رزمایش یا نمایش باکو به دنبال چیست ؟

برگزاری رزمایش مشترک میان آذربایجان و ترکیه اتفاق جدیدی نیست و طی دو سال سپری شده از جنگ 44 روزه میان باکو و ایروان بر سر قره باغ، رزمایش های متعدد کوچک و بزرگ دو جانبه یا سه جانبه برگزار شده است؛ از جمله رزمایش دوجانبه «زمستان 2021» در بهمن 1399 در استان قارص ترکیه با هدف توانمندی عملیات درشرایط آب و هوایی سخت زمستان ، رزمایش «برنامه اقدام مشترک برای 2021» در خرداد 1400 ، رزمایش «سه برادر 2021» با حضور پاکستان ، رزمایش «بی نهایت 2021» در مهر 1400 به همراهی گرجستان در تفلیس ، رزمایش «برادری خدشه ناپذیر 2021 » در مهر 1400 با هدف افزایش سطح هماهنگی میان ارتش دوکشور بر مبنای اصل دو دولت یک ملت در نخجوان و رزمایش هوایی «شاهین ترکیه و آذربایجان 2022 » در شهریور ماه امسال.

برگزاری رزمایش توسط ارتش کشورها به صورت اختصاصی یا مشترک با ارتش دیگر کشورها، موضوعی عادی است که به عنوان یک برنامه ثابت در جدول فعالیت نیروهای مسلح هر کشوری وجود دارد و در جهان پذیرفته شده است، اما تعداد رزمایش و اهداف و برنامه هایی که در رزمایش ها تمرین می شود نشان می دهد که آیا این رزمایش صرفا برای خارج کردن نیروهای نظامی از حالت رخوت و حفظ آمادگی آنان است یا قرار است پیام هایی منتقل شود . تا پیش از آخرین جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در پاییز سال 1399 برگزاری هرگونه رزمایشی از سوی باکو منطقی به نظر می رسید زیرا خود را در شرایط نه جنگ و نه صلح با ایروان می دیدند و بازپس گیری قره باغ را حق طبیعی خود می دانستند، اما بعد از پیروزی در جنگ 44 روزه و مشخص شدن این که ارمنستان نه توان و نه تمایل برای رویارویی مجدد با آذربایجان را دارد، علت برگزاری تعداد زیاد رزمایش ها سوال برانگیز شده، علاوه بر این که برنامه های هدف گذاری شده در این رزمایش ها بر ابهام چرایی برگزاری رزمایش می افزاید.

   در آخرین رزمایش مشترک میان جمهوری آذربایجان و ترکیه که با عنوان «مشت برادری» در روزهای اخیر برگزار شد، دو موضوع محل برگزاری و تاکتیک های اجرا شده در رزمایش جلب توجه   می کند. شاید انتخاب سواحل رودخانه ارس برای برگزاری بخش هایی از مانور را بتوان این گونه توجیه کرد که جمهوری آذربایجان کشور کوچکی است که به دلیل محدودیت سرزمینی و نداشتن عمق کافی ناگزیر از انجام رزمایش در کنار مرز است اما انجام تاکتیک احداث پل شناور و عبور از رودخانه چگونه قابل توجیه است ؟ جمهوری آذربایجان در کدام سو از مرزهایش دارای رودخانه است که در صورت وقوع یک جنگ می خواهد پل شناور احداث و از روی آن عبور کند؟  ارزیابی محتوای رزمایش های متعدد دو یا سه جانبه برگزار شده باکو طی دو سال گذشته نشان می دهد که این رزمایش ها برای آمادگی در رویارویی دوباره با ارمنستان نیست زیرا همان طور که اشاره شد ایروان نه توان و نه تمایل برای جنگ دوباره دارد که  البته این موضوع را باکو به خوبی می داند و نه  تاکتیک های رزمی که در این رزمایش ها تمرین می شود، کاربردی در جنگ احتمالی با ارمنستان دارد .

   برای درک درست از اهداف واقعی برگزاری این رزمایش باید به این نکته توجه داشت که علی اف  طی سال های طولانی تا پس گیری قره باغ در جنگ ۲۰۲۰  با استناد به وضعیت جنگی در کشور ضمن سرکوب آزادی های سیاسی و‌مذهبی، بروز تمامی مشکلات را به جنگ مرتبط و به این وسیله ناتوانی خود را در اداره امور پنهان می کرد، اما اکنون که دیگر جنگی وجود ندارد به دنبال یافتن بهانه ای تازه برای ادامه اغفال افکار عمومی آذربایجان است. فساد لجام گسیخته  اقتصادی و اخلاقی طبقه حاکم بر جمهوری آذربایجان و نگرانی از واکنش های مردمی به همراه رقابت بین اعضای مافیای حاکم برای غارت بیشتر ، علی اف را مجبور می کند برای سرپوش گذاری بر این وضعیت با طرح این موضوع که ایران کانون خطر است، نگاه افکار عمومی آذربایجان را از توجه به مشکلات و ناتوانی خود به بیرون منحرف کند. در این سناریو و تقسیم کار انجام شده هر روز یک ادعای جدید علیه ایران مطرح می شود و بخش زیادی از حجم و وقت رسانه های باکو به لفاظی و لجن پراکنی اختصاص می یابد. مقامات باکو و حقوق بگیران در اظهارات خود همچون فردی تنها به پیش قاضی رفته ، ایران را به مبارزه طلبیده ، شکست داده و مارش پیروزی هم می نوازند و رسانه های حکومتی هم با آب و تاب آن ها را پوشش می دهند . در این وضعیت برگزاری یک رزمایش کمک بزرگی به علی اف برای واقعی جلوه دادن  داستان سرایی هایش است.

   اما از آن جایی که حقیقت زیر ابر باقی نمی‌ماند، اظهاراتی ناخواسته واقعیت را افشا می کند .یک هفته قبل از رزمایش روشن محمد، رئیس رادیو و تلویزیون دولتی جمهوری آذربایجان در برنامه تحلیلی هفتگی شبکه دولتی «آذ.تی.وی» می گوید : « ما از حیثیت و استقلال و سبک زندگی خودمان دفاع خواهیم کرد و به هیچ بازیگر خارجی اجازه نمی دهیم که معیارها و اراده خود را به ملت مان و حکومت مان تحمیل کند. تو تلاش کردی که با حیثیت ما بازی کنی ایران! استقلال و هویت ملی ، خط قرمز ماست. در مقابل نمایش قدرتت با رزمایش هم ، جواب خواهد آمد در هفته آینده!! چطور خواهد بود؟! بگذارید فعلا نگوییم!! هفته آینده در این باره سخن خواهیم گفت. آن هم نه صرفا در حرف، بلکه با مدارک مشخص!!»  قبل از برگزاری رزمایش رئیس رادیو و تلویزیون آذربایجان از کجا می داند که در آن قرار است چه نکاتی به نمایش درآید که می گوید بگذارید فعلا نگوییم ؟ جواب این سوال را در اظهارات الهام اسماعیل که به عنوان سخنگوی غیر رسمی امنیتی باکو شناخته می شود، در گفت وگوی زنده با شبکه «آ.ار.ب.» باید جست وجو کرد . او می گوید : « این رزمایش به تازگی برنامه ریزی شده بود. در این باره مسئله حمایت معنوی وجود دارد، نه به این معنی که بروید چنین رزمایشی را برگزار کنید!! چنین دستوری وجود ندارد. این، تصمیمی است که دو کشور گرفته اند. اما، موضع آمریکا در باره برقراری سریع صلح در این منطقه و تهدیدهای ایران خیلی مهم است. به یاد دارید که بلینکن، وزیر خارجه آمریکا هم گفت که ما در این مسئله در کنار جمهوری آذربایجان هستیم. » در حقیقت به صورت تلویحی اشاره می کند که سفر ژنرال کریم ولی اف، رئیس ستاد مشترک این کشور به منظور کسب اجازه از آمریکا برای برگزاری رزمایش مشترک جمهوری آذربایجان و ترکیه در نزدیکی مرزهای ایران بوده است .

   تحرکات میدانی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای از جمله سفر محرمانه بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل در دو ماه قبل به آذربایجان، همچنین سفر هفته گذشته فیلیپ ریکر دستیار وزیر امور خارجه آمریکا به منطقه و سفر آینده بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در کنار اظهارات نسنجیده و ناپخته مقامات باکو به ویژه الهام علی اف حکایت از طرح ریزی اقدامات بلند مدت در منطقه با هدف زمین گیر کردن ایران دارد . باید توجه داشت که آذربایجان صرفا یک نام است و بازیگران اصلی و گردانندگان صحنه کسان دیگری هستند .

 ژنرال بختیار ارسای ، رئیس فرماندهی ویژه نیروی نظامی ترکیه در جمهوری آذربایجان که در رسانه های جمهوری آذربایجان با عنوان «بختیار پاشا» معرفی می شود و همواره در سایه بوده و از حضور در رسانه ها اجتناب می کرد، به بهانه این رزمایش با حضور در شبکه دولتی آذ.تی.‌وی می‌گوید:«رزمایش اخیر به معنای یک ملت – دو دولت – یک ارتش است. » معنای این جمله آن است که ارتش آذربایجان تحت فرماندهی و کنترل ترکیه قرار دارد .

خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه همین مطلب را در سخنرانی خود در رزمایش با ادبیات دیگری بیان می کند: «هر نوع تهدید و تحریک علیه ترکیه و (جمهوری) آذربایجان از سوی هر کسی و هرجایی به وجود آید، به معنی تهدید علیه هردو کشور است ...»مجموع این اظهار نظرها و مواضع نشان می دهد باکو علاوه بر حرکت بر مدار پوشاندن مشکلات داخلی خود  با این گونه قهرمان بازی ها و تحریک احساسات ناسیونالیستی مردم این کشور عملا  به عنوان سیاه لشکر یک بازی بزرگ تر و خطرناک تر در حال ایفای نقش است . ایفای نقشی که توجه جدی مسئولان کشورمان را می طلبد چرا که این رفتار اگر پاسخ درخور و بازدارنده ای که می تواند در قالب بسته‌ای  متنوع از اهرم های مختلف باشد، نگیرد قابل تسری به  دیگر حوزه های چالش  ما با آذربایجان مانند موضوع خزر نیز است.

خراسان