توافق تمام آسیایی

ایران و عربستان پس از ۷ سال قطعی روابط با میانجیگری چین و در نشستی در پکن دور از امریکا و اروپا و چه‌بسا دور از اراده و تمایل آنان برای برقراری روابط توافق کردند. این توافق با استقبال کشور‌های منطقه و با عصبانیت کشور‌های حامی آشوب‌های پاییزی همراه بود. اخراج اینترنشنال از لندن، بستن اینستکس در اروپا، توافق با آژانس و ریزش دلار فردایی در روز تعطیل را باید در همین چارچوب دید. توازن جدید جهانی خارج از یکجانبه‌گرایی امریکایی با نقش‌آفرینی چین، محور تحلیل‌های ناظران بین‌المللی از این توافق است

پس از هفت سال تنش بین ایران و عربستان سعودی و برگزاری پنج دور مذاکرات سیاسی در عراق، سرانجام یخ روابط در چین آب شد و مقامات دو کشور توافق کردند ظرف دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها را بازگشایی کنند. توافقی که رئیس‌جمهور چین در آن نقش مهمی ایفا کرد و بیانگر این است که این قدرت نوظهور خود را برای نظم نوین جهانی آماده می‌کند که تهران و ریاض در آن نقش سازنده‌ای خواهند داشت.

درحالی که همه نگاه‌ها به سمت عراق دوخته شده بود تا ششمین دور مذاکرات سیاسی بین نمایندگان ایران و عربستان برگزار شود، دیروز به یکباره خبری در رسانه‌ها منتشر شد که همه را شوکه کرد. سایت نورنیوز، وابسته به شورای امنیت ملی ایران دیروز در گزارشی اعلام کرد که ایران و عربستان با میانجیگری چین به توافق سیاسی دست پیدا کرده‌اند، توافقی که به هفت سال تنش بین دو کشور پایان داد.

بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، بن‌محمد العیبان، وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و وانگ یی، عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست چین صادر شد. در این بیانیه آمده است: «در پاسخ به ابتکار شایسته جناب شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، براساس اصل حسن همجواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتگو‌ها بین دو کشور و همچنین تمایل به حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و دیپلماسی بر اساس پیوند‌های برادرانه و با تأکید بر پایبندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیئت‌های جمهوری اسلامی ایران به ریاست علی شمخانی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست دکتر مساعد بن محمد العیبان از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفند در پکن با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند». در بیانیه مذکور عنوان شده است: «جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفتگو‌های انجام شده بین دو طرف در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفتگو‌های انجام شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند». این بیانیه می‌افزاید: «در نتیجه گفتگو‌های انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند». در این بیانیه همچنین آمده است که وزرای خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند. علی شمخانی در این باره گفت: «رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعاً توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشور‌های حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت.»

این توافقات در پکن درحالی است که از فروردین ۱۴۰۰ پنج دور مذاکره میان دو کشور در عراق برگزار شده بود تا روابط از سر گرفته شود و حتی مقامات تهران و ریاض اخیراً گفته بودند که قرار است به زودی ششمین دور مذاکرات را در بغداد برگزار کنند، اما گویا یخ روابط سرانجام در چین آب شد. پس از حمله به سفارت عربستان در تهران در دی ماه ۱۳۹۴ و اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی برجسته شیعه عربستان، ریاض روابط خود را با ایران قطع کرد و در هفت سال گذشته همواره ایران را به مداخله در امور کشور‌های عربی متهم می‌کرد و حتی دلیل اصلی حمله به یمن هم واکنش به نفوذ تهران در این کشور بود.

 وساطت چینی

میانجیگری چین بین ایران و عربستان، درحالی است که شی جینگ پینگ برای سومین دوره به عنوان رئیس‌جمهور چین انتخاب شد و چینی‌ها تحت رهبری او خود را برای نقش برجسته در جهان آماده می‌کنند. پس از شروع جنگ اوکراین که تغییرات زیادی را در ژئوپلتیک جهانی بر جای گذاشت، چینی‌ها و روسیه دنبال معماری نظم متفاوت در جهان هستند. مقامات پکن در یک سال گذشته بیش از پیش روی پروژه کلان خود موسوم به «یک کمربند و یک جاده» متمرکز شده‌اند و برای پیشبرد آن به کمک کشور‌هایی مانند عربستان و ایران نیاز دارند و هر چه روابط کشور‌های در مسیر این پروژه مستحکم‌تر باشد، کار پکن هم راحت‌تر خواهد بود. عربستان و ایران به دلیل در اختیار داشتن منابع غنی نفت و گاز و قدرت تأثیرگذاری در جهان اسلام، برای طرح‌های کلان چین مهم به شمار می‌روند و به همین دلیل سعی کرده این دو را به سمت همکاری با یکدیگر سوق دهد. از آنجا که بسیاری از اعراب تحت نفوذ سعودی‌ها هستند، این توافق می‌تواند در بهبود روابط سایر کشور‌های عربی از جمله بحرین، مصر و امارات با تهران هم تأثیر مثبتی بگذارد.

امریکا همواره سعی داشت بین تهران و ریاض در منطقه موازنه‌سازی کرده و بتواند سیاست‌های خود در خلیج فارس را به پیش ببرد، اما چین طرح‌های واشنگتن در منطقه را نقش بر آب کرد. از آنجا که امریکا سعی دارد با مداخله در امور تایوان، برای چین چالش امنیتی درست کند، مقامات پکن هم تلاش می‌کنند در مناطق تحت نفوذ امریکا جای پای خود را محکم کنند و ازسرگیری روابط ایران و عربستان هم بخشی از این پروژه است. چین در ماه‌های اخیر روابط خود را با ریاض و تهران تقویت کرده است و با میانجیگری بین دو طرف هم نشان داد که بعد از این امریکا نمی‌تواند برای کشور‌های شرقی تصمیم بگیرد و خود آن‌ها می‌توانند مشکلات‌شان را حل کنند. هرچند حضور واشنگتن در خلیج فارس، نتیجه‌ای جز تنش و درگیری بین ایران و اعراب نداشته است. عمان، عراق و ترکیه از توافق ایران و عربستان استقبال کرده‌اند. سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله نیز این توافق را «به نفع همه منطقه» خواند.

 شاید گره‌گشایی در مسیر برجام

توافق عربستان و ایران در زمانی انجام شده است که تحرکات برای بازگشت امریکا به میز مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام افزایش یافته است. باتوجه به اینکه امریکا مدعی است در توافق احتمالی با ایران باید منافع متحدان عربی این کشور هم تأمین شود، لذا توافق با عربستان می‌تواند گره کور برجام را تا حدی باز کند. از آنجا که با توافق دیپلماتیک نگرانی‌های ادعایی سعودی‌ها از تهدیدات ایران مرتفع خواهد شد، مقامات واشنگتن نمی‌توانند در این زمینه بهانه‌تراشی کنند و ایران را به بی‌ثبات‌سازی در خلیج فارس متهم کنند. مقامات عربستان در دو سال گذشته مدعی بودند که در هرگونه توافق با ایران، سعودی‌ها هم باید حضور داشته باشند تا منافع شیوخ عرب را در آن بگنجانند، اما مقامات تهران گفته‌اند که روابط با کشور‌های همسایه نباید در متن برجام باشد بلکه این اختلافات در گفتگو‌های دوجانبه می‌تواند حل شود. باتوجه به روابط خوب چین با تهران و ریاض، و تلاش چینی‌ها برای احیای برجام، احتمالاً سعودی‌ها هم در این مسیر تلاش خواهند کرد غرب را به توافق احتمالی با ایران ترغیب کنند.

منبع: روزنامه جوان