قدرت بازیگری ایران در صحنه دیپلماسی همه جانبه

حضور وزیر امور خارجه در نشست «امان» یک روز پس از برگزاری مجمع گفت‌وگوی تهران، فرصت تازه‌ای را برای پیگیری رویکرد سیاست خارجی دولت سیزدهم پیش‌روی دیپلمات‌ها قرار داده است. کرانه بحرالمیت اردن، امروز سه‌شنبه کنفرانسی موسوم به نشست «بغداد 2» را میزبانی می‌کند که علاوه بر ایران، عراق، مصر، عربستان، امارات، قطر، ترکیه و فرانسه، دو میهمان جدید یعنی بحرین و عمان نیز در آن حضور خواهند یافت. نخست‌وزیر عراق و رؤسای جمهور ترکیه، مصر و فرانسه از جمله میهمانان بلندپایه در این نشست هستند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و انریکه مورا، معاون او نیز در این نشست حضور خواهند یافت؛ امری که به آن معنا است موضوعات اختلافی بر سر پرونده هسته‌ای میان ایران و غرب نیز امکانی برای پیگیری خواهد یافت. حسین امیرعبداللهیان در نشست روز گذشته تهران با این موضع‌گیری که در صورت رویکرد سازنده ریاض در قبال جمهوری اسلامی می‌توان از بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور سخن گفت، سیگنال مثبتی را پیش از سفر به اردن به مقام‌های حاضر در این نشست مخابره کرد. او علاوه بر این، نشست «امان» را فرصتی برای برون‌رفت از چالش‌های جاری منطقه دانسته و پیام اصلی و مهم آن را تمرکز بر همکاری‌های منطقه‌ای فارغ از مداخله بیگانگان اعلام کرده است. گردهمایی امروز مقام‌های عالی‌رتبه منطقه و خارج از منطقه در ادامه «کنفرانس بغداد برای مشارکت و همکاری» است که شهریورماه سال گذشته به ابتکار عراق در بغداد برگزار شد و وزیر امور خارجه در آن حضور یافت و از این فرصت برای طرح و پیگیری یک راهبرد عملیاتی جهت انجام مذاکرات منطقه‌ای بهره برد؛ راهبردی که اجرای آن را در گرو ایجاد توافق و اجماعی درونی در قبال سیاست خارجی کشور در منطقه می‌توان ارزیابی کرد.

فرصت رایزنی هسته‌ای در «امان»

برگزاری نشست امروز «امان» در حالی که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در آن حضور دارد، از یک منظر فرصت مناسبی برای پیگیری اثرگذار گفت‌و‌گوهای وین محسوب می‌شود. این مذاکرات پس از آغاز اغتشاشات در ایران سبب انحراف رویکرد ایالات‌متحده از روند دیپلماتیک وین شد، چنانکه با وجود تبادل پیام‌های شتابزده از سوی این کشور زیر سایه رفتارهای متناقضش، این گفت‌و‌گوها در نقطه توقف قرار گرفت. دیدار امیرعبداللهیان و بورل در «امان» خاصه از این منظر که تهران در روند همکاری سازنده خود با آژانس دو روز پیش پذیرای هیأتی از این نهاد بین‌المللی بود، اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند، چه آنکه با وجود بدعهدی غرب در زمین وین که می‌کوشد پرونده‌های قدیمی و حل شده ایران در آژانس را بازگشایی کرده و این موضوعات را همچون استخوان لای زخم در روند تقابل با جمهوری اسلامی باقی بگذارد، مقام‌های کشورمان در روزهای اخیر بالاترین سطح همکاری را با موافقت برای سفر بازرسان این سازمان از خود نشان داده‌اند. این در حالی است که تهران اجرایی شدن توافق رفع تحریم‌ها را به حل‌وفصل موارد ادعایی آژانس مشروط کرده و صرف پاسخ‌دهی و اظهارنظر آژانس در قبال این پرونده‌های ادعایی را کمکی به حل و فصل این موارد نمی‌داند. از این‌رو بنا به خواست ایران، آژانس باید با رجوع به آنچه پیش‌تر در حل‌وفصل پرونده «مطالعات ادعایی» مورد استناد قرار گرفته، پرونده‌های ساختگی علیه جمهوری اسلامی را یک بار برای همیشه مختومه کند. ذیل این تحولات به نظر می‌رسد وزیر امور خارجه می‌تواند از فرصت دیدار با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اردن برای تبیین رویکرد مبتنی بر حسن‌نیت ایران جهت به ریل انداختن مذاکرات وین بهره ببرد.

تمرکز بر موضوعات مشترک

نشست «امان» همچنین از منظر تحولات پرشتابی که منطقه خاورمیانه در حال از سرگذراندن است، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. تلاش بغداد برای از سرگیری مذاکرات ایران و عربستان، رقابت رو به افزایش ایالات متحده با چین و پیامدهای آن بر مناسبات منطقه‌ای این کشورها و چاره‌جویی مسالمت‌جویانه آن دسته از کشورهای عربی که پیش‌تر از صف‌بندی و تشدید تقابل با ایران بهره می‌بردند، تنها بخشی از مجموعه رویدادهای تأمل‌برانگیزی است که می‌تواند بر روند مذاکرات و رایزنی‌های آتی منطقه‌ای تأثیرگذار باشد و رابطه کشورهایی را که از منظر تاریخی دارای فراز و فرودهای پرتنشی بوده است، ترمیم کند. این در حالی است که برونداد اصلی سیاست خارجی ایران در گذر یک سال از عمر دولت سیزدهم در رویکرد منطقه‌ای آن نمایان شده است. در حقیقت بیش از یک سالی که از عمر دولت سیزدهم گذشته است را شاید بشود به‌نوعی دیپلماسی هدفمند تعبیر کرد. این دیپلماسی به موازات اینکه بخشی از نیرو و سرمایه خود را در حل مسأله هسته‌ای و در مذاکره با قدرت‌های جهانی صرف کرده است، می‌کوشد از زمان و ظرفیت‌های اصلی خود در استراتژیک‌ترین موقعیت‌ها در مناسبات منطقه‌ای‌اش بهره گیرد. این چنین است که سیاست خارجی دولت رئیسی تمرکز ویژه‌ای را بر تقویت روابط خود با قریب به اتفاق بازیگران عربی و آسیایی قرار داده است. در این راستا اغلب تقویت رابطه با کشورهای عربی در کنار کشورهای بزرگ و کوچک آسیایی ازجمله موضوعاتی بودند که نیاز به تحرک دیپلماتیک ویژه تهران داشتند و دستگاه دیپلماسی با برقراری روابط ویژه با این کشورها سعی کرده است نهایت تأثیرگذاری خود را به منصه ظهور بگذارد. از این منظر اجلاس «امان» که گفته شده هدف تمرکز بر موضوعات مشترک و پرهیز از موارد اختلافی را دنبال می‌کند، فرصت خوبی است تا یک راهکار عملیاتی برای همکاری‌های درون منطقه‌ای را دنبال کند و در صحنه عمل، در جست‌و‌جوی تبیین بیشتر جزئیات و راهکارهای تحقق این مهم باشد.

تلاش برای ایجاد موازنه جدید

ضربان مهم تحولات پیش روی منطقه‌ای را مقام‌های دولت بغداد از ماه‌ها پیش با تأکید بر ضرورت ترمیم رابطه تهران و ریاض و تأکید بر اهمیت روابط دوستانه و نزدیک با کشورهای حوزه خلیج‌فارس به صدا در آورده‌اند. در تأکید بر فراگیری این رابطه دوستانه با همه کشورهای منطقه بود که وزیر امور خارجه جدید ایران روز گذشته از لزوم تغییر رویکرد ریاض در قبال تهران سخن به میان آورده است، بویژه که این رویکرد در هفته‌های گذشته به واسطه نقش‌آفرینی برخی از رسانه‌های وابسته به این رژیم در حمایت از آشوب‌های ایران سمت و سویی به مراتب هدفدار و سوگیرانه یافته است. با وجود این، تأکید امیرعبداللهیان بر آمادگی تهران برای حل تنش‌های پیش آمده و بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک دو کشور از نگاه مثبت کشورمان در رویارویی با چالش‌های پیش رو حکایت می‌کند و نشان می‌دهد ایران درصدد موازنه جدید در مسیر ایجاد امنیت و ثبات منطقه‌ای و ترغیب همسایگان و بازیگران عربی به حل اختلافات و بحران‌ها از مسیر تعامل و گفت‌و‌گو است. از این منظر حضور همزمان مقام‌های بلندپایه تهران و ریاض فرصتی برای شنیده شدن بی‌واسطه خواسته‌ها و راهبرد بلندمدت دو طرف را در روند تعاملات منطقه‌ای از زبان مقام‌های دیپلماتیک دو کشور فراهم خواهد کرد.

در مجموع نشست اردن فضای خوبی برای پیگیری دیپلماسی همه‌جانبه ایران در عرصه‌های متعدد از موضوع هسته‌ای گرفته تا پیش راندن چهارچوب همکاری‌های منطقه‌ای زیر سایه حسن نیت اعلامی از سوی سایر بازیگران عربی به‌شمار می‌آید. حال باید دید تمایل به همکاری درون‌منطقه‌ای فارغ از مداخله‌جویی غرب تا چه اندازه بر چالش‌ها و رقابت‌های کهنه در خاورمیانه پرتنش سایه می‌اندازد.

روزنامه ایران