کابوس پهپاد‌ها برای امریکا

جنگ‌افزار‌های تهاجمی برد بلند و نقطه‌زن ایران در پنج سال گذشته به سرعت رشد کرده و هواپیما‌های بدون سرنشین، در کانون این تحول قرار داشته است. پهپاد‌های ایرانی، امواج شوک‌آفرین راهبردی را در خلیج (فارس)، شامات و اخیراً هم اوکراین ایجاد کرد و به یک «تغییردهنده بازی» تبدیل شده‌اند. غلوآمیز نیست بگوییم برنامه پهپادی ایران، تأثیراتی راهبردی در خاورمیانه بر جای گذاشته است که شاخص آن حملات ۲۰۱۹ به زیرساخت‌های نفتی عربستان سعودی و حملات فوریه ۲۰۲۲ به امارات بود. در یک سال گذشته هم پهپاد‌های ایرانی، خساراتی قابل ملاحظه را به زیرساخت‌های حیاتی اوکراین وارد کرده‌اند. برای بحث درباره پیامد‌های منطقه‌ای و جهانی برنامه پهپادی ایران و رویکرد‌های واکنشی ممکن در این زمینه، مؤسسه واشنگتن میزگردی را با شرکت این کارشناسان برگزار کرد. ژنرال بازنشسته کنث مکنزی Gen. Kenneth McKenzie Jr. فرمانده پیشین نیرو‌های امریکایی در خاورمیانه (سنتکام)، خانم والری لینسی Valerie Lincy مدیر اجرایی پروژه ویسکانسین در کنترل سلاح‌های هسته‌ای و ناظر وب‌سایت این پروژه به نام دیده‌بان ایران و دامین اسپلیترز Damien Spleeters معاون مدیر عملیات در مؤسسه «پژوهش جنگ افزار‌های منازعه» Conflict Armament Research) CAR) در این نشست شرکت کرده‌اند.

مکنزی: ایران جنگ آتشباری خواهد کرد

پهپاد‌ها و موشک‌های کروز بخش‌هایی مهم از جنگ نامتقارن ایران هستند که از یک سو امکان انکار را برای مقام‌های ایرانی فراهم می‌کنند و از دیگر سو نیاز به فناوری چندان پیشرفته‌ای هم ندارند، حال آنکه سامانه‌های تسلیحاتی امریکا و متحدانش از فناوری‌های پیشتاز بهره می‌برند، اما در زمینه پهپادها، چندان نیازی به فناوری‌های پیشتاز وجود ندارد و می‌توان با فناوری‌های قدیمی‌تر هم به آن‌ها دست یافت، اما پهپاد‌ها از درجه بالایی از انعطاف برخوردارند و این بسیار مهم است. بنابراین در ۱۰ سال گذشته، ایران ذخیره پهپادها، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک خود را در حدی گسترده و انبوه افزایش داده است. برای آنکه دریابیم که پهپاد‌ها در یک جنگ محتمل در خاورمیانه چگونه به کار گرفته می‌شوند، باید به نقش دو سامانه دیگر هم توجه داشته باشیم. فهم اینکه چنین جنگی چه شکل و شمایلی خواهد داشت، برای طراحی هرگونه واکنش و پاسخی به آن ضرورت دارد. جنگ در خاورمیانه، یک جنگ مانوری نخواهد بود: تانک‌ها به صحنه نخواهند آمد، نیروی زمینی به حرکت نمی‌آید، هیچ‌کس به دیگری یورش (زمینی) نمی‌برد، چون هیچ طرفی واقعاً از یک ارتش اعزامی

(expeditionary military) برخوردار نیست، به ویژه ایران که چنین نیروی نظامی‌ای ندارد. به جای آن از «جنگ آتشبار» استفاده می‌شود که در آن پهپادها، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک علیه اهداف نظامی و نیز غیرنظامی به کار گرفته می‌شوند.

ایران به صورت سیستماتیک، توانایی خود را در این سه زمینه ارتقا داده است تا جایی که اکنون که به بهار ۲۰۲۳ رسیده‌ایم، آن‌ها عملاً به یک توانایی برتر نسبت به همسایگان‌شان دست یافته‌اند و منظور از توانایی برتر این است که به کشور هدف به شکلی حمله شود که سامانه‌های دفاعی آن کشور لبریز و اشباع شده است تا جایی که نتوانند از حملات بعدی جلوگیری کنند. در اینکه این حمله اولیه در مراحل بعدی چگونه دنبال شده و گسترش یابد هم، زمینه‌ای است که ایران گزینه‌های متنوعی را دارد، برای اینکه ترکیبی از جنگ‌افزار‌های هوایی را فراهم کرده است. مثلاً در موج بعدی می‌توان از پهپاد‌ها برای انهدام سامانه‌های پاتریوت استفاده کرد. صادقانه بگویم که این سامانه‌ها به خوبی ارتقا نیافته‌اند که بتوانند سپری در برابر پهپاد‌ها باشند.

تمام تاریخ جنگ از حمله و دفاع شکل گرفته و امتیاز کنونی ایران، پهپاد‌های این کشور هستند؛ امتیازی که ما تا به اینجا نتوانسته‌ایم به طور کامل آن را چاره کنیم، بنابراین این جنگ یک جنگ آتشباری است که اهداف نظامی و غیرنظامی را مورد حمله قرار می‌دهد. این یک تفاوت چشمگیر در توانمندی ایران است و ایرانی‌ها ثابت کرده‌اند در این نوع حملات بسیار مؤثر و دقیق عمل می‌کنند، همانطور که در حمله به تأسیسات نفتی سعودی در پاییز ۲۰۱۹ نشان داده شد. همچنین حملات موشکی بالستیک ۲۰۲۰ آن‌ها به نیرو‌های ما در پایگاه الاسد عراق، دقت بالایی داشت و موشک‌ها در فاصله چندده‌متری هدف‌ها اصابت کردند و تنها دلیلی که ما تلفات جانی نداشتیم این بود که فرصت داشتیم پیش از انجام حمله برخی جابه‌جایی‌ها را صورت دهیم، اما ایرانی‌ها عملاً با دقت بالایی اهدافی را که در نظر گرفته بودند، مورد اصابت موشک‌های‌شان قرار دادند. من شخصاً احترام زیادی برای برنامه پهپادی، موشک‌های کروز و بالستیک ایران قائلم. در یک دهه گذشته، آن‌ها فداکاری‌های بزرگی برای سرپا کردن این سامانه‌ها انجام داده‌اند. نظر شخصی من این است- و از طرف دولت امریکا هم صحبت نمی‌کنم- که این توانمندی‌ها، جواهرات ارزشمند خزانه نظامی ایران هستند. به نظرم اهمیت این توانمندی‌ها، از برنامه هسته‌ای ایران کمتر نیست چراکه برای عملیاتی ساختن توانمندی هسته‌ای نیاز به زمان دارند، اما همین امروز می‌توانند اگر تصمیم بگیرند، صدمات بدی به همسایگان‌شان وارد کنند...

بنابراین شرایطی که ما اکنون در آن هستیم به این شکل است که در مرحله تازه‌ای از ظهور جنگ‌افزار‌ها قرار داریم که آن برتری هوایی بی‌چون و چرایی که امریکا و متحدانش برای دورانی طولانی در این منطقه داشتند، دیگر بدون چالش نیست. آن‌ها می‌توانند با پهپاد‌ها بر فراز منطقه پرواز کنند و ما نمی‌توانیم همیشه مانع شویم.

والری لینسی: تحریم‌ها بر توانایی پهپادی بی‌اثرند

نکته نخست اینکه باید اذعان کنیم تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی، نمی‌توانند توانایی ایران در ساخت پهپاد‌ها را از میان ببرند و چنین چیزی نباید به عنوان هدف تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی منظور شود. اولاً قطعات پهپاد‌ها وسیعاً در دسترس هستند و دوم هم اینکه برنامه پهپادی ایران به دلیل سرمایه‌گذاری سنگین در گذر زمان بسیار بالغ شده است. نهاد‌هایی در وزارت دفاع و سپاه پاسداران هستند که کار طراحی و ساخت پهپاد‌ها را عهده‌دار هستند. همچنین شرکت‌های خصوصی زیادی در ایران هستند که کار تأمین نیاز نهاد‌های مورد اشاره را انجام می‌دهند. علاوه بر این، شرکت‌ها و افراد زیادی هم در خارج کشور هستند که به برنامه پهپادی ایران کمک می‌کنند. در دانشگاه‌های داخل ایران هم تحقیق و توسعه عمیق دانش‌بنیانی در زمینه پهپاد‌ها جریان دارد.

نکته دوم درباره دستاورد‌های تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی است که هر چند صنایع دفاعی ایران را زمینگیر نکرده، اما دسترسی آن به منابع را کاهش داده و برنامه‌های توسعه آن را به تأخیر انداخته است و با دشوارشدن دسترسی به تدارک قطعات از خارج کشور، هزینه‌های این برنامه‌ها را نیز بسیار افزایش داده است. منع دسترسی ایران به قطعات ساخت امریکا که عمدتاً هم قطعات الکترونیکی هستند، کار آسانی نیست. این قطعات کاربرد‌های تجاری متنوعی دارند و در نقاط مختلف جهان عرضه می‌شوند نه فقط توسط شرکت‌های سازنده بلکه توسط توزیع‌کنندگان در چین و دیگر کشور‌ها که می‌توان مقادیر بزرگی از قطعات را از آن‌ها خریداری کرد، پس راه بهتر این است که روی منع دسترسی ایران به قطعات بسیار مهمی تمرکز کنیم که از ارتقای برنامه پهپادی ایران به سطوح بالاتر جلوگیری می‌کند.

اسپلیتزر: من هم مانند مکنزی ستایش می‌کنم

من هم همانند ژنرال مکنزی می‌خواهم به نوعی ستایش خود را از نبوغ و تخصص (حرفه‌ای‌گری) که در برنامه تولید پهپاد‌های ایران به کار گرفته می‌شود، ابراز دارم، به ویژه در پهپاد‌هایی که در اوکراین به کار گرفته می‌شوند و نمونه‌هایی که ما قبلاً در خاورمیانه مشاهده و ارزیابی کرده‌ایم. این پهپاد‌ها کاملاً پیچیده‌اند و به خوبی روی آن‌ها فکر شده است. با توجه به نمونه‌های اندکی که در اوکراین در اختیار داشتیم، یعنی حدود ۲۰ پهپاد ایرانی، مشاهده کردیم که تنوع و حتی بهینه‌سازی قابل ملاحظه‌ای در این پهپاد‌ها وجود دارد و نشان می‌دهد افرادی در ایران هستند که به خوبی درباره این چیز‌ها فکر می‌کنند و می‌توانند کارشان را به خوبی انجام دهند و از حیث فنی، کاملاً قابل ستایش هستند، اما در زمینه کنترل کیفیت، کاملاً بامزه است که این همه برچسب کنترل کیفیت روی هر قطعه‌ای از پهپاد‌ها زده شده بود، گویی ایرانی‌ها درباره برنامه پهپادی خود دچار نوعی وسواس کنترل کیفیت هستند و نیز برچسب‌هایی شبیه اینکه «اگر قطعه باز شود، گارانتی/وارانتی نخواهد داشت»، همین نشان می‌دهد که آن‌ها نسبت به کنترل کیفیت پهپادهای‌شان بسیار جدی هستند.

مکنزی: چطور مقابله کنیم؟

در پاسخ به این سؤال که پیشرفت سامانه‌های دفاعی امریکا و کشور‌های منطقه در چندسال اخیر چگونه بوده است و آیا می‌تواند به سطحی برسد که با چالش ایران مقابله کند (می‌گوید): اجازه دهید با حملات سپتامبر ۲۰۱۹ علیه تأسیسات آرامکو آغاز کنیم. در این حمله، ایرانی‌ها طراحی خوبی داشتند. آن‌ها از نقاط استقرار سامانه‌های دفاعی هدف خبر داشتند. آن‌ها درک عمومی درستی از وضعیت رادار‌ها داشتند و قادر بودند مسیر پهپاد‌ها را نقطه‌گذاری Waypoint کنند، یعنی شیوه پروازی آن‌ها را که می‌تواند انواع تغییر مسیر‌های پیچیده را طی کند، به درستی انتخاب و هدایت کنند. آن‌ها این کار را به خوبی انجام دادند. برخی روز‌ها هست که «روز خوب» حریف شما به حساب می‌آید و آن روز، روز خوب ایرانی‌ها بود که یک حمله را بسیار خوب پیاده کردند. اکنون وقتی به عقب برمی‌گردیم و به همه انواع داده‌هایی که داریم نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم برخی سایت‌های راداری که در آن اطراف بودند، حمله را دیدند، اما نمی‌دانستند که آن را چگونه تعبیر کنند چراکه برخی اوقات که پهپاد‌ها در ارتفاع پایینی حرکت می‌کنند، اپراتور‌های یک سایت دوردست راداری، بلافاصله و در لحظه نمی‌دانند که آن را چگونه تعبیر کنند، اما اینکه چگونه باید با اینگونه حملات مقابله کنیم به همان تدابیری بازمی‌گردد که پیش از این اشاره کردم. یک وقت هست که شما تلاش می‌کنید از اینکه حریف شما به نوع خاصی از سلاح دست یابد، جلوگیری کنید، اما وقتی حریف شما آن سلاح را در اختیار دارد، باید از دیگر فرصت‌های‌تان استفاده کنید. ما نیازمند یک پوشش خوب و گسترده نظارت و ردیابی هوایی هستیم با رادار‌های خوب و مناسب. توانایی رادار‌های خطی مستقر در زمین محدودیت دارد، بنابراین به رادار‌های هوایی هم نیاز است که بتوانند به زمین نگاه کنند و انعطاف و قدرت تفکیک بیشتری داشته باشند. می‌شود این کار را انجام داد، اما این یک راه‌حل بسیار گران است.

منبع: روزنامه جوان