دست در دست جلاد سعودی

حقوق بشر در طول 70 سال اخیر به عنوان یک ابزار توسط قدرت‌های بزرگ و بخصوص امریکا استفاده می شود. امریکا حقوق بشر را بر اساس منافع خود می‌سنجد و می‌توان گفت حقوق بشر از نظر کشورهای اروپایی و امریکا صرفاً براساس منافع تعریف می‌شود و هیچ جایگاهی در نظام سلطه محوری آنها ندارد. نمونه بارز این استاندارد‌های دوگانه حقوق بشری را می‌توان در ماجرای اره کردن روزنامه نگار مخالف آل سعود توسط محمد بن سلمان در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه مشاهده کرد.

او زمانی سردبیر یکی از روزنامه‌های اصلاح‌طلب عربستان به نام الوطن بود و از او به عنوان روزنامه‌نگار نزدیک به محافل قدرت در ریاض و مشاور دولت عربستان یاد می‌شد، اما با قدرت‌گیری محمد بن سلمان، ستاره اقبال او افول کرد و سرانجام حتی ماندن در کشور را دشوار یافت.

او با شاهزاده ولید بن طلال، میلیاردر سعودی، هم روابطی داشت. این شاهزاده قرار بود شبکه‌ای ماهواره‌ای به نام العرب راه‌اندازی کند. خاشقجی به سمت مدیر کل این شبکه منصوب شد، اما کار این شبکه مدت زیادی طول نکشید. در واقع، شبکه العرب، فقط یک روز پخش شد. خاشقجی را می‌توان یکی از نیرو‌های دوران ملک عبدالله بن عبدالعزیز دانست. او در آن دوره، در رسانه‌های عربستان حضور فعالی داشت؛ یادداشت‌های او به‌طور مکرر در روزنامه سعودی الحیات منتشر می‌شد. اما در دوره ملک سلمان و پسرش محمد ماجرا متفاوت شد. شاهزاده محمد بن سلمان، با استفاده از موقعیت پدرش، بسرعت مدارج ترقی را طی کرد.

جمال خاشقجی ابتدا دو ولیعهد را کنار گذاشت و بسیاری از شاهزادگان و روزنامه‌نگاران منتقد را از سر راه خود برداشت. خاشقجی از دسامبر ۲۰۱۶، به تدریج از حکومت عربستان فاصله گرفت. او ابتدا در اندیشکده‌ای در واشنگتن از صعود دونالد ترامپ و سیاست او در خاورمیانه انتقاد کرد. در آن زمان، به دلیل اینکه او یک فرد نزدیک به حکومت شناخته می‌شد، یک مقام رسمی سعودی مجبور شد اظهارات انتقادآمیز خاشقجی را یک نظر شخصی بداند. این مقام به خبرگزاری رسمی عربستان گفته بود که انتقادات خاشقجی از ترامپ، منعکس‌کننده دیدگاه دولت عربستان نیست. در آن زمان، سعودی‌ها بسیار مراقب بودند که کسی از چهره‌های نزدیک به حکومت، از ترامپ انتقاد نکند. چرا که ترامپ به تازگی انتخاب شده بود و سیاست او در قبال خاورمیانه در حال شکل‌گیری بود. به همین دلیل، انتقادات خاشقجی با واکنش سریع دولت عربستان مواجه شد و دولت او را از نوشتن و حضور در رسانه‌ها ممنوع کرد.

پس از اینکه جمال خاشقجی از عربستان به امریکا مهاجرت کرد، با توجه به شناختی که از آل سعود و بن سلمان داشت به انتقاد‌ها علیه بن سلمان ادامه داد. سرانجام خاشقجی پس از آنکه در روز ۲ اکتبر ۲۰۱۸ برای ثبت ازدواج خود به سرکنسولگری عربستان در استانبول رفت، ناپدید شد. عربستان مدعی شد که وی از کنسولگری خارج شده، اما نامزد وی این موضوع را رد کرد. نام وی در لیست افراد تحت تعقیب بن سلمان قرار داشت. سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه در ابتدا تأکید کرد که وی از کنسولگری عربستان خارج نشده‌ است.

در روز‌های بعد، منابع ترکیه‌ای اعلام کردند که ارزیابی اولیه پلیس ترکیه نشان می‌دهد که جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رسیده و تکه‌تکه شده‌ است. به گفته شبکه الجزیره، قتل جمال خاشقجی از پیش برنامه‌ریزی شده بود و کنسولگری جسد او را از ساختمان خارج کرده‌ است. نیویورک تایمز به نقل از رئیس انجمن رسانه‌های عربی گفته‌ است که مقام‌های ترکیه تکه‌تکه شدن جسد خاشقجی را تأیید کرده‌اند.

عربستان برای دو هفته هرگونه اطلاع از سرنوشت جمال خاشقجی را قویاً تکذیب می‌کرد و می‌گفت او پس از مراجعه به کنسولگری آنجا را ترک کرده ‌است. در تاریخ ۱۹ اکتبر ۲۰۱۸ تلویزیون رسمی عربستان قتل جمال خاشقجی در داخل کنسولگری عربستان در استانبول را تأیید و ادعا کرد که وی طی یک مشاجره تصادفی کشته شده‌ است. همچنین، دستور برکناری ژنرال احمد عسیری معاون وزارت اطلاعات عربستان و سعود القحطانی، از دستیاران محمد بن سلمان، صادر و ۱۸ نفر ناشناس دیگر هم بازداشت شدند و هیأتی از سه وزارتخانه عربستان مأمور به ارائه گزارش کامل در مهلتی یک‌ماهه شد.

این در حالی بود که در طول ۱۷ روز پس از ناپدید شدن خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول، دولت عربستان ادعا می‌کردند که وی کنسولگری عربستان را به سلامت ترک کرده و ولیعهد از سرنوشت او بی‌اطلاع بوده‌ است.

پس از آنکه کشورهای غربی و بخصوص امریکا و سه کشورهای اروپایی، عربستان را به نقض حقوق بشر متهم کردند، اما روابط خود را با عربستان گسترش دادند. جو بایدن هم که در انتخابات 2020 ادعا می‌کرد که پرونده جمال خاشقجی را پیگیری خواهد کرد، صرفاً یک شعار بیش نبود و در حال حاضر بیش از گذشته ماجرای استاندارد‌های دوگانه حقوق بشر امریکایی مشخص شد.

وزارت دادگستری امریکا، طی یک رأی مشورتی حقوقی به این نتیجه رسید که محمد بن سلمان در اتهامات قتل «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار منتقد ریاض مصونیت دارد.این نظر مشورتی در حالی اعلام شد که شکایت علیه ولیعهد سعودی و همراهان وی توسط «خدیجه چنگیز» نامزد خاشقجی و «سازمان دموکراسی در جهان عرب اکنون» در دادگاه فدرال واشنگتن در جریان بود. قاضی این دادگاه تا نیمه‌شب پنجشنبه (17 نوامبر) به دولت امریکا مهلت داده بود تا درباره درخواست وکیل بن سلمان مبنی بر اعطای مصونیت قانونی به موکلش به دلیل موقعیت بالای وی اظهارنظر کند. ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز درباره دلایل اتخاذ این تصمیم اعلام کرد: دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری امریکا تصمیم گرفت به محمد بن سلمان در پرونده‌ای که خدیجه چنگیز، نامزد جمال خاشقجی علیه او مطرح کرده مصونیت بدهد، چراکه محمد بن سلمان سمت نخست‌وزیری را در عربستان برعهده دارد.

البته پرونده جمال خاشقجی اولین و آخرین پرونده حقوق عربستان نبوده است. طی 8 سال جنگ علیه ملت مظلوم یمن، بن سلمان ده‌ها هزار انسان بی‌گناه اعم از زن و کودک را به شدیدترین شکل ممکن قتل‌عام کرده است. در مرداد ماه سال 1397 در جریان حمله ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی به شمال یمن یک اتوبوس حامل دانش‌‌آموزان هدف قرار گرفت و حداقل ۳۹ نفر که اکثر آنها کودک بودند، شهید شدند. خبرگزاری‌ها به نقل از یک منبع پزشکی رزمندگان یمن و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از هدف قرار گرفتن یک اتوبوس حامل دانش‌آموزان در بازار ضحیان در شمال یمن خبر داد‌ه‌اند. زنان و کودکان زیادی هم در بین کشته و زخمی‌شدگان وجود دارند. نماینده صلیب سرخ در یمن با انتشار پستی در توئیتر آورده که اکثر قربانیان کمتر از 10 سال سن داشته‌اند.

در بهمن ماه 1400 در حمله ائتلاف سعودی به زندان مرکزی در صعده یمن، دست‌کم 140 نفر کشته یا زخمی شدند. برخی منابع تعداد کشته‌های این حمله را بیش از 70 نفر و مجروحان آن را 130 نفر اعلام کردند. در مورد پروژه نیوم 2030 عربستان تاکنون ده‌ها انسان کوچانده، زندانی و اعدام شدند. در چند ماه گذشته عربستان 80 نفر را به جرم مخالفت با دولت سعودی گردن زد. همه این جنایت‌های ضد حقوق بشری از دید دولتمردان امریکایی و اروپایی نادیده گرفته می‌شود و این کشورها براساس منافع خود از ابزار حقوق بشر استفاده می‌کنند.

در ماجرای اخیر مصونیت دادن به بن سلمان را هم باید در راستای حقوق بشر امریکایی ارزیابی کرد. هر چند این امر با واکنش‌های مختلفی همراه شده است. «خدیجه چنگیز» نامزد سابق خاشقجی نیز از اعلامیه وزارت دادگستری امریکا مبنی بر «مصونیت» محمد بن سلمان انتقاد کرد و در توئیتی نوشت: «جمال امروز دوباره درگذشت. ما تصور می‌کردیم که شاید از ایالات متحده بارقه نوری از عدالت تابنده شود، اما دوباره پول در اولویت قرار گرفت. جمال و من با چنین جهانی آشنا نبودیم.» «خالد الجبری» پسر «سعد الجبری» مقام سابق اطلاعاتی عربستان در توئیتی نوشت: «وعده‌های بایدن در مورد پاسخگویی و قاتلان جمال خاشقجی چگونه شد؟ حتی «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور سابق امریکا در حمایت از محمد بن سلمان تا این حد پیش نرفت؟» به نوبه خود، «آگنس کالامارد» دبیرکل عفو بین‌الملل که قبلاً به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد اعدام‌های خودسرانه و فراقانونی فعالیت می‌کرد، در توئیتی نوشت: «اقدام اخیر دولت امریکا یک خیانت عمیق است، یک خیانت جدیدی که ابتدا دونالد ترامپ و سپس بایدن آن را نادیده گرفت.»

روزنامه «نیویورک تایمز» تصمیم دولت بایدن را محکوم و آن را کنار گذاشتن اصول عدالت دانست. این روزنامه تأکید کرد که محمد بن سلمان تلاش می‌کرد تا از دادگاه‌های ایالات متحده در پرونده قتل جمال خاشقجی مصونیت قضایی بگیرد، بدین ترتیب «ملک سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان سعودی در سپتامبر 2022 سمت نخست‌وزیری را برای پسرش انتخاب کرد. روزنامه «وال استریت ژورنال» به نوبه خود نوشت که محمد بن سلمان پس از ترور خاشقجی در سطح بین‌المللی طرد شد. بنابراین او به دنبال مصونیت قضایی از دادگاه‌های ایالات متحده بود.

در نهایت باید گفت که استاندارد‌های دوگانه حقوق بشر امریکایی بیش از گذشته نمایان می‌شود. آنها به خوبی این را اثبات کردند که حقوق بشر صرفاً یک ابزار است و همه چیز حول منافع می‌چرخد.

روزنامه ایران