود. در همین راستا تل آویو نیز با هدف تقویت این طرح واهی در سال‌های اخیر می‌کوشید به کشورهای عربی علیه جمهوری اسلامی نزدیک شود. ترغیب مصر به عنوان یک کشور مهم عربی برای ورود به ائتلاف ناتوی عربی نیز تلاشی برای تقویت این ایده پیشنهادی بود.

غلبه یافتن الگوی منطقه‌ای دولت سیزدهم

کناره‌گیری مصر از مشارکت در طرح‌های منطقه‌ای که سمت و سوی ضد ایرانی داشت، مقدمات گفت‌و‌گوی دوستانه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه با «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهور مصر در حاشیه نشست بغداد 2 را که آذرماه سال گذشته در اردن برگزار شد، فراهم کرد و تحلیل‌ها برای آغاز تنش‌زدایی میان تهران و قاهره را پررنگ‌تر نمود؛ دیداری که به تأکید دو طرف بر ضرورت برداشتن گام‌های جدید برای ارتقای مناسبات دو کشور انجامید. امیرعبداللهیان در جریان این نشست به تلاش «السودانی»، همتای عراقی خود برای میانجیگری میان ایران و مصر اشاره کرد و تلویحاً از عزم دو کشور برای ترمیم رابطه خبر داد. به موازات انجام این مذاکرات محرمانه و پس از آنکه خبر توافق ایران و عربستان برای بازگشایی رابطه علنی شد، ابعاد بیشتری از گفت‌و‌گوی تهران و قاهره آشکار و اعلام شد که این مذاکرات بدون واسطه میان مقام‌های دو کشور جریان دارد. در همین اثنا «نشنال نیوز» به نقل از مقا‌م‌های مصری و عراقی اعلام کرد که مصر و ایران از ماه مارس (اواسط اسفندماه سال گذشته) مشغول برگزاری مذاکرات در بغداد پایتخت عراق درباره عادی‌سازی روابط بین این دو قدرت منطقه‌ای بوده‌اند. به گفته یک دیپلمات عراقی، 2 دور مذاکرات سطح پایین بین مقامات مصر و ایران در ماه مارس و آوریل سال‌جاری در بغداد برگزار شده است. مقام‌های مصری توافق ایران و عربستان را به مثابه فرصتی برای آغاز رابطه دیپلماتیک تهران و قاهره و عاملی برای ارتقای فرصت‌های همکاری و تحکیم ارتباط مثبت میان کشورهای منطقه خواندند. «سامح شکری»، وزیر خارجه مصر هم در واکنش به توافق تهران و ریاض تأکید کرد که گسترش روابط تهران و قاهره به ارزیابی توافق اخیراً ایران و عربستان بستگی دارد.

مجموع این تحولات نشان می‌دهد غلبه یافتن الگوی منطقه‌ای دولت سیزدهم در حل و فصل بحران‌های پیش آمده و نقش آفرینی پررنگ در ترتیبات سیاسی جاری زیر سایه ایده وحدت قابل اجرا در میان کشورهای منطقه از یک سو و معلوم شدن پیامدهای خسارت بار ائتلاف‌های موهوم برای بازیگران عربی در روند ماجراجویی علیه ایران، گفت‌و‌گو برای تغییر در مناسبات منطقه‌ای را از منظر رهبران مصر ضروری کرده است.

روزنامه ایران